Göz aşısı genç dallarındaki dış kabuğu parçalanmadan soyulacak dayanıklılığa sahip ağaçlara uygun bir ağaç aşılama yöntemidir. Dış kabuk özelliği uygun olmayan ağaçlara göz aşısı uymaz.
Ayrıcalığı
Herkesin kolayca yapabileceği bir aşılama yoludur. Hiçbir ilaç, hiçbir özel uygulama, hiçbir özel bakım istemez. Üstelik ilkbahar – sonbahar arası herhangi bir zamanda yapılabilir ve aşı tutar. Detaylar aşağıda.
Aşılamada kullanılacak dalların niteliği
Aşılanacak olan dal ve aşı gözü alınacak dal en az 3 aylık, en fazla 1 yıllık olmalı. En uygunu budur. Dallar tam olgunlaşmış ama dış kabukları hala yeşil ya da odunlaşmamış, kurumamış olmalı. Birbirlerine uygun kalınlıkta olmaları gerekmiyor. Aşılanacak olan dal çok ince olmasın. Sadece buna dikkat edin. Aşı gözü alınacak dal aşılanacak dala göre biraz ince olabilir. Bunda önem vereceğiniz şey, filizlenme gözünün sağlıklı olmasıdır.
Zamanı
En garantilisi, aşılanan dalın filizleneceği kadar uygun hava sıcaklığının olacağı zamandır (ilkbahardan yaz sonuna kadar). Mesela bulunduğunuz yerin iklimine göre, ağaçların uykuya girmesine en geç iki ay kala yapabilirsiniz. Yaz sonunda ya da ağaçlar tam uykuya girmeden önce sonbahar başında yapılan aşılar tutsa bile filizlenme, gelişme olmayabilir. Bunlar gelecek ilkbaharda canlanıp gelişirler. Yani sorun yok. Yeter ki aşı tutmuş olsun (yani dala aşılanan gözün dala kaynaşmış olması gerekiyor).
Dikkat edeceğiniz en önemli mesele
Hem aşı gözü alacağınız ağaçta (1) hem aşılanacak ağaçta (2):
(1) Aşı gözü alınacak daldaki filizlenme gözleri aktif hale gelmemiş olmalı. Filizlenmiş gözleri tercih etmeyin.
(2) Aşılanacak ağacın durumu pek önemli değil. Ama eğer ağacı kış sonunda aşılayacaksanız mutlaka kış uykusundan çıkmış ve aktif hale gelmiş (filizlenmeye başlamış) olması şart. İlkbahar sonunda veya yaz aylarında bir süreliğine dinlenmeye giren dallara aşı yapılmasında ise hiçbir sakınca yok.
Kış sonunda hala uykuda olan ağaçlara aşı yapmada çözüm
Aşı gözü alacağınız dallardaki gözler filizlenmişse işe yaramaz. Bundan dolayı erkenci davranıp aşı gözü alacağınız dalı kış sonunda filiz gözleri henüz uykudayken olduğu gibi kesip alın. Naylona sararak buzdolabında saklayın. Aşılayacağınız ağaç filizlenme faaliyetlerine başlar başlamaz buzdolabından dalı çıkarıp kullanın.
Yazın aşılamada..
İlkbaharda sıfırdan gelişen dallar haziran ortalarına kadar (bazı yerlerde temmuz başına kadar) epeyce olgunlaşır ve yaprak diplerindeki filiz gözleri de iyice belirginleşir ama aktif değildirler. Gözler aktifleşmesin diye haziran ortasından itibaren ağacı sulamayın. Haziran ortası – temmuz ilk yarısı arası döneminde gözleri alarak aşıda kullanın.
Aşıyı ilk yaptığınız günden sonra tam 1 ay dolduğunda aşı bağlarını çözün.
Göz aşısı zamanı ağaçtan ağaca değişir mi?
Dış kabukları ince ve hassas olan dallar bir yıllık bile olsalar körpe sayılırlar. Yani yaz sıcaklarında bu ağaçlarda aşı tutmayabilir. Özellikle narenciyeler (limon, portakal vs.) için en uygun zaman ilkbahar başıdır. Ama yazları aşırı sıcak olmayan yerlerde yaz aylarında yapılmasında bir sakınca olmaz. Narenciyelerde göz aşısının en uygun zamanı ilkbaharın çok serin günleri geride kaldığı zamandır. Güney Ege – Akdeniz kıyı kesimlerinde nisan ortasına doğru, İstanbul’da mayısın ilk haftası en uygun zamanlardır.
Kayısı, incir ve dut gibi genç dallarının dış kabuğu çabuk kalınlaşıp olgunlaşan ağaçlarda ise şiddetli sıcaklar olduğu yaz günlerinde bile aşılamada sakınca yok. Yüzde yüz başarı garantidir.
Göz aşısı nasıl yapılır?
