Çiğdemlerden bazı türler yaz sonunda, bazıları da sonbahar ortalarında erkenden çiçek açarlar. Sonbaharda çiçek açanlar hava şartlarına göre yavaşlayıp çiçek açmalarını kış ortasına veya bahara ertelerler. Diğerleri zaten kış sonundan önce çiçek açmazlar.
Safran dahil her çiğdem türü yaz aylarını yaprakları ve kökleri kurumuş olarak geçirir. Sonbaharda serin havayı hissettiklerinde hem kök salar hem yaprak uzatmaya başlarlar. Yaz sonunda ve sonbaharda çiçek açanlar genelde kök ve yaprak çıkarmadan önce çiçek açarlar.
Çiğdem türlerinin gelişim özellikleri
Çiğdemlerde ve safranda soğan dediğimiz kısım gerçekte soğan değildir. Bu tip yapılara korm denir. Çiğdem kormları sonbaharda serinde aktifleşmeye, köklenmeye başlarlar. Korm sahip olduğu besini ve enerjiyi yeni kökler, yapraklar ve çiçek oluşturmak için harcar. Çiğdemlerin yapraklanmalarıyla beraber yavaş yavaş yeni birkaç korm oluşumu başlar. Eski korm adeta içi boşalır gibi küçülür. İlkbaharda havalar iyice ısınana kadar yeni kormlar gelişimini tamamlamış olur. O zaman kökler ve yapraklar kurur. Yeni kormlar sıkılaşıp güçlenir. Sonbahar serinlerine kadar uykuda beklerler.
Safran
Crocus (Çiğdem) cinsinin Crocus sativus türü. Aslında safran doğal bir has tür değildir. Binlerce yıl önce Eski Girit uygarlığında bir hibrit olarak ortaya çıkmıştır. Temelinde Crocus cartwrightianus çiğdem türü olduğu iddia ediliyor. Bunun ana vatanı ise Yunanistan’ın Attika yarımadasıdır. Kalker taşı yoğun olan arazilerde doğal olarak yetişir. Sonbaharda çiçek açar.
Baharat olarak safran
Safran, çiçekleri ve yaprakları
Yemeklere, tatlılara altın rengi kazandırır. Böyle bir rengi başka maddelerle oluşturmak zor. Ağırlığına göre fiyatı bakımından dünyanın en değerli baharatı safrandır. Bu açıdan düşünürsek dünyanın en değerli bitkisi safrandır demek doru mudur? Hayır. Çünkü örneğin 150 kadar safran çiçeklerinden toplanan küçücük ince uzantıların tümü kurutulduğunda ancak bir gram eder. Yüksek fiyatı da kurutulmuş ve iyi korunmuş olanlar için geçerlidir.
Türkiye’de safran üretimi azdır. Yunanistan bile safran üretiminde Türkiye’den bir hayli ileridedir. Dünyanın en büyük safran üreticisi ülke İran’dır.
Safranın değerli kısmı çiçeklerinde oluşur. Bunlar polenleri kapmaya yarayan dişi organlardır (Botani ilminde stigma). Safranda, bir çiçekte üç adet olup rengi kırmızıdır. El ile tek tek toplamak gerekiyor.
Çiğden yetiştirme ve bakımı
Çiğdem (ve safran) kormlarını (soğanlarını) yaz sonunda veya sonbaharda ekmelisiniz. Hiçbir özel bakım istemez. Verimsiz, kıraç topraklarda bile kendi hallerinde yaşar giderler. Yaza doğru yapraklar kurur. Soğanlar yaz boyunca toprak altında uyku halinde kalır.
Safran kormu
Eğer kış sonundan itibaren pek yağış olmazsa toprak kurudukça sulayın. İlkbaharda yapraklar sararana kadar susuz bırakmayın. Böylece yeni oluşmakta olan kormlar çok iyi gelişir ve yaz sıcaklarında hiçbiri eriyip gitmez. Büyükler ise iyi yapılanmış oldukları için yaz sıcaklarında güç kaybetmezler. Sonraki gelişim döneminde çiğdemleriniz veya safranlarınız daha çok sayıda çiçek açarlar.
Çiğdem ve Safran çoğaltma
Küçük bir korm (soğan) bir sürgün çıkarır. Resimde gördüğünüz soğan aslında tek değil, birkaçı bir aradadır ve her biri kendi sürgününü uzatmıştır. Her bir sürgün bir veya iki, bazen üç çiçek açar. Yapraklar ve çiçekler için harcanıp tükenen çiğdem (ve safran) kormlarının yerine daha fazla sayıda yenileri oluşur.
Çoğaltmak için üç veya dört yılda bir yaz sonunda henüz uyku halinde iken kormları ayırmalısınız. Resimdeki gibi fazlaca bitişik olanları ayırmayın. Kendiliğinden ayrı düşmüş olan çok sayıda kormlar zaten vardır.
Çiğdemler tohumla da çoğaltılabilir. Fakat safran tohumla çoğaltılamaz. Çünkü hibrittir ve tohum vermez.
Bahçemdeki değişik bölgelerde öbek öbek çiğdemlerimi soğanlarını ayırayım hem de toprağını işleyeyim diye bugünümü onlara ayırdım. Hiç güneş almayan yerdekiler hep yavruya gitmiş ve küçük. Güneş alan ve düz yerdekilerin çoğu harika ve çoğalmış olmasına rağmen birkaçı çürümüştü. Acaba dikilen yerin biraz meyilli ve güneş alan bahçe toprağı mı olması gerekir?
***
Çiğdemler doğada en çok fazlaca taşlı ve güneşe açık yerlerde yetişir. Toprağınız verimli, su tutucu ve iyi bir toprak ise besleyicilik açısından iyi ama çapalayıp dişli kum karıştırırsanız çiğdemler için daha iyi olur. Güneşsiz yerlere sağlıklı soğan ekerseniz bahar geldiğinde çiçeklenirler. Fakat sizin de gördüğünüz gibi çiçeklenmeyle beraber oluşan yeni soğanları besleyip güçlendirebilmeleri zor.
Doğadaki yabani çiğdemlerin soğanı yerin en az 15-20cm altında oluyor. Satın aldığımız soğanları da mı o şekilde dikmeliyiz? Çünkü İstanbul toprağında çok çabuk çürüyebiliyor. Bilgilerde 7-8cm derinlik yazıyor.
***
Sadece çiğdem değil ben hayatım boyunca doğal arazilerdeki soğanlı bitkilerin soğanlarının daima fazlaca derinde olduğunu görmüşümdür. Ama öyle dikmemiz gerekmiyor. Çürümede sebep bahçelerin ve parkların topraklarının gübrelenmeleri ya da sık sık sulanmaları sebebiyle gübredeki ve sudaki maddelerin topraktaki tuzluluğu arttırmasından dolayıdır. Gübrelemeyi şöyle yapın: Soğanları ekmeden önce yeterli derinlikte çukur kazın ve dip kısma gübre yayın. Gübrenin üzerini 5cm kadar gübresiz toprak tabakasıyla örtüp bastırın. Sonra onun üzerine soğanları yerleştirip yine gübresiz toprakla gömün. Böylece hem soğanlar gübre ile temas etmeyecek hem de yeni çıkan kökler ilk aşamada gübre ile temas etmeyecek. Kökler zamanla uzayarak gübreli kısma ulaşır ve bitki zarar görmeden beslenmiş olur. Ayrıca süs bitkisi soğanları çiçekler geçip yapraklar da kuruduktan sonra sökülmeleri ve daha sonra tekrar ekim yapma zamanı geldiğinde yeni hazırlanmış toprağa güzelce ekilmeleri gerekiyor. Bir defa ekip her yıl her yıl iyi bir performans göstermelerini beklemeyin. Üstten gübreleme yapmayın.
Çiğdemin içindeki sarı ipler safran değil o zaman..
Çiğdem ile safran arasındaki en ayırıcı özellikler nelerdir?
***
Çiçeklerindeki uzantılardan anlarsınız. Safranın çiçeğindeki koyu kırmızı uzantılar normal çiğdemlerde pek olmuyor. Bazı çiğdem türlerinde var ama rengi kırmızı değil turuncu gibidir.
Evde safran yetiştirmek istiyorum. Ev içi mi, açık balkonu mu yoksa kapalı balkon mu kışın yetiştireceğim yer?
***
Evde olmaz. Açık balkon en iyisidir. Kapalı balkon ise eğer aynen dışarısı gibi soğuk oluyorsa uygundur.
Safran soğanını nasıl Üretirim?
***
Soğanlar her yıl kendiliğinden çoğalıyor. Yazı içinde açıklanmıştır.
Ben fmf hastasıyım. Bir doktordan kullandığımız kolsin veya kolşisin ilacının ham maddesinin çiğdem bitkisi olduğunu söylediler. Amca oğlu da memleketten toplayıp kurutup bana göndermiş. Acaba kurumuş kullanılır mı ve nasıl kullanmalıyım?
***
O konular benim alanım değil. Hiçbir bilgim yok.
Halam yıllar önce Eskişehir’den çiğdem kormları getirip bahçeye ekmiş. Aldığı yerde sarı çiçekliydiler dedi. Yaprağından çiğdem olduğunu tahmin ettim. Yıllardır hiç çiçek açmadılar. Yerleri ağaç altı yarı gölge. Her yıl bol bol filizlenip çoğalıyor ama kesinlikle çiçek yok. Birazcık yaz boyu ayak altı yerde, halam bir kez söküp şaşırtma gibi bir sürü yere bölüp ekmiş ama gene yok. yerinden söküp bir yerlerde saklama gibi bir şey yapmıyor hep yerdeler. Gübre olarak köydeyiz sadece eski hayvan gübresi veriyor. Başka bir şey yok. Çiçek için özel vitamin mi alalım öneriniz nedir?
***
Anlaşılan onlar çiğdem değil. Bunlar sonbahar sonunda veya duruma göre kış sonunda yapraklanmaya başlar ve kış sonu /ilkbahar başı döneminde çiçek açarlar. Sonra yapraklar hızlı kurur, yok olur. Bazıları sadece sonbaharda çiçek açıyor ve bunların çiçekleri normal çiğdemlere göre biraz büyükçe ve sarıdır. Mutlaka her yıl çiçek açmaları lazım. Herhalde onlar başka bir bitkidir. Özellikle de eğer yazın hâlâ yapraklı iseler kesinlikle çiğdem değildir.
Yok bahardan sonra yaprakları kayboluyor. Burda kış şartları ağır geçer. Bu yıl her zamankinden daha ılıman hava. Şu an bol yapraklılar bunların geçip kuruduğu zamanda laleler baş gösteriyor ama tabi vakti geçtiğinde onlarında yaprakları kayboluyor. Bunlar çiğdemse de değilse de çiçeklerini hiç göremedik ben biraz ayak altı sürekli basılıp çiğnenen yer olduğundan dolayı soğan cücüklerinin ezildiğinden şüpheleniyorum çünkü benzer sorunlar lalelerdede var, ya hiç tomurcuk yok yada bit kadar bişiler. Uykuya geçtikleri zamanda söküp daha öte korunaklı bir yere almayı aklıma koydum birde bunu deneyelim bakalım. Sorum yok fikrimi paylaştım eklemek çıkarmak istediğiniz bişiler varsa sevinirim.
***
Hayvan güresi kullanıyorsunuz. Çiğdemler doğada hiç gübre olmadan olağanüstü güzel yaşıyor. Bir de gübre vermemeyi deneyin. Lalelerin çiçek tomurcuklarının çok küçük kalıp gelişememesinin sebebi ya gübrelerin zararıdır, ya soğanın ekim zamanının geciktirilmesi ve yaz boyunca fazla sıcak yerde bekletilmesi ya da bir virüs hastalığıdır. Çiğdemlerinin çiçek açmamalarına sebep ise ya gübre zarar veriyor ya da o toprakta çiğdemlerin çiçeklerini etkileyen bozan bir virüs var. Başka sebep göremiyorum.
Toprak sorunu dediğiniz, bunların bulunduğu yer ağaç altı yarı gölde dedimya birer aralıklı olarak çam ve erik sıralı. Çam ibrelerinin yakıcı olduğunu duymuştum, erikte asitik özellikte bir meyve acaba bunlardan dolayı toprak verimliliğini kaybediyor olabilir mi? Ben yazın kesin yerlerini değiştireyim garanti olsun en iyisi ve de gübresiz bakım şart. Önerilerinizi çok değerli buluyorum iyiki varsınız hep var olun sağlıcakla kalın.
***
Gübresiz bakım şart diye bir şey yok. Gübreler faydalıdır, gereklidir. Sadece belki sizin kullandığınız gübre zarar veriyor olabilir. Zaten her gübre her toprağa her bitkiye aynı faydayı sağlamaz. Bazen iyi, verimli bir toprakta hiç gübresiz birçok bitki türleri gayet verimli gelişiyor bir de bu var. Sonra o ayak altı dediğiniz yere deterjanlı sular, hayvan sidikleri, tuz vesaire geliyorsa oranın toprağı bozuk olur. Bunlara dikkat edin.