Glayöl

Eski adı kuzgun kılıcı olan glayöl Iridaceae (Süsengiller) familyasındandır. Kuvvetli güneş alan açıklık yerlerde, iyi gübrelenmiş yumuşak ve geçirgen toprakta iyi yetişir. En çok kesme çiçekçilikte ticari amaçla yetiştiriciliği yapılır.

Çeşitli renklerde çiçek açmış glayöl bitkileri

İsmi

Bilimsel adı (Latince) Gladiolus tüm glayöl türlerini içine alan cins adıdır. Türkçede glayöl diyoruz. Birçok süs bitkisi tür adıyla tanınır. Bazıları tüm türleri içine alan cins adıyla tanınır. Glayöl de o şekilde bir isim. Gladious Latincede kılıç anlamına gelir. Gladiolus ise kılıççık, küçük kılıç anlamında bu bitki türlerine ad olmuş.

Glayöl soğanlarının özelliği

Bildiğimiz soğan yapısında değil, soğan şeklinde yumrudur. Korm denir.

Glayöl soğanı

Tüm glayöl türleri soğukta uyku halinde kalır, sıcakta aktifleşirler. Soğanlar bir yıllık ömürlüdür. İlkbaharda aktifleşen glayöller yapraklanıp büyürken soğan üstünde yeni bir ana soğan ve birkaç tane yavru soğan oluşur. Hepsinin anası esas soğan ise kurur gider.

Türleri

260 kadar glayöl türü var. Çoğunluk Afrika’nın güney yarısına, en çok güneyine aittir. Birkaç tür Avustralya kökenlidir. Genelde küçük yapılı ve küçük çiçekli olurlar. Büyük çiçekli türleri birkaç yüzyıldır ıslah edilerek kesme çiçek sektöründe büyük değer kazanmıştır. Akdeniz civarı tüm ülkelerde ve Avrupa ülkelerinin Akdeniz kıyıları boyunca bahçelerde süs bitkisi olarak kullanıma tam uyumludur. Bunların çoğu özel hibritlerdir. Fakat hibrit olsalar bile tohum verir, tohumdan yetişen sonraki nesiller aynı özellikleriyle devam ederler.

Bahçe glayölleri

Boyları genelde yarım metreye varmaz, 25cm – 40cm arasında değişir. Bazen yerine göre 60cm uzarlar. Bahçelerde ve balkonlarda yetiştirmek için bunları tercih etmelisiniz. Uzun boylu çeşitler kesme çiçekçiliğe uygundur ve genelde seralarda yetiştirilirler. Bunlar bahçelerde kolayca devrilip kırıldığından dolayı bahçelere uygun değildir. Bahçelere ve balkonlara uygun çeşitlerinden birkaçını aşağıda yazdım. Ayrıca bahçe glayöllerinin de çoğu çeşidi kesme çiçekçilikte makbuldür.

Gladiolus communis

Glayöl cinsinin örnek türüdür. Başlıca iki çeşidi var.

Gladiolus communis subsp. byzantinus

Gladiolus communis (Byzantinus)

Gösterişli çiçekleriyle bahçelerde makbul olanı Gladiolus communis subsp. byzantinus çeşididir. Kışın -30C soğuğa dayanır.

Gladiolus nanus

Nanus kelimesinden anlayacağımız gibi küçük yapılı, kısa boylu ama gösterişli çiçekli glayöl türü. Farklı hibrit veya kültivar adlarıyla çeşitli renklerde çeşitleri var. Gerçek doğal tür olup olmadığına dair kesin bilgi bulamadım. Gladiolus communis türünden oluşmuş özel bir varyete olabilir.

Bahçe glayölleri (Gladiolus nanus)

Gladiolus nanus, bahçe glayölleri

Kış soğuklarına çok dayanıklı olurlar (ortalama -30°C). Kışın söküp korumaya gerek yok. Ağır don olayları olan bölgelerde kışın toprak yüzeyini bol bol kuru yapraklarla örtmelisiniz.

Gladiolus murielae

Oldukça farklı, son derece gösterişli ve zarif bir glayöl türü. Çiçekleri hoş kokuludur. Kışın -20C soğuğa dayanır. Daha ağır don olayları görülen yerlerde sonbaharda soğanları sökmek ve çok serin bir yerde ilkbahara kadar korumak gerekir.