Bir şekilde yama yapmak gibidir. Bir ağacın henüz çok genç ama tam olgun bir dalından bir parça dış kabuğun diğer bir ağacın aynı şekilde genç ve tam olgun bir dalına yama gibi monte etmekten ibarettir. Resimleri inceleyin.
Aşı için göz alma
Dallarda her yaprağın dibinde filiz gözü olur. Aşı gözü alacağınız ağaçtan uygun gözleri olan bir dalı alın ve aşı yapacağınız ağacın yanına gidin. Daldan filiz gözü ortada olacak şekilde bir parça dış kabuğu keskin bir bıçakla kesip alın (resim 1) . Kesik-ıslak yere parmaklarınız kesinlikle temas etmesin.
Aldığınız gözü diğer ağaca aşılama
Aşılanacak dalın herhangi bir yerine o parçayı monte edeceksiniz. Aşı yapacağınız dalın kabuğuna keskin bir bıçakla T şeklinde derince çizin (resim 2). Derinlik kabuğun kalınlığına göre olmalı. Çizdiğiniz yerden kabuğu bıçak ucu ile aralayın (resim 3). Bu işlerde şuna dikkat edin: Bıçak temiz olmalı ve kesinlikle açtığınız kabuğun iç kısmına parmaklarınızı değdirmeyin. Sonra acilen parçayı içine yerleştirin ve 4. resimdeki gibi uygun bir ip ile sıkıca sarın.
Özel aşı bağları iyidir ama şart değil. Hafif kalın ve yassıca ip iş görür. İnce şerit halinde kestiğiniz bez parçaları da tamamıyla uygundur. Sıkıca sarın ki parçalar birbirlerine sıkıca temas etsin. Yoksa kaynaşma olmaz. Sararken ezerim diye çekinmeyin. Ne kadar sıkı o kadar iyi. Yalnız, filizlenme gözünün üzeri açık kalmalı (yani onu da sarmayın).
Benim denemelerimdeki sonucu yazayım: Daldaki boş bir yere yaptığım aşı tuttu ve gelişti. Fakat boş bir yere değil de bir filiz gözünün tam üstüne yaptığım aşıda gelişim çok daha güçlü oldu. Demek ki filiz gözü olan yerin ciddi bir önemi var. Ağaç yeni dalları beslemek için o noktaları daha iyi destekliyor. Size de bunu tavsiye ederim. Bir filizlenme gözünü köreltin, 3. resimdeki gibi tam üzerinde yukarıdan aşağı bir çizik, tepesinde bir çizik, sonra yine 3. ve 4. resimlerdeki gibi kabuğu kaldırıp oraya anaç ağaçtan aldığınız gözü monte edin.
Aşılamadan sonra..
Göz aşısında kaynaşma hemen başlar. Gözün aktifleşip filiz çıkarması en geç iki haftada (en kötü ihtimalle üç haftada) gerçekleşir.
Aşının tutmasını beklerken, daldaki diğer gözler aktifleşirse (başka yerlerde filizlenme olursa) onları derhal köreltin. 1 ay dolduktan sonra aşıdaki bağları tamamen çözün.
Aşı tuttuktan sonra
Daldaki aşı yerinden yeni filiz uzarken ana dalın yukarısını kesin. Aşı yerinin aşağısındaki filiz gözlerini köreltin. Ve aşı yerinden başka yerlerde filizlenme olmaması için dikkatli olun. Yıllar geçse bile buna dikkat edeceksiniz. Çünkü ağaç kökleriyle birlikte başka bir ağaçtır. Aşı ile gelişen kısımdan başka yerlerden çıkacak olan dallar ağacın kendi aslından olacaktır. Yani, örneğin limon üzerine mandalina aşıladıysanız, bilin ki kökler ve ağacın aşılı yerine kadarki kısmı hâlâ limondur. Oralardan çıkacak olan dallar da limon dalları olacaktır.
Limon ağacıma göz aşısı yaptım ve tuttu. Çıkan filizin boyu 15 cm oldu. Bundan sonra ne yapmam gerekiyor?
***
Aşı gözden çıkan filiz 15cm olmuş. Çok iyi. Bundan sonra bu yeni daldan başka ağacın hiçbir yerinden filizlenmelere izin vermeyin (olursa hemen yok edin). Sadece gözden çıkan dal gelişsin dallanıp budaklansın.
Aşı noktasını (point of graft) biliyoruz, peki “bud of the graft” nedir? Aşılı tomurcuk gibi kısım mı acaba? Buna “aşı gözü” demek doğru olur mu? Araştırmalarımdan emin olamadım, o nedenle size sorayım dedim.
***
Yaprak diplerindeki filizlenme gözlerine bud denir. Bud of the graft göz aşısı anlamına gelmez. Aşının filizlenme yeri anlamına gelir. Göz aşısına (aşılama anlamında) budding derler. Grafting demekle göz aşısı haricindeki aşılamalar kastedilir.
Göz aşısında tırnak ne demek?
***
Aşı yapıldıktan 15-20 gün sonra aşılanan dal aşının 5cm kadar yukarısından kesilir ki aşağıdan gelen tüm kuvvet aşı gözüne gitsin ve gözden çıkacak filiz güçlüce uzasın. Aşının üzerindeki o 5cm kısma tırnak denir. Yeni filiz dal uzayıp alt kısmı tamamen olgunlaştıktan sonra (veya 2 ay kadar sonra) tırnak denen parça aşı yerinin yarım santim kadar yukarısından dikkatle ve titizlikle, pürüzsüzce kesilir. Tırnağı kesmeyi çok kişi önemsemez hatta bilmez. Ama kesmek iyi olur çünkü şöyle bir risk var: Tırnak kurumaya başladığında aşılanan yere kadar kurur. Risk ise tam kuruma değil de hastalıklı çürüme olmasıdır. İşte o çürüme aşı gözünden uzamış olan dala da sirayet edecek, dalı kurutacaktır. Tabii bu zarar her zaman olmaz ama tedbirli olmak iyidir.
Anaç ağaca hem göz aşısı hem de çoban aşı yapılabilir mi?
***
Evet yapılabilir ama her ikisinin tutması ağacın gücüne bağlıdır. Kökleri çok güçlü ise aşıların çoğu tutar. Henüz genç bir fidan ise sadece en yukarıdaki biri veya ikisi tutar (ama tek dal ise). İki ayrı güçlü dallara birkaç aşı yapılmışsa her bir dal için aynı şey geçerlidir.
T göz aşısı haziran 18’de yapılır mı?
***
Eğer aşılanacak dal ve aşı gözü alınacak dal gerektiği gibi aşılama işine uygun iseler elbette yapılabilir. Hiçbir sakıncası yok.
Geçen yıl limon göz aşısı yaptım. Tuttu ama filiz vermedi. Acaba yukarı kısmı kesmediğim için mi filizlenmedi? Bu yaz filizlenir mi?
***
Limonlar kışın bile filizlenebiliyor. Benim bahçedekiler sonbahar serinleriyle beraber yepyeni filizler çıkardı. Yediverenler ise çiçek bile açıyor şu günlerde. Sizin aşı yeri bir yılı aşkın bir süredir filizlenmemişse yazın da filizlenmeyecek. Aşı yaptığınız dalın üst kısmını kesmemişseniz ve üst kısımda gelişim devam etmişse tutan göz aşısının filizlenmeyişinin sebebi budur.
Ben limon ağacına aşı yaptım. Bir ay içinde göz açılıp Filiz verdi. Bantları ne zaman açabilirim? Bilgisiz açıp kurutmak istemiyorum
***
15 gün diyenler var ama ben bir ay dolunca çözüyorum. Böylesi daha iyi. Hiçbir zararı da yok. Şimdi siz aşı yapalı bir ay dolmuşsa bantları çözebilirsiniz.
Eylül başında 8 yaşındaki çekirdekten yetiştirdiğin limon (turunç galiba) ağacına 6 yerine göz aşısı yaptım. Ufak dallar kurudu ve düştü. Fakat filiz vermedi. Aşıladığım gözler ağaca yapışmış. Aşı tutmuş mu anlamadım. 1.5 ay oldu. Çok mu erken olur filiz beklemem?
***
Çekirdekten yetişmiş limonlar turunç olmaz. Nasıl ki çekirdekten yetişen şeftalinin kayısı veya kiraz olmasının mümkün olmayacağı gibi. Aşınıza gelince, ufak dallar kurudu diyorsunuz. Göz aşısında dal olmaz. Hatalı bir şeyler yapmışsınız. Göz aşısında sadece filizlenme noktası bulunan dış kabuk alınır. Limon ve diğer narenciyelerde göz aşısının en iyi zamanı ilkbaharda güllerin çiçek açmaya yeni başlayacağı zamandır. Daha erken davranmada aşıların kaynaşması pek mümkün olmuyor. Daha geç kalmak da iyi değil. Ayrıca limonunuz 8 yaşına gelmişse bundan sonra her an çiçeklenip meyve verebilir. Yeterince yaşlanmış. Aşılamaya gerek yok.
Çevremizde hiç anaç alabileceğim narenciye türevi ağaç yok. Pazara getirilen bir narenciye dalı uygun kalınlıkta falan bulursam kullanabilir miyim?
***
Dal çok taze ve dipdiri olmalı. Ama pazara getirilen meyvelerin yanlarındaki dalların suyu bir hayli çekilmiş oluyor. Hem narenciyelerde göz aşısı çok iyi tecrübe ister. Bunlarda kabuk altında iliştirme ince kalem aşısı daha kolay, yani herkes başarabilir.