İnsan sağlığı için büyük önemi olan ve en çok kullanılan yemeklik sebze bitkilerden biri olan maydanoz Apiaceae (Maydanozgiller) familyasının Petroselinum crispum türüdür. Anavatanı Akdeniz çevresidir.
Konular
Başlıca Özellikleri
Maydanoz yetiştiği yerin iklimine ve tohumlarının ekim zamanına göre bir yıllık veya iki yıllık otsu bir bitkidir. İlk yılında çiçek açmazsa sonraki yıl mutlaka gövde uzatıp çiçek açar. Çiçek açmış olan maydanoz artık ömrünü tamamlamıştır. Tohumları olgunlaşırken yavaş yavaş ölür.
İlk yılında çiçek açmazsa kökten yapraklanıp durur, dal uzatmaz. Ancak parçalı yaprakları taşıyan yaprak sapları dal gibi uzundur. Maydanozun derinlere giden kazık kökü iyiden iyide güçlenirken yapraklar da o nispette bol ve iri olur. İkinci yılda ilkbaharda havalar ısındığında 1m civarlarında uzayan dallanmalar yapar ve dalların tepelerinden çiçekler açar. Mini çiçekler daireler şeklinde sıralanmış olup şemsiye tarzı pozisyonunda kümeleşirler. Bol bol tohum oluşur.
Eğer maydanoz ilk yıl çiçek açarsa kök fazla güçlenmez. Yaprak verimi oldukça düşük olur. Çiçek dalı daha kısa olur ve daha az sayıda çiçek. Dolayısıyla daha az tohum verir. Erken çiçek açma /tohuma kaçma riskini bertaraf etmek için tohumlarını kış sonunda veya ilkbahar başında ekmeyin. İlkbahar sonunu bekleyin.
Maydanozun kışa dayanıklılığı genellikle -30C dereceye kadardır. Fakat bazı yeni hibrit maydanozlar ancak hafif don olaylarına dayanır.
İnsan sağlığı için çok önemli vitaminleri ve mineralleri zengince içerdiğinden dolayı maydanozu yemeklerde, salatalarda her gün kullanmayı ihmal etmemeliyiz.
Maydanoz çeşitleri
Maydanozun yaprak ve yenilir kazık kök olmak üzere iki çeşidi ve bunların da birkaç çeşidi bulunur. Bunlar doğada kendiliğinden değil insanların tarım amaçlı uğraşıları sonucu zamanla tesadüfen oluşmuştur. Sonra da uzman kişiler bunların kalıcılığı ve daha iyi olmaları için üzerinde çalışmışlar. Hepsi tek tür bitki olduğu halde farklı gelişirler. Aralarındaki fark insan ırklarında olduğu gibidir. Yani temelde aynı şeylerdir. Yaprak amaçlı maydanozların çok farklı çeşitleri, hatta hibritleri bile türetilmiştir.
Yaprak maydanozlar
Düz (P. crispum var. neapolitanum) grup ve ve kıvırcık (P. crispum var. crispum) grup altında bunların birçok çeşitleri vardır. Bazıları küçük yapılı, bazıları yaprak ve yaprak saplarının görünümü itibarıyla kereviz yaprakları gibi iridir.
Kök maydanoz (P. Crispum radicosum)
Havuç benzeri kök geliştiren maydanozlar hem yaprakları hem kökleri için yetiştirilir. En çok Orta ve Doğu Avrupa’da rağbet edilir.
Maydanoz yetiştirme ve bakımı
Buradaki bilgiler ticari yetiştiricilikle ilgili değil, hobi olarak bahçede / balkonda itina ile maydanoz yetiştirmek ve az sayıda maydanozdan en yüksek verimi almak içindir. Aşağıdaki bakım işleriyle uğraşmak istemiyorsanız maydanozlarınızı ektiğiniz gibi bırakın gelişsinler. Sadece susuz bırakmayın.
Çevremde gördüğüm kadarıyla insanlar bahçelerinin bir köşesinde ya da balkonlarında saksılarda maydanozları çok sık ekiyorlar ve bu yüzden her bir kökten en düşük verimi alıyorlar. Ama aile ihtiyacı için yeterli oluyor yine de. Oysa maydanozlar mini bitkilerden değildir. Tek kök bir maydanoz sık dikilmiş 20 kök maydanozdan daha verimli olma potansiyeline sahiptir.
Maydanoz daima tohumdan yetişir. Çabucak tohuma kaçmaması için zamanlama önem taşır. Yazın 32C dereceden daha yüksek sıcakların uzun sürdüğü yerlerde bir ilkbahar sonuna doğru, bir de yaz sonunda, diğer (yazları aşırı sıcak olmayan) yerlerde ise ilkbahar sonundan itibaren yaz sonuna kadar herhangi bir zamanda maydanoz tohumları ekebilirsiniz. Eğer maydanoz tohumlarını kış sonunda ya da ilkbahar başında ekerseniz fidelerin az yapraklanıp hızla tohuma kaçma riski yüksektir.
Güneş ihtiyacı
Maydanoz yetiştirmek için mümkün olduğunca çok güneşli bir yer seçin. Yaz mevsimi uzun süreli aşırı sıcak olan memleketlerde ise maydanozlar doğuya ve kuzey batıya bakan cephelerde duvar diplerinde daha iyi serpilirler. Tam gölge yerler pek uygun değil ama koyu gölge değilse, yeterince aydınlık oluyorsa olabilir.
Sulama
Maydanoz suyu çok seven bir bitkidir. Toprağı asla kupkuru kalmamalı. Sulama aralıklarına dikkat edin. Toprak fazla kuruduğu zaman acilen sulayın. Çok fazla kurumasına kadar beklemeseniz daha iyi olur. Üç aylık olduklarında toprağın üst yüzeyinin iyice kuruması durumunda acele etmenize hiç gerek yok. Çünkü kökü fazlaca derinlere inmiştir. Ama saksıda böyle bir imkanı yok ve saksıda yetişenleri daha sık sulamak gerekiyor.
Besleme
Saksıda yetiştiriyorsanız ikinci aydan itibaren bitki besini verseniz iyi olur. Ama önce bol bol su dökerek toprağın adeta yıkanmasını sağlayın. Birkaç gün sonra ilk bitki besinli sulamayı yapın. Bu şekilde bitki besini vermeye 20 günde bir devam edin. Bulmak zor ama daha iyisi balıktan yapılmış bitki besinidir. Bunun dozajını 20-30 günde bir vermeye uygun şekilde ayarlamalısınız. Tohuma kaçma alameti başlayınca yani yukarı doğru dal uzattığında bitki besini vermeyi bırakın. Zira artık köklerindeki tüm gücünü dallanıp budaklanarak çiçek açmaya, tohum oluşturmaya harcayacak ve ölecektir.
Malçlama
Maydanozlarınızı ilkbaharda ekmişseniz yaza girerken, ama yaz sonunda veya sonbaharda ekmişseniz kışa girerken malçlama yapın. Yani diplerini (toprak yüzeyini) yaprak çürüntüsüyle kaplayın. Çay posası da olur.
Maydanoz tohumları nasıl çimlendirilir?
Resimli özel ambalajlarda satılan tohumlar özel işlemden geçmiştir ve aşağıdaki uygulamalar gerekmez. Toprağa ekip sulayınca bir hafta gibi kısa bir sürede çimlenirler.
Normalde maydonoz tohumlarının çimlenmesi zordur. 2-4 hafta, bazen iki ay beklemek bile gerekebilir. Ayrıca hiç çimlenmeyebilirler de.. Çünkü maydanoz tohumlarının dış kabuğunda bulunan bir çeşit yağ tohumların topraktan su emebilmelerini zorlaştırır. Tohumların çimlenmesini garantilemek için en iyi yol tohumları suya bastırmak ve 48 saat bekletmek. Böylece tohumlardaki içeri su geçmesini önleyen yağ çözülerek su yüzeyinde toplanır.
Bir diğer tavsiye tohumları önce bulaşık deterjanlı sıcak suda yıkamak. Ellerinizi yakmayacak derecede sıcak suya deterjan karıştırıp tohumları içine dökün. 20 dakika beklesinler. Sonra tohumları parmaklarınızla sıkıca ovarak yıkayın. Sonra iyice durulayın. Durulama bitince 40C derece gibi hafif sıcak suda bekletin. Su yavaş yavaş soğurken tohumlar su emerler. En az 24 saat bekleyin.
Sonra suyu süzüp tohumları kuru bir yüzeye sererek kurumalarını bekleyin. Kurur kurumaz, tohumlar bünyelerinden su kaybetmeye başlamadan önce hemen ekmelisiniz.
Toprak hazırlama
Hem humuslu hem kırmızı killi doğal arazi toprağında maydanozlar gübresiz bile mükemmel yetişir. Bir de maydanozların bir iki ay güçlendikten sonra köklerini daha fazla derine gönderip toprak yüzeyinde bulunmayan elementlere, minerallere ulaşma özelliği var. Hatta bu sayede toprak üst yüzeyi kupkuru olsa bile susuzluktan pek etkilenmezler. Köklerin rahatça serpilmeleri ve derinlere inebilmesi için bahçede maydanoz ekeceğiniz yeri birkaç hafta önce derinlemesine güzelce çapalayın.
Gübre? Eğer toprağınıza güvenmiyorsanız ve gübreleyecekseniz bilin ki tohumdan yetişen mini maydanoz fidelerinin kökleri ilk gelişim aşamasında gübreye temas etmemelidir. Bundan dolayı tohum ekmeden önce toprağın üst yüzeyinden 8cm derine kadar toprağı kaldırın. Gübreyi serpin ve kaldırdığınız toprağı tekrar yerine yayın. Sonra aşağıda anlatıldığı gibi tohumları ekin.
Tohumların toprağa ekilmesi
Tohumları çok sık ekmeyin. Çünkü tohumların hemen hepsi çimlenecektir. Tohumları ekeceğiniz toprak önce hafifçe kuru olmalı. En üst yüzeyi 1 – 2 cm gibi derin olmayacak şekilde kabartın. Çivi veya çatal kullanabilirsiniz. Ekeceğiniz yer genişse bu işi tırmıkla yapın. Sonra tohumları serpin. Süzgeçli sulama kovası ile sulayın. Sulama ile maydanoz tohumları toprağa karışır ya da en azından toprağa iyice yapışmış olurlar ki bu bile çimlenmeleri için yeterlidir. Tohumlar çimlenip ilk çenek yapraklarını açana kadar her gün inceleyerek toprağın hiç kuru kalmamasına dikkat edin. Her gerektiğinde sulayın.
Seyreltme
Maydanoz tohumları devamlı gelişecekleri yere ekilir. Yani fideler biraz gelişince sökülüp başka yerlere muntazam dikilecek diye düşünmeyin. Gerçi yapılabilir ama kökler kısa sürede fazla derine gittiği için zor olur. Bununla uğraşmayın.
Saksılarda yetiştirdiğiniz maydanozlarda (seyreltmeyi gerekli görüyorsanız) fideler henüz çok küçükken güçsüz görünenleri cımbızla tek tek çekip atın. Eğer fideler cımbızla sökülemeyecek kadar güçlenmişlerse sakın sökmeyin yoksa yanındakilerinin kökleri zarar görür ve kururlar. Bu durumda, yok etmek istediklerinizi makasla kesin: Makası 1cm kadar toprak altına sokarak o fideleri dipten kesin. Kökler henüz güçlenmedikleri için üst kısımları gidince filizlenmeden kurur giderler.
Mesafe: Her bir maydanoz bir diğerinden en az 20cm uzakta olmalı. 30-40cm mesafe bile uygundur. Toprak iyiyse ve sulamada hatanız olmazsa mesafeli maydanozların nasıl devleştiklerini ve nasıl bol bol yaprak verdiklerini görüp şaşırırsınız.
Saksıda maydanoz yetiştirme
Bahçe toprağındaki gibi devleşebilmeleri pek mümkün değildir (belki 40cm derinliği olan dev saksılarda olabilir). Küçük daha doğrusu alışılagelen dikdörtgen uzun balkon saksılarında yaprak verimi az olacaktır. Ama yine de çok sık ekmeyin. Aralarında en az 7cm mesafe olmalı. Gereken bakımı gösterirseniz aralarında hiç mesafe olmadan yetişen maydanozlardan kat kat daha fazla verimli olacaklardır. Yani bir saksıda 4 kök maydanoz aynı büyüklükteki bir saksıdaki 100 kök maydanozdan daha verimli olur. Saksıda yetiştirilen maydanozlar için tohum ekimi, fide seyrekleştirme, bitki besini verme vesaire yetiştirme-bakım meseleleri yukarıda anlatıldığı gibidir. Sadece mesafe farklı: Saksıda 7-8cm mesafeli olmalılar. Daha sıkışık olmasın. Daha seyrek de olmamalı. Saksıda yetiştirmeyle ilgili olarak ⇒ besleme paragrafını da okuyun.
Saksı için toprak ise 3 ölçü torf toprak + 1 ölçü arazi toprağı + 1 ölçü iri taneli dere kumu karışımı yapın.
Hasat
Maydanozlarınızın daima en alt yapraklarını makasla keserek alın. Tamamen yapraksız bırakmayın. Her bir kökte yeterli sayıda gelişmiş yapraklar kalmalı ki güçten düşmesin. Böylece aynı köklerden aylarca sürekli maydanoz yaprakları hasadı yapabilirsiniz. Her zaman ihtiyacınız kadarını hasat edin. Maydanozları ihtiyacınız olmadığı halde toplayıp buzdolabında saklarsanız gerektiği gibi sağlıklı kalamayacakları gibi besleyicilikleri ve vitaminleri önemli ölçüde azalacaktır. Onun için daima ihtiyacınız olduğu zamanlar ihtiyacınız kadarını taze taze, diri diri alıp kullanın.
Maydanoz nasıl çoğaltılır?
Sadece tohumlarıyla çoğaltılır. Bunun için maydanozlarınızın tohuma kaçmalarını bekleyeceksiniz. Çiçeklenmeden sonra hızlı bir şekilde tohum oluşumu başlar. Solan, dökülen mini çiçeklerin yerlerinde tohum oluşumlarını görürsünüz. Tohumlar yeterince büyüdüğünde maydanoz bitkisi ölmeye başlar. Yapraklar ve dallar sararır. Bunun başlangıcında artık bir daha hiç sulamayın.
Tohumların toplanması: Dalların tepelerinde tohumları taşıyan incecik dal uzantıları kupkuru olduğunda tohumlar kolayca dökülebilir. Toplamada ihmalci olmayın. Dalları sarsmadan makasla kesip alın. Tohumlu kısımları gazete kağıdı üzerinde elinizle ovuşturun. Tohumlar dökülecek. Kalan çörçöpü atın.
Tohumların saklanması: Kâğıt havluya sardığınız maydanoz tohumlarını bir kavanoza koyup kapağını sıkıca kapayın. Toprağa ekeceğiniz güne kadar buzdolabında saklamalısınız.
20cm yüksekliğindeki köpük balık viyollerinde maydanoz yetiştirmeye çalışıyorum. Çimlendirmede problem olmuyor ama maydanozlar çok ince ve uzun gövdeli olup o şekilde kalıyor, yani büyümüyorlar. Bunun fıskiye ile üstten sulama yüzünden köklerin su bulmak için derine gidemediklerinden olduğunu düşünüyorum. Sizce ne yapmalıyım?
***
Seyrekleştirme yapmanız şart. Nedense herkes maydanoz tohumlarını santimerekareye 10 tohum gelecek şekilde yoğun bir sıklıkta eker. En iyisi maydanoz değil havuç yetiştireceğinizi düşünün ve tohum ekimini ona göre yapın. Hatta mini fideler güçlendikçe aralarında seyreltme yapmalısınız. Birbirlerine olan mesafe 10cm’den yakın olmasın. Bu sayede hem sağlıklı gelişirler hem de devleşerek sadece tek kök maydanoz neredeyse pazarda satılan bir demet maydanoz kadar bol bol yaprak üretir.
Frezya soğanlarını çıkartıp aynı toprağa maydonoz eksem olur mu?
***
Olur elbette. Yalnız, aynı toprağı maydanozlardan sonra yine kullanmayın. En azından hafifçe gübre ve biraz da yaprak çürüntüsü karıştırmak gerekir ki tekrar kullanmada işe yarayabilsin.
Yorum cevablarına varana kadar beğeniyle okudum. Teknik bilgileri halka uygun dille ve pratiksel aktarınızı kutluyoruz ailecek inş.
Ben saksıya maydanoz tohumu ektim. Fakat bir hafta sonra incelemek adına biraz eşeleyince bazı tohumlar üste çıktı. Tekrar kendimce kapattım ama bu zarar verir mi çimlenmeye? Tekrar mı ekim yapmam lazım?
***
Acele etmeniz çok yanlış. En azından üç hafta beklemeniz lazımdı. Yine de tohumların tümünün zarar gördüğünü sanmıyorum. Yeniden ekmeyin. Bu arada, bir hafta içinde çimlenmeleri ancak özel işlemden geçirilmiş özel ambalajlı tohumlarda oluyor. İşlemden geçmemiş, tamamen doğal halindeki maydanoz tohumları çok zor çimlenir. Hatta bazı durumlarda bir kış atlattıktan sonra çimlenirler. Gecikme problemini nasıl çözebiliriz, neler yapabiliriz, yukarıda açıklaması var. Lütfen okuyun. Ama özel paketli tohum almışsanız o işlemlere gerek yok. Bunlar bazen 4-5 günde, bazen 8-10 günde çabucak çimleniyorlar.
Merhaba, bahcedeki maydonozlarin uzerinde cok fazla kucuk yesil bocekler ve cok ufak beyaz boceklerden var. Koparip yedigim bir sey olduğu için ilaç da kullanmak istemiyorum. Maydonozları böceklerden nasıl kurtarabilirim?
***
Yapacak bir şey yok. Size tavsiyem, bundan sonra bahçenizi her türlü yabani otlardan temizleyin ve özellikle kış boyunca hiç birine izin vermeyin. Çünkü yabani otlardan bazıları fena halde yaprak biti üreticisi gibi bir rol oynuyorlar. Mesela beyaz sinek denen yaprak bitleri en çok sütleğen otlarında ve ısırganlarda barınır ve müthiş bir hızla çoğalıp dururlar. Sonuçta yetiştirmek istediğimiz sebzelere geçiyor, onları mahvediyorlar. Ben geçtiğimiz kış otlarla hiç ilgilenmedim. Bir hayli çoğaldıkları gibi çeşitli yaprak bitleri de onlar sayesinde aşırı çoğaldılar. İlkbaharda ektiğim domates fideleri yoğun çoklukta bitler yüzünden bir hayli güçsüz kaldı. İlk defa böyle bir şeyle karşılaşıyorum. Bundan sonra bahçemde hiçbir yabani ota yer vemmemeye karar verdim. Yapraklara değince bulup gibi havalanıyorlar o kadar çoklar. İlaçlasam onlara ilaç yetmez.