Zakkum (Nerium olaender)
Genel özellikleri
Apocynaceae familyasının Nerium cinsinin tek türüdür (Nerium olaender). Çalı şeklinde bitkilerdendir ama susuz kalmazsa birkaç yılda 3 metreden daha fazla (6m kadar) yükselir. Budama ile şekillendirirseniz sürekli çiçek açan küçük yapılı bir ağaç olur. Kışları sert geçen yerlerde (yazın dışarıda bulundurmak şartıyla) zakkum ev içi bitkisi olarak yetişebilir. En çok pembe çiçeklisine rastlarız. Zakkum çiçeğinin kokusu hoş, tatlı ve hafiftir. Yaz başından sonbahar ortalarına kadar çiçek açar durur.
Habitat
Yüzyıllardır Çin’den Ortadoğu ve Akdeniz çevrelerine kadar zakkum yaygın olarak yetiştirilmiştir. Ve buralarda tohumlarıyla kendiliğinde de yayılmış olduğundan dolayı ana vatanı kesin olarak bilinmiyor. Kendiliğinden yetiştiği yerler genelde kuru dere yataklarıdır. Tropikal ve subtropikal bölgelerde yetişir. Güney Asya ve Akdeniz civarında yaygındır.
İklimsel uyumu
Uzun süreli şiddetli sıcağa, sürekli kızgın güneşe ve kuraklığa tam dayanıklı ve uyumludur. Kışın ise -8C derece ve daha fazla soğukta yıpranmalar baş gösterir. Kışın en fazla -13C derece soğuğa (uzun sürmemesi şