Budama (ağaçlar ve çalılar)

Ağaç ve çalıları budama, budamada incelikler, püf noktaları, istisnai durumlar ve budama makasları, aletleri hakkında genel bilgiler.

Bitkilerin budama bazı istisnalar hariç iyi sonuç verir. Zamanı ise budama çeşidine göre önemlidir. Burada hangi tip bitkiye ne zaman, nasıl, ne derecede ve ne gibi gerekçelerle budamaların gerektiğini öğrenebilirsiniz.

Ağaçlarda ve asmada budama

Aslında her tür için aynı budama ve aynı zaman uygun olmaz. Dolayısıyla burada ancak kısaca genel bilgi verebilirim. Ayrıntılı bilgi için ilgili türler hakkındaki bilgilere ayrı ayrı bakmalısınız.

Bazı istisnalar: Kış soğuklarına pek dayanıklı olmayan subtropikal meyve ağaçlarını kış sonunda budamak gerekiyor. Bunlardan sonbaharda çiçek açanları ise (örneğin malta eriği) meyve hasatı ile birlikte budamalısınız.

Aşağıdaki bilgiler genel.

İlkbaharda çiçek açan meyve ağaçlarında budama sonbahar sonunda ya da kış başında, yapraklarını döktüğü zaman veya ilk don olayının ardından yapılmalıdır. Don olayı olmazsa, yapraklar hala yeşil duruyorsa aralık ayının sonunda ya da en geç ocak ayının başında budama işini halletmek zorundasınız. Ayrıca ilkbahar ve yaz boyunca ufak tefek gerekli kısmi budamaları ve olmaması gereken yerlerde gelişen filizlenmeleri anında köreltme işlerini bilinçlice, dikkatle, tertemiz yapın.

Asmaları budamaya gelince: Üzüm üreticileri aceleci olmamalılar. Mutlaka en azından tüm yaprakları dökülmüş olmalı. Ege kıyı kesimlerinde bazen hiç don olayı yaşanmaz. Bu durumda üzümler yapraklarını şubat sonuna kadar dökmeyebiliyor (çeşide ve yetiştiği yerin mikro klimasına göre değişir). Asmaları bu durumda aralık ayının son haftasında budamalısınız.

Bu türlerde budamada bir iki püf noktası

Rastgele, baştan savma budama yapmayın. Özellikle kesme işleminde ciddi tedbirlerle davranmalısınız. Dalları üst taraftan keserken yarıya geldiğinizde ağırlık yüzünden dal kesik yerden kırılıp dış kabuğu da soyar. Ağaç ciddi zarar görür. Önce alttan kesmeye başlamalı, sonra üstten kesmeye devam edin. Kesme işleminin sonunda kesik yer dümdüz ve pürüzsüz olmalıdır. Mümkünse kesik yere koruyucu ilaç sürün. Aşı macunu olabilir ama mutlaka hastalıklardan koruyucu etkiye sahip olması gerekiyor. Sırf havadan, rüzgardan, güneşten koruyucu aşı macunları kullanmayın. Bunlar hastalık yapar.

Budamayı öyle yapmalısınız ki dallar birbirini örtmeyecek, birbirleriyle sürtüşmeyecek şekilde ve birbirlerinin esinti ve kuvvetli ışık almasına engel olmayacak şekilde bir hal almalılar.

Zaman dışı budamalar

İlkbahar ve yaz aylarında fazla gelişim gösteren dallarda azaltma yapmanın hiçbir sakıncası yok. Faydası da olur. Ayrıca çiçek açmamış ya da çiçekleri boşa gitmiş, meyve bağlamamış dalları eğer yok etmeyi gerekli görüyorsanız kesebilirsiniz. Sağlıksız ve güdük kalmış, yaşlı-zayıf düşmüş, meyvelerini iyi büyütemeyen veya hiç meyve bile verememiş dalları da budama zamanını beklemeden kesseniz çok iyi olur. Fakat ağacın genelinde yaprak sayısında düşüş meyvelerin iyi gelişmemesine neden olacaktır. İşte bunu iyi düşünün ve ölçüyü kaçırmayın.

Meyve ağaçlarında gelişim dönemi budamalarında aşırıya kaçmanız, halihazırdaki meyvelerin gelişimine zarar vereceği gibi sonraki yılın verimini de azaltır. Zira ne kadar çok sayıda sağlıklı yaprak olursa sonraki yılın verimi de ona göre iyi olacaktır. Ama yanlış budamalarla yaprak sayısını azaltırsanız ağacın sonraki yıl için yapacağı birikimlere zarar vermiş olursunuz.

İlkbahar çiçeklenmesinden sonra ya da ilk meyve oluşumları başladıktan sonra ağacı kontrol ederek gerekli ufak tefek budamaları yapın. Olmaması gereken yerlerden çıkan sürgünleri budamak için kışı beklemeyin. Her ne zaman ortaya çıkarlarsa fgelişmelerini hiç beklemeden acilen budayın.

Gelecek yılki meyve kalitesini en iyi hale yükseltmek için gereken zaman dışı budamalar, esas budama zamanında gereken budamalar kadar ciddi önem taşır. Esas budama zamanı ise daha geniş kapsamlı budamalar içindir. Mesela ilkbahar ve yaz aylarında kuvvetli budamalar yapmak, kalın dalları kesmek bitkiyi güçten düşürür. Yani ağaç yeni filizler verir ve onlara fazlaca güç harcar. Ve bu da köklerde gelecek yıl için olan birikimleri boşaltır. Sonuçta gelecek yılki verim son derece düşük olur. Ama bitkiler uyku halinde iken (genelde kış başında) kuvvetli budamalar yapmak bitkileri zayıf düşürmez. Çünkü yaz boyunca yaprakların ürettiği besinler köklerde depolanmıştır. Sonbahardaki budamalardan sonra, köklerdeki tüm birikimler ilkbaharda yeni gelişimlere ve meyvelere fazlasıyla yetecektir.

Gençleştirme budamaları

Meyve ve yemiş ağaçlarında büyük önem taşır. Bunlar aynı zamanda ağır budamalardır. Fakat ağaç ne kadar yaşlı ise ağır budamalara karşı o kadar hassastır (istisnai türler var ama yine de dikkatli olmak gerek). Ayrıca ağacın meyve-yemiş verimini fazla azaltmamak için ağır budamaları yıllara yaymak iyi olur. Şöyle ki, beş ana dalı olan bir ağacın iki ana dalını bu yıl keser, kesmediğiniz diğerlerinden sonraki yıl yine verim alırsınız. İkinci yıl kalan dallardan sadece birini kesersiniz. Üçüncü yıl son kalan iki ana dalı kesersiniz.

Bunu daha detaylı düşünürsek, örneğin bu yıl iki ana dalı kestiniz. Onların yerine filizlenmeler olur. Giden iki ana dala karşılık, yeni filizlerden üç tanesine izin verin. Diğer filizleri hemen köreltip yok edin. İkinci yıl sadece bir tane ana dal kesecektiniz ya işte onun yerine önceden bir tane gelişmeye başladı bile. Üçüncü yıl geri kalan iki ana dalı kestikten sonraki baharda çıkan filizlerden o iki ana dalın yerini alacak iki tane veya hatta üç tane bırakırsınız. Uzun yıllar boyunca 5 ana dal ile ürün veren ve yaşlanmış olan ağacın ana gövdesi ve kökleri fazlaca güçlenmiş olduğu için bundan sonra 5 yerine 6 veya 7 ana dal ile hayatına gençleşmiş olarak devam eder ve eskisinden daha iyi kalitede ve daha fazla sayıda ürün verir.

Süs ağaçlarını budama

Bu kategoride birbirlerinden oldukça farklı türler var. Çınarlardan leylaklara kadar, cüsseleri ve yetiştirme amaçları birbirlerinden çok farklıdır. Burada şöyle budayın şöyle yapın diyemiyorum. Her bir tür için kendilerine ait sayfalardan bakımları hakkındaki bilgileri okumalısınız. Örneğin hem aynı boyutlarda hem de kışın yapraklarını döken iki tür oya ağacı ve leylak.. Bunlardan oya ağacı sonbaharda budanır ve ne kadar kuvvetli budama görürse görsün yazın çiçek açması kesindir. Fakat leylak öyle değil. İlkbaharda çiçekleri solunca hiç vakit geçirmeden budanır. Aksi takdirde (yani budamada gecikirseniz veya sonbaharda budarsanız) sonraki bahardaki çiçeklenme potansiyeli azalır ya da sıfırlanır.

Çalıların ve büyük ağaçların henüz mini fidanlarını budama

Bunlar gelişim hızlandırıcı budamalardır. Çalı tipi bitkilerin birbiriyle alakasız çok fazla çeşitleri var. Ama genelde çok fazla dallanmaları istenen bitkilerdir. Bazı istisnalar olsa da ben burada genel bir bilgi vereyim. Ayrıca aşağıdaki tavsiyeler büyük ağaçların ve meyve ağaçlarının küçük fidanları için de geçerlidir (daha hızlı büyümeleri için).

Bu tip bitkiler için yine uyku dönemi esas budaması ve gelişim dönemi ufak tefek budamaları geçerlidir.

Uyku dönemi budamaları

İki aşamalıdır. Amaç bitkilerin ilkbaharda çok güçlü ve çok sağlıklı bir gelişim göstermelerini sağlamaktır.

İki aşamalı budama

Mavi çizgiler sonbahar sonunda hafif budama, kırmızı çizgiler ilk don olayından sonra kuvvetli budama.

Birinci aşama: Sonbaharda havalar iyice soğuduğunda (don olaylarından hemen önce) sadece dal uçlarını kesin. Böylece kesik yerlerden bitki soğuk alır ve esas budamada keseceğiniz dallardaki hayati birikimlerini bitki mümkün olduğunca geri çekerek köklerde ve ana gövdede depolar.

İkinci aşama: Yani esas budama. Bitki türüne göre ya kışın ilk don olayından sonra ya da kış sonunda yapın. Yukarıdaki temsili resme ve alt yazısına bakın. Ayrıntıya giremiyorum çünkü her bitki için farklı uygulamalar gerekebiliyor.

İki istisnai süs bitkisi budaması

Birincisi: Sardunyalar (eğer kışın da dışarıda duruyorlarsa veya bahçenizde yetiştiriyorsanız) ağustosta dipten olduğu gibi budayin. ‘Ama çiçekleri var’ diye acımayın. Ya da sadece tek çiçekli dal bırakıp diğerlerini dipten budayın. Çünkü yaşlı dallar kışın en hafif don olayına bile hiç dayanamaz ve soğuktan çürümeye başlarlarsa köklere kadar çürürler. Oysa ağustos budamasından sonra gelişen genç sürgünler kışın hafif don olaylarına tam dayanıklı olurlar.

İkincisi: Begonviller azgınca gelişim gösterme özelliklidirler. Öte yandan yanlış budamalar hem daha azgın büyümelerini sağlar hem bütün yılı çiçeksiz geçirmelerine neden olur. Onun için begonvil budaması Ege ve Akdeniz kıyı kesimlerinde ağustos sonunda, İstanbul’da ağustos başında yapılmalıdır. Yaz ortasında birkaç hafta sakinleşen begonviller yaz sonunda ve sonbahar başında tekrar azarlar. Böylece, ağustos budamasıyla birlikte gelişen yeni dallar kışa doğru çiçeklenmeye başlarlar. Kışın gelişim durur. O dallar ilkbaharda son derece coşkulu bir şekilde çiçeklerle dolup taşar ve yaz boyunca da devam eder. Çok gerekli görmüyorsanız her yıl budamayın. Budarsanız dediğim gibi ağustosta budayın.

Budama makasları ve bıçakları

Ağaç, çalı vb. bitkileri budamalarda tek tip kesme aleti zararlı olabilir. Bahçelerde budama gereken çok bitki varsa budarken her birine büyük özen göstermek hem zor hem fazla zaman alır. Bu yüzden dal inceliğine göre uygun bir veya çeşitli özelliklerde birkaç budama makası kullanmak gerekir ki iş kolaylaşsın.

Budama makaslarıZaman zaman budamak gereken çeşitli bitkilerle dolu bir bahçeniz varsa bir budama makası seti almanızda büyük fayda var. Gerekli yardımcı aletleriyle birlikte böyle bir set sayesinde bahçedeki ağaçlarınız, çalılarınız yanlış budama yüzünden zarar görmez, yaralanmaz, hastalık kapmaz, verimleri düşmez, ömürleri kısalmaz. Ya toplu halde set ya da ihtiyacınıza göre birkaç alet alacaksınız.

Her aletin görevi ayrıdır. İnce dallar için, kalın dallar için, çit bitkileri gibi ince sık dallılar için birkaç dalı bir anda kesebilecek uzunlukla, kalın dalların arasından ulaşımı zor yerlere girecek uzunlukta (veya sapları uzun), ana daldan yan dalları en dipten kesmeye uygunlukta eğimli vesaire her amaç için ayrı veya genel amaçlı budama makasları vardır. Bazen elektrikli testere gerekir. Kalan kıymıkları temizlemek için ayrıca bıçak, çakı vb. aletler gerekir.

Piyasada rastladığımız bazı budama makası markaları

Bahco, Bosch, Due Buodi, Felco, Fiskars, Gardena, Green Guard, İzeltaş, Raco, Walther, Wolf Garten, Worth..

Budama makasları fiyatları, aletlerin imalinde kullanılan malzemelerin cinsine ve kalitesine göre değişir.

Keskinlik, paslanmazlık, körelmelere karşı dayanıklılık gibi önemli şartları iyi markalar sağlamaya çalışır. Çünkü aletleri bir iki dal budayıp sonra çöpe atmak için almıyoruz. Yıllarca kullanacağızdır. Onun için markalar hakkında bilgi sahibi olmamız ayrıca önem taşıyor. Kullanan kişilere danışmak iyi olur.

İlgili diğer bir konu

Genç fidanlar için gerekli budamalar hakkındadır. Bakınız:
⇒ Fidan budama usulleri

Yazar: Erdal Yüksel

Kategori: Bahçe / Balkon Süs Bitkileri

Etiketler:

'Budama (ağaçlar ve çalılar)' hakkında sorular, açıklamalar

  1. Serap K. -Bursa dedi ki:

    Merhaba, benim rahmetli babamdan bana emanet bir Yeni Dünya ağacım var. Meyveleri satılanlardan kat kat lezzetli fakat sanırım beceremedim budamayı ağaç çok büyüdü. Meyvelere ulaşamıyoruz. Kalın tek bir ana gövdesi var. Apartmanda neredeyse ikinci kata ulaştı. kes diye şikayet ediyorlar. Gövdeyi tepeden kesersem ölür mü? Ne yapmalıyım? Bu ay kesilir mi?
    ***
    Hemen şimdi hiç gecikmeden istediğiniz yerinden kesin. Acele edin çünkü kışa doğru keserseniz Bursanın kış soğuklarında o kesik yerden soğuk alıp tamamıyla ölür. Ama şimdi keserseniz o zamana kadar kesik yerde sağlam bir koruyucu ölü tabaka oluşur. Hatta mesela bugün keserseniz 15-20 gün sonra yeni dallar uzatmaya başlar.

  2. Serap K. -Bursa dedi ki:

    Kestiğim ana gövde kısmında kesim yerine aşı macunu sürmem söylenmişti. Yapmam gerekiyor mu? Oradan kuruma yapmasını engelleyebilir miyim?
    ***
    Aşı macunu filan sürmeyin. Sanıyorum macun satışlarını arttırmak için ota bota ısrarla tavsiye eder dururlar. Esas yapmanız gereken şey düzgünce, ağacı yaralamadan kesmenizdir.

  3. Pelin, İstanbul dedi ki:

    Dondan sonra hava birden ısındı. Budama için mart ikinci haftayı beklemek lazım mı?
    ***
    Saydığınız bitkilerden hiç birini budamayın. Biri zaten şimdi budanmamalıdır yoksa bu yılı çiçeksiz geçirir. Her bitkiniz için tek tek araştırıp bütün ihtiyaçlarını ayrı ayrı öğrenmek zorundasınız. Toptan ortak bilgilerle hareket etmeyin (çünkü bunlar özel süs bitkileri). Anladığım kadarıyla karışık türleriniz var. Bazıları kış soğuğu dinlenmesini mutlaka isteyen türler. Bazıları tam tersine tropikal iklim bitkileri. Ayrıca aynı bir iklim bölgesinin türleri bile olsa bambaşka ihtiyaçları olabilir.

  4. Sunay, Denizli dedi ki:

    Daha önce çekirdekten yetiştirme denemem için (zeytin ve iğdeyle ilgili) size danışmıştım. Şimdi 3 tane zeytin fidancığım var. Evde yetiştirmeye uygun küçük ağaç formatında yetiştirme yapmak (bonzai gibi değil onun için bilgim de yok zaten) ve budamayı da buna göre ilerletmek amacındayım. Zeytinlerden biri 70cm diğer ikisi 25cm civarında ben özellikle büyük olanı gövdesinin kalınlaşması ve dallanabilmesi adına uygun gördüğüm bir yerden kesmeyi düşünüyorum ama daha 1 yıllık bile değil uzamakla da boşuna enerjisini harcıyor diye düşünüyorum ama budama zamanı da değil diye karar veremedim size danışmak istedim ne yapmalıyım?
    ***
    Küçük fidanları budarsanız fena halde güç kaybeder, her türlü gelişimi bir hayli yavaşlar ve gecikir. Yani o şekilde gövdesini kalınlaştırmanızın imkanı yok. Hiç budamadan bırakacaksınız ki hızlıca serpilsin, büyüsün. Gövdesi istediğiniz kalınlığa gelince işte o zaman istediğiniz şekilde budayıp şekillendirirsiniz.


Sorunuzu / Yorumunuzu Aşağıya Yazabilirsiniz.

Lütfen sorunuzu konu ile ilgili sayfaya yazmaya gayret edin.

Sorunuzu/Yorumunuzu yazın:

Sorunuz cevabımla birlikte 1 saat veya en geç 24 saat içinde burada görünür olacaktır. Lütfen ara sıra kontrol edin. Hiç görünmüyorsa akıllı telefonunuzda önbellek temizliği yapmalısınız.