Gladiolus murielae

Gladiolus murielae

Çiçek açma dönemi uzun sürer. Yaz başından eylül sonuna kadar (iklim ve hava şartları durumlarına göre yılbaşına kadar). Boyu 50cm ile 1m arasında değişir. Rüzgarlı yerlerde bir değneğe bağlamakta yarar var. Bütün gün güneşli olan yerlerde fazla uzamaz ve destek istemez. Zaten bol bol çiçek açması da gün içinde uzun süre direkt güneş almasına bağlıdır.

Çeşitli glayöl hibritleri

Hibritler, kültivarlar sayılamayacak kadar çok. Hâlâ yenilerini türetmeye çalışıyorlar. Gladiolus dalenii türü hibrit çalışmalarında önemli türlerin başında gelir. İri çiçekler bu türe bağlı.

1- Kesme çiçekçiliğe göre: Genelde uzun boylu çeşitlerdir. Çünkü bu hibritleri türetmede kısa boylu olmalarını gözetmezler. Boyları 1m – 1,5m arasında değişir. Kesme çiçekçilik amaçlıdırlar. Bahçelerde rüzgardan korumak zor. Zira gevrek ve dayanıksız çiçek dalları rüzgarda kolayca kırılacağı gibi ayrıca kendi ağırlığını taşıyamayıp kendiliğinden kırılır. Yani glayöllerin yılda bir defa çiçek açtıklarını düşünürseniz, bu durumda bütün emekler ve beklentiler boşa gidecektir. Bahçeleriniz için özel bahçelik çeşitleri tercih edin.

2- Bahçe süslemelerine göre: Bunlar kısa boylu glayöl hibritleri olup boyları ortalama 35cm civarında kalır. Yeni hibritler sıcak iklimlere ve rüzgara daha dayanıklıdır. Bu hibritleri türetmede çiçeklerinin daha gösterişli olmalarını gözetmişlerdir.

Glayöl yetiştirilmesi ve bakımı

İlkbahar başında toprağa dikmeyle başlayan glayöl bakımı sonbaharda sulamayı kesmekle sona erer. Bütün aşamalarda gereğini yaparsanız glayöllerinizde soğan sayısı her yıl artar. Ve zamanla her yıl daha fazla çiçek açarlar. İlkbaharda toprağa ektikten sonra glayöl soğanlarının yapraklanıp çiçek açmaları ortalama üç ay sürer. Gladiolus murielae türü ise suyu çok sever ve geç çiçek açmaya başladığından dolayı çiçekler solduktan sonra sulamayı bırakmak gerekir.

Toprak ve sulama

Glayöllerin en sevdiği toprak ince ponza taşı ile süzekliği ve havadarlığı, kompost ile su tutuculuğu arttırılmış, bolca gübrelenmiş doğal humuslu topraktır. Sulama ilkbaharda toprak iyice kurumuyorsa yapmaya gerek yok. Yapraklar iyice güçlendikten sonra sulama sıklığını toprak yüzeyi biraz kurudukça yapmalısınız.

İlk yıl toprağı gübreleyerek soğanları ekerseniz o yıl için başka bir şeye gerek yok. Sonbaharda söküp saklamayacaksanız (ikliminiz uygunsa) sakıncası yok. Fakat kış sonunda soğanları sökerek toprağı güzelce çapalayın ve gübreleyin. Sonra soğanları yeniden ekin.

Soğanların dikimi

Soğanları dikeceğiniz yer mutlaka çok havadar, daima esintili ve kuvvetli güneş alan bir yer olmalıdır. Aksi takdirde birçok hastalıklar oluşur. Glayöl soğanları soğukta aktif olmayacakları için dikmekte acele etmeyin. ilkbaharda, don tehlikesi geçince bölgenizin iklimine göre mart veya nisan aylarında toprak ısınmaya başladığı zaman dikeceksiniz. Toprağı 20cm derinden belleyin ve çapalayın. Bol bol kompost ve eski yanmış sığır gübresi karıştırın. Sonra soğanları dikeceğiniz yeri kazıp dip kısma yanmış sığır gübresi yayın ve soğanları üstlerine yerleştirin. Böylece soğanları ortalama 15cm derinde kalacak şekilde gömün. İyice sulayın. Soğanların arasındaki mesafe en az 15cm aralıklarla olmalıdır. Sık yağışlı memleketlerde ne kadar seyrek o kadar iyi. Yoksa mantar hastalıkları baş gösterir.

Çiçek açana kadar bakım

İyice güçlendiklerinde, çiçek açmaya birkaç hafta kala başlayarak 15 günde bir sıvı potasyum gübresi verin (çiçek açana kadar iki defa yeter). Sulamaları sadece sabahları yapmalısınız ki hastalıklar peyda olmasın.

Çiçekler solunca

Çiçeklerin solması başlayınca gübre şerbeti verirseniz yeni oluşmuş soğanlar gelecek yıl için mükemmel yapılanır. Yavru soğanlar daha da güçlenir. Bir ay boyunca (ya da erkenden çiçek açtılarsa en geç eylüle kadar, yapraklar sararmadıkça) sulamayı ihmal etmeyin. Sonra artık ilgilenmeyin ve sulamayın.

Sonbahar

Sararan yapraklar kurumayıp çürüyorsa kesmelisiniz. Yoksa hastalık türeyip soğanlara ulaşma riski var. Eğer kışın donma ihtimaline göre glayöllerinizi söküp soğanları alacaksanız ve yapraklar hâlâ kurumamışsa dikkatlice sökün. Çünkü dikkatli olmazsanız yavru soğanlar düşüp kaybolurlar. Esintili, kuru bir yerde tamamıyla kuruyana kadar bekletin. Sonra kurumuş sapları, yaprakları ve kökleri ayıklayın. Aşağıda bahsettiğim gibi saklayın.

Soğanların kışın saklanması

Kışın ağır donmalara dayanıklı olmayan türleri sonbaharda yapraklar ve toprak tamamıyla kuruduktan sonra sökerek -ya da yukarıda dediğim gibi söküp kurutarak- şöyle saklayın:

Soğanların dış kabukarından “dökülecek gibi olanları” ayıklayın. Tamamen soymaya çalışmayın. Bulabilirseniz (bulmanız çok iyi olur) bitkiler için hazırlanmış dezenfektan etkili bir toz ile soğanları ilaçlayın (bahçe sülfürü denen toz kükürt uygundur). Bir kutuya kuru perlit, kuru torf vb kuru maddeler doldurun ve soğanları içine gömün. Serin ve kuru bir yerde hatta buzdolabının alt gözlerinde ilkbahara kadar saklayın.

Kışın sökmüyorsanız her 4 yılda bir sökerek soğanları seyrekleştirip yeniden dikmelisiniz. Glayöl soğanları çoğalıp durduğu için aynı yerde sıkışık bulunmalarında çiçek verimi fazlasıyla düşer, onca soğan ziyan olur.

Dikkat: Glayöl soğanlarının toprak özelliğine göre kışın ıslak toprakta çürüme riski var. Buna göre, bulunduğunuz yerde don olayı olmasa bile sonbaharda soğanları söküp ilaçlayarak saklasanız iyi olur. En iyisi bu.

Kesme çiçekçilikte glayöl

Kesme çiçekçilikte ticareti en çok yapılan çiçeklerdendir. Suda bekletilmeye elverişli, vazo ömrü fena değil. Satışa çıkarmak için çiçekleri gonca halinde iken kesmeli, açmalarını beklememelisiniz. Çiçekçi dükkânlarında yerini aldıkları zaman çiçek goncalarının en alt birkaçı açılmış olmalı ki müşteriler almaktan çekinmesin. Tecrübeli bilgili insanlar goncaların hepsi açılmış çiçekleri almak istemez çünkü eve götürünce sadece bir iki gün dayanabileceklerini bilirler.

Çoğaltılması

Glayöller her yıl irili ufaklı yavru soğanlar üretir. Bunlarla kolayca çoğaltılır. Her yıl söküyorsanız sökerken yavru soğanları kaybetmeyin. Eğer kışları toprakta bırakıyorsanız her dört yılda bir sonbaharda veya ilkbaharda sökün, yavruları ayırın, büyükleri çiçeklendirmek istediğiniz yerlere dikin. Yavruları ise sağlıklı bir şekilde güçlenmeye deva edecekleri herhangi bir yere ayrı dikin. Yavru soğanların bakımı yetişkin glayöl bakımıyla tamamen aynıdır.

Tohumdan glayöl üretimi

Tohumdan üremiş glayöller dört beş yılda çiçek açacak olgunluğa gelir. Uğraşmaya değmez. Çünkü glayöller zaten her yıl çok sayıda yavru soğan üretirken tohumla uğraşmak ancak başınıza fazladan gereksiz iş çıkarmak olur. Yine de istiyorsanız aşağıdaki yolu izleyin.

Bu yol vazodaki glayöllerde de uygulanabilir. Çünkü glayöller vazoda solana kadar yeterince olgun tohum oluşturabiliyor. Suyu sık sık değiştirin. Tohum oluşuyorsa almada acele etmeyin ki iyice olgunlaşsınlar. Tohumlar olgunlaşır olgunlaşmaz hemen ekmelisiniz. Sadece 1cm derine gömün. Güneşli bir yerde tutun. Bir hafta içinde çimlenirler. Kışa kadar mini soğanlar yeterince sağlamlaşır. Sonrasında neler yapılacak, yukarıdaki bakım bilgilerine göre devam edin.

Zararlıları

Çeşitli mantar hastalıkları yapraklara, çiçeklere ve soğanlara zarar verir. Glayöl yetiştireceğiniz yer çok iyi derecede devamlı esintili ve kuvvetli güneşli olmak zorunda. Aksi takdirde elverişsiz yerlerde hastalıkların önü alınamaz.

Gece ıslaklığına elinizden geldiğince izin vermemelisiniz. Sulamayı sadece sabahları yapın.

Yazar: Erdal Yüksel

Kategori: Bahçe / Balkon Süs Bitkileri

Etiketler:

'Glayöl' hakkında sorular, açıklamalar

  1. Ayşe Jale Y. -Kocaeli dedi ki:

    Glayöl çiçegimin çiçekleri soluyor. İç kısımlarına baktım kahve rengi olmuşlar. Tohum mu oluyor? Ne yapmam gerekiyor? Çiçek açan dalları keselim mi bilemedim. Ben ilk kez yetiştiriyorum.
    ***
    Çiçekleri solan dalları kesin. Yaprakları ıslak bezle silip temizleyin ve yapraklar yemyeşil durdukları sürece düzenli sulayın. Bu şekilde iyi bakarsanız soğanlar gelecek yıl tekrar çiçek açmak üzere şimdiden güzelce dolgunlaşırlar. Çiçek saplarını kesmezseniz tohum oluşur ama pek tavsiye etmem. Çünkü soğanın gücünü biraz azaltabilir. Eğer toprağı çok iyi besleyici ise zararı yok. Değilse çiçekler solunca o sapları hemen kesin.

  2. Batuhan, İstanbul dedi ki:

    Asya Laleden aldığım beyaz glayör üç senedir bu halde https://imgyukle.com/i/QXiw41 asla çiçek açmadı. Soğanı da büyümedi. Bir tavsiyeniz var mı? Bu sene açmasını istiyorum. Saksıyı mı büyük tutmak lazım bahçeye de diktim ama işe yaramadı.
    ***
    Bana 5 yıl önce üç soğan komşum vermişti. Her yıl çiçek açıyorlar. Ne gübre ne özel bir bakım. Sadece bahçemin kendi doğal killi-taşlı toprağı. Sizin hatanız belki sırf hazır poşet toprak kullanmak ve/veya küçük balkon saksılarında saksıyı güneşten pişirmek. Şöyle yapın: Hazır poşet toprak ve doğal arazi toprağı (her ikisinden) eşit ölçülerde harmanlayıp karıştırın. 30cm derinlikte saksı kullanın. Soğanları ortalama 8cm derine gömün. Soğanlar çok zayıf oldukları için belki bu yıl da çiçeklenmezler ama gelecek yıl için çok iyi bir şekilde yeniden yapılanırlar.

  3. Batuhan, İstanbul dedi ki:

    Bugün Asya Lale’den çok güzel kırmızı ve bayağı büyük soğanlı glayöller aldım ama her zamanki gibi fireli ürün yollamışlar. https://imgyukle.com/i/QBK0ZN Görselde de gördüğünüz gibi yumrular bayağı iri ama bazılarının üstünde bereler var. Sabunlu suyla güzelce yıkayıp berelere antiseptik sürdüm. Doğru mu yaptım? Bu bereler ölüme sebep olur mu?
    ***
    Yaptığınız şey hiç işe yaramaz. Yapacağınız şey acilen dikmek. Dikerken bunları normalde gerekenden daha az derine gömün ve güneşli yerde tutun. Böylece çürüme fazla ilerlemeden kısa zamanda köklenip yapraklanmaya başlarlar (gerçi en soldakinde umut yok gibi ama belli de olmaz). İyi bakarsanız gelecek yıl için sağlıklı yeni soğanlar oluştururlar. Bir daha öyle yerlere sipariş vermeyin. Glayöl soğanları her yıl ilkbaharda Migros marketlerde satılıyor. Gidin gözünüzle görerek alın.

  4. Ayşe, Kıbrıs dedi ki:

    Bu yıl bolca aldığım glayör soganlarını hem bahçeye hem saksıya diktim ve farkettim ki kesinlikke bahcede olmasi gereken bitkiker, saksıdakiler asla yerdeki gibi güzel formlu ve keyifli olmadi.
    ***
    Aslında saksının büyüklüğüne ve toprağın niteliğine göre olabilirdi. Ama sanıyorum Akdeniz ikliminin hoyratlığının da payı vardır. Mesela burada Didim’de ben de birçok çeşit bitkinin saksıda hiç de iyi bir performans göstermediklerine defalarca şahit olmuşumdur. Halbuki saksıda daha iyi toprak ayarlamış ve daha dikkatli bakımıyla meşgul olduğum halde sonuç birçok türde kötü oldu. Ama aynı bitkiler bahçede yere ekili olunca, o türlere pek de uygun olmayan toprağa rağmen ve benim ihmallerime rağmen gayet iyi gelişim göstermişlerdir. Bu işin sırrını henüz çözemedim. Şimdilik deniz etkisindeki Akdeniz ikliminin acımasızlığına bağlıyorum. Çünkü istanbul’da iken balkonda, saksılarda başarılı oluyordum. Saksıda çiçek yetiştirme konusunda Didim’de işler İstanbul’daki gibi yolunda gitmedi bir türlü. Yine de bazı türler saksıda güzel gelişiyor. Bu arada ben henüz glayölleri saksıda hiç denemedim.

  5. Sıdıka, Gümüşhane dedi ki:

    Merhaba. Bir kere tesadüfen hiç bilmediğim bir tür olmasına rağmen bir zincir markette gördüm bu soğanları, güzel görünüyordu sırf kokulu diye aldım. Ektiğim sene çok güzel oldu bolca çiçek açtılar. Hem tohumlarını hem soğanlarını aldım ama soğanları sonraki ekmemde çürüttüm, büyük başarı değil mi? Çok sulamış olmalıyım ama ilk ektiğim de de hep ben suladım ama neyse ki tohumlarıda ekmiştim, onlarda hiç çıkmadı. Tohumla uğraşmak zor demişsiniz ama bir daha bir yerde soğana rastlayamadım.Tohuma mecburum yani. Kalanları da bu bahar ekicem artık.
    ***
    Glayöl soğanları sadece ilkbahar başında (mart sonu-nisan başı) büyük marketlerde satılır. Başka zaman bulamazsınız. İlkbaharda alıp hemen ekin. Yazın çiçekler solduğu zaman artık hiç sulamayın. Bırakın kupkuru olsunlar. Sonra topraktan çıkarıp ilkbahara kadar serin bir yerde saklayın. Burada Didim’de bahçemde 4 yıl, ben hiç ilgilenmediğim halde sıfır bakımla yaşadılar. Son yılda nedense aşırı bir şekilde yaprak bitlenmesi oldu. Hiç uğraşmayınca, anlaşılan onların bulaştırdığı virüsler yüzünden tamamıyla öldüler.


Sorunuzu / Yorumunuzu Aşağıya Yazabilirsiniz.

Lütfen sorunuzu konu ile ilgili sayfaya yazmaya gayret edin.

Sorunuzu/Yorumunuzu yazın:

Sorunuz cevabımla birlikte 1 saat veya en geç 24 saat içinde burada görünür olacaktır. Lütfen ara sıra kontrol edin. Hiç görünmüyorsa akıllı telefonunuzda önbellek temizliği yapmalısınız.