Cyrtanthus elatus, ateş zambağı

İngilizcede en yaygın adı Scarborough lily’dir. Diğer adları ateş zambağı ve George zambağı. Ana vatanı Güney Afrika’nın doğu kesimleridir.

Özellikleri

Cyrtanthus elatus türü Amarillisgillerin soğanlı türlerindendir. Son yıllarda kesme çiçekçilikte git gide önem kazanmaktadır.

Duruma göre kışın yapraksız veya bütün yıl yeşil yapraklı bir bitkidir. Çiçek açma tarzıyla ve soğanlı olmasıyla bildiğimiz amarillis bitkisine benzer. Fakat ateş zambağının yaprakları daha dar yapılıdır. Saf tür olarak çiçeklerinin esas rengi turuncuya ve mercan rengine çalan kırmızıya yakın bir renktir. En yaygın yetiştirileni ise skarlet kırmızısıdır. Ayrıca turuncuya yakın renkte olanı, pembesi, kavuniçi-pembe arası tonda olanı ve içi hafifçe kavuniçi olan beyaz çiçeklileri de türetilmiş. Bazıları varyete bazıları kültivar olarak kabul edilir.

Cyrtanthus elatus x montanus hibritinin nar çiçeği rengi benzeri renkte çiçekleri daha küçük ve daha zarif olur. Çiçek açtığı zaman görünüşü sanki ateş zambağı ile klivya karışımı özelliklere sahip gibidir.

Çiçek açma zamanı

Yaz sonu ile sonbahar ortası ara dönemine denk gelir. Ana vatanında doğal ortamlarında kendiliğinden çıkan doğal çalılık yangınlarından sonra adeta acilen 10-20 gün içinde çiçek açarlar. Zaten adı bu yüzden ateş zambağıdır.

Çiçek açmasında etken olan şey yangın değildir. Yaz sıcakları boyunca otların ve çalıların gelişip kurumaları, sıcakların artması ve yağışların azalması veya yağışsız dönemin başlamasıdır. Esas faktör soğanların güneşin uzun süre ısıttığı toprakta birkaç hafta geçirmeleridir. Dolayısıyla ateş zambağınızın çiçek açmaya karar vermesi için temmuz sonundan eylül ortasına kadar şiddetli güneş altında bekletmeniz ve bu süre içinde neredeyse tamamen susuz bırakmanızda (veya ölmeyecekleri kadar sulamanızda) yarar var gibi görünüyor. Aslında ilkbahardan yaz sonuna kadar düzenli sulamayı tavsiye edenler çok. Birkaç yıldır yetiştirdiğiniz halde çiçek açtıramadıysanız bunu deneyebilirsiniz.

Kış soğuklarına dayanıklılığı -12C dereceye kadar olup tüm kıyı illerimizde bahçelerde yetişebilir. İklim özelliklerine göre kışın tamamen yapraksız kalabilirler.

Yetiştirme ve bakım

Uzun süre direkt güneş isteyen ateş zambağı gölgelik yerlere uygun değildir. Günde en az 4 saat direkt güneş almalıdır. Evlerde yetişmesi çok havadar ve uzun süre güneş alan bir pencere önünde olması şartıyla mümkündür. Fakat kış boyunca soğuk bir odada sadece toprak kupkuru oldukça sulayarak dinlendirmek gerekir.

Saksı, toprak

Torf toprak ateş zambağı için uygundur. Kendinden humuslu doğal toprak belki daha iyi olur. Bir miktar dere kumu karıştırarak toprağın süzekliğini mutlaka arttırmalısınız.

Ateş zambağı soğanını ilkbaharda satın alıp dikmelisiniz. Saksı tek soğana göre hesaplarsak, 6 tanesi ne kadar yer kaplıyorsa o genişlikte olmalı. Derinliğinin fazla olmamasında yarar var. Zira kökler uzanacağı fazla yer bulursa çiçek açmaya gerek görmeyebilir. Soğanı tam ortaya gelecek şekilde ve sadece en üst – en uç kısmı toprak dışında kalacak şekilde dikin. Yani boğaz kısmı da toprak altında kalacak.

Soğanları hızla yavru soğanlar üretir. Bunları ayırmada acele etmeyin. Ertesi yıl kış sonunda sıkışmayacakları yeterli genişlikte saksılara toprağını dağıtmadan aktarın. 3. veya 4. yılında soğanları ayırın.

Sulama, besleme

İlkbaharda canlanma gösterdiğinden itibaren, yaz sonunda ateş zambağınızın çiçek açması bitinceye kadar toprak hafiften kurumaya başladıkça sulamalısınız. Sonra sulama sıklığını biraz azaltın. Kış aylarında ise sadece toprak kupkuru oldukça sulayın. Kışın yapraksız kalmış olsa bile kupkuru toprakta uzun süre bekletmemelisiniz.

Ateş zambağı bol bol soğan üretme özellikli olduğundan dolayı düzenli bitki besini istiyor. Nisandan ağustos sonuna kadar çiçek amaçlı bitki besini verin. Ayda bir defa yeterli.

Üretim

En kolay üretim yöntemi soğanlarını ayırmaktır. Zaten buna ihtiyacı var. Çünkü bir anadan türemiş soğanların 4 yıldan fazla koloni halinde kalmaları çiçek açmamalarına neden oluyor. Yani soğanları her 4 yılda bir defa ayırın. Gelişim çok hızlı olmuşsa 3 yılda bir ayırmak daha iyi olur. Kış sonunda ayırıp çiçek açacak kadar büyük olanları tek tek, küçükleri ise uzun dikdörtgen bir saksıya uygun mesafelerde hepsini aynı saksıya ekin. Bunlar yeterince büyüdüğünde kendi saksılarına dikin.

Tohumlarından üretmek

Ateş zambağı çiçeklerinde polenleşme olmuşsa çiçekler solduktan sonra tohum kapsülleri gelişir. Bunlar olgunlaşıp kuruyunca içindeki tohumları alın. İlkbahara kadar buzdolabında saklamanız gerekiyor. Çünkü tohumlar beklemeye gelmez. Buzdolabında saklamak şartıyla en fazla 6 ay dayanırlar. İlkbaharda çok süzek ve çok havadar toprak hazırlayın. Tohumları yarım santimden bile az, 2-3mm kadar derinlikte olacak şekilde süzek toprağa ekin. Tohumlar çimlenene kadar üst yüzeyin ıslaklığı kayboldukça hiç vakit kaybetmeden tekrar su fısfıslayarak ıslatın. Tohumlar çimlendikten sonra üst yüzeyin ıslaklığı ve nemliliği de kayboldukça sulayın. Bunların çiçek açacak kadar büyümeleri bakıma göre 3 veya 4 yıl sürer.

Problemleri

Çiçek açmama problemi güneş azlığından, fazlaca büyük saksıdan ya da pekçok soğanlı kolonileşme gibi sebeplerden kaynaklanır. Kış aylarında gerekmediği halde sık sık sulamak kökleri çürütür. Bahçede yetişen ateş zambaklarına sümüklüböcekler ve salyangozlar zarar verir.

Kaynaklar

1- Cyrtanthus Species Two – pacificbulbsociety.org
2- Cyrtanthus – pacificbulbsociety.org
3- Cyrtanthus – pza.sanbi.org