Araceae

Devetabanı, barış çiçeği, antoryum gibi çok tanınmış ev bitkilerinin mensup olduğu Araceae (Yılanyastığıgiller ya da Arum) familyasına dair genel bilgiler.

Bitkiler aleminde birçeneklilerden bir familyadır. Araceae 107 ana cins, bu cinslere bağlı 3700 üzerinde türden oluşur. Büyük çoğunluğu güney ve kuzey Amerika kıtalarında, az birkaç tür diğer kıtalarda bulunur. Anadolu’da da birkaç tür var ki bunlar sadece serin aylarda aktiftir. Yazın toprak üstü kısımları yok olur.

İsim

Latince ‘arace’ sözcüğünden türetilmiş. Kökleri dışarıda, dış köklü, topraktan sökük vb anlamları var. Sondaki eae eki ise ‘… ailesine mensup’ anlamında.  Araceae: Arace ailesine mensup.

Araceae familyasından kala, gelin çiçeği

Kala, gelin çiçeği

Familyadan tüm bitkilere genel, ortak bir isim olarak arum denmesi yaygındır. Arum familyası diğer bitkilere göre başlı başına ayrı, benzersiz, farklı bir familyadır. Orkideler (Orchidaceae) gibi.

En tanınan Araceae türleri

Araceae türlerinden çiçek yetiştirme meraklılarının eskiden beri iyi bildikleri üç tür devetabanı, potos salon sarmaşığı ve kala yani gelin çiçeğidir. Genel tanınmışlıkta ikinci sırada difenbahya, barış çiçeği ve antoryum gelir. Son yıllarda özellikle bir ofis bitkisi olarak moda olan, bir tür zeze çiçeği de bu familyadandır. Bir de Polly filkulağı var. Familyanın sayılamayacak kadar çok türleri, o türlerin hibritleri ve kültivarları süs bitkisi olarak kullanılır. Evlerde yetişmesi en kolay olan Araceae türleri yağmur ormanı türleridir. Bunların başında devetabanı gelir. Diğerleri daha fazla hava akımları ve daha güçlü ışık isterler.

Farklı, ilginç özellikleri

Yapılarında zehirli bir madde olan kalsiyum ogzalat bulunur. Bazen yapraklarda, yaprak saplarında ve dallarda kalsiyum ogzalat sızıntıları olur ve sivri uçlu kristallere dönüşür.

Başka bir özellikleri ısı üretmeleridir. Termojenik özelliği familyanın her türünde değil ama birçok türünde vardır. Birkaç türde özellikle de çiçek açtıklarında ısı 45C dereceye kadar yükselebilirmiş.

Alt familyaları

Arum familyasında 9 alt familya var. Bunlara şimdilik değinmiyorum. İleride sayfayı yeniden düzenlediğimde değinebilirim.

Çiçekler

Arumların gerçek çiçekleri kolayca göremeyeceğimiz kadar küçük olup çubuk gibi ya da mısır koçanı gibi bir uzantı çevresinde sık olarak dizilidir. Mini çiçekleri taşıyan uzantıya spadiks denir. Güzel görünüm sağlayan yaprak benzeri kısım ise spadiksin kılıfı gibi bir vazifesi olan spat’tır. Antoryumlarda parlak (kırmızı ve çeşitli renklerde) güzel görünen kısım spattır. Barış çiçeğinde spat beyaz olur.

Arumlarda aynı çiçekte hem dişi organ hem erkek organ bulunmaz. Erkek çiçekler ayrı, dişi çiçekler ayrıdır ama hepsi aynı spadiks üzerinde bulunur. Dişi çiçekler sipadiksin alt tarafındadır. Önce bunlar açar. Erkek çiçekler spadiksin uç tarafında olup geç açarlar. Onlar açana kadar dişi çiçeklerin polen tutucu özellikleri bozulur. Ya da başka çiçeklerden polen alıp tohum olmaya başlamışlardır. Böylece aynı spadiks üzerindeki çiçekler arasında çiftleşme mümkün olmaz. Bazı arum türlerinde ise dişi ve erkek bitkiler tamamen ayrıdır. Yani bir bitki ya sırf dişi çiçek verir ya da sırf erkek çiçek verir. Böyle bitkilere Dioecious denir. Sikas, defne ve incir de bu özelliktedir.

Yapraklar, yapraklardan çiçek ve yaprak doğması

Türden türe yaprak şekli değişir. Çoğunluk türlerde ortak özellik bir yaprağın bir sonraki yaprağı adeta karnından doğurmasıdır. Devatabanında, barış çiçeğinde, filkulağında, difenbahyada, potosta bunu açıkça görebiliriz. Antoryumlarda böyle olmuyor. Uç meristem kısmı daima sivri bir paketçik hazırlar. Paketin içinde bir yaprak ve yeni bir paket oluşur, böyle devam eder. Her bir yaprak bir çiçek sapı doğurur.

Barış çiçeği ve gelin çiçeği bitkilerinde her bir yaprak sonraki yaprağı karnından doğururken, çiçek açma zamanında bir yaprak iki yaprak birden doğurur. Bunlardan biri sadece çiçek doğuracak, diğeri yaprak doğurarak gelişimin devam etmesini sağlayacaktır.

Araceae türlerine göre gövde yapıları

Arumların uzun dallarla gelişen türlerinde gövde yapısı kaktüsler gibi baştan sona tamamı kodeks gibi bir özelliğe sahip gövdedir. Yani bir ölçüde sukulent yapılıdır. Gövde sıkı, sert ama bir o kadar da su ve besin deposu özelliklidir.

Gövdesiz arumlar

Bunlarda yapraklar zeze çiçeği ve kalalardaki gibi yumrudan ve bazı filkulağı türlerindeki gibi rizomdan ya da korm yumrudan direkt çıkar.

Rizom gövdeli arumlar

Örnek barış çiçeği ve bazı filkulağı türleri. Alocasia cucullata örneğindeki gibi bazı filkulağı türlerinin rizomları dimdik yukarı doğru uzar ve kalın bir gövde gibi görünüm alırlar. Barış çiçeğinin rizomu ise aynı zamanda kazık köktür. Gövde benzeri şekilde yukarı uzaması çok yavaştır ama sürekli yukarı doğru kalınlaşma, güçlenme eğilimindedir. Bu enine kalınlaşma yüzünden yukarı uzaması son derece yavaş oluyor. Hem hastalıklara çok dayanıklı hem de fazlasıyla besin ve enerji deposudur. Bu yüzden bu tip rizomlara sahip Araceae türleri kolay kolay ölmezler.

Kök özellikleri

Kalın ve ince saçak kökler: Dvetabanı, potos sarmaşığı.. Bu tip Araceae türlerinin daldan veya ana gövdeden direkt çıkan kökleri toprak içinde hızlıca yayılır. Rizom veya yumru gibi depolayıcı kökleri yoktur. Tüm dallarının kendisi, ince olsalar bile rizom gibi besin ve enerji deposu olup aynı zamanda kolayca kök salma özelliğine sahiptirler.

Depolayıcı kökler: Rizom (filkulağı), korm (Polly filkulağı), yumru (kala ve zeze çiçeği).. Bu söz konusu depo kökler çevreye pekçok ince kökler uzatır.

Aerial (havai) kökler: Gövdesi uzayıp giden birçok Araceae (Arum) türünde olur. Bunlar bitkinin hayatta kalmasını garantiye alır. Çok amaçlıdırlar. Ağaçlara tırmanmak, besin depolamak, toprağa ulaşmak ve iklimi uygun yerlerde epifitik hayat sürme amaçlı olabiliyor. Yağmur ve sis ormanlarında uzun boylu arumlar hem terestiyal (toprağa bağımlı) hem epifitik (toprağa bağımsız, kökleri açıkta) hayat sürebilirler.

Yazar: Erdal Yüksel

Kategori: Botani

Etiketler: |

'Araceae' hakkında sorular, açıklamalar

  1. Mustafa, Melbourne dedi ki:

    Merhaba, Osmaniye maras bölgesinde tirşik olarak bilinen bitki tam olarak hangisidir? Tüm arum familyasindan tirşik çorbası yapılabilir mi? Uzunca araştırdım arum dioscoridis Sm. ve arum maculatum a ulaştım. Hangisi doğru bitkidir? Cevaplarsanız çok sevinirim. Yurt dışında yaşıyorum, bu çorbaya ulasmaliyim.
    ***
    Osmaniyede hangisi bulunur bilmem ama burada Didim’de yaşayan Batmanlılar burada doğal olarak kendiliğinden yetişen türlerden tirşik çorbası yapıyor (çocuklarımız çok seviyor onun için yapıyoruz demişlerdi). Çevrede gördüklerim tahminimce Arum palaestinum ve/veya Arum dioscoridis türleridir. Bunların hem kendi varyeteleri var hem de birbirleriyle olan melezleri var gibi. Çünkü benim gördüklerimin çiçekleri her iki türün ortak özelliklerini taşımakta. Çiçeklerde desenlilik olsa da koyu renkler hakim. Yapraklar zaten hepsinde aynı. Halkın farkları önemsediklerini sanmıyorum. Yapraklar beklendiği gibi ise onları toplarlar. Bu türlerde yapraklanma sonbaharda başlar. Kış boyunca yaprak sayısı artar. İlkbaharda gelişim durur ve çiçek açarlar. Yağış ve toprağın su tutma özelliklerine göre çiçek açmadan önce ya da çiçek açtıktan itibaren yapraklar bozulmaya başlar. İlkbaharda havalar git gide ısındıkça yapraklar tamamıyla kurur.
    Wikipedia’da Arum palaestinum türünün Avustralya’da doğal bitki örtüsüne karışmış olduğu yazılı. Avustralyanın güneyinde bugünlerde sonbahar serinleri başlar. Bu bitkiden bulabilirseniz ve tirşik çorbası yapmak isterseniz tarifleri bulup aynen yapmaya çalışın. yoksa zehirlenme riskiniz büyük. Yapraklar ince ince kıyılacak, 12 saat kadar nohutla beraber kapalı tencerede mayalanmaya bırakılacak.. Sonra saatlerce kaynatılacak vesaire. Hatırlayabildiklerim bunlar. Dikkatlice araştırın.


Sorunuzu / Yorumunuzu Aşağıya Yazabilirsiniz.

Lütfen sorunuzu konu ile ilgili sayfaya yazmaya gayret edin.

Sorunuzu/Yorumunuzu yazın:

Sorunuz cevabımla birlikte 1 saat veya en geç 24 saat içinde burada görünür olacaktır. Lütfen ara sıra kontrol edin. Hiç görünmüyorsa akıllı telefonunuzda önbellek temizliği yapmalısınız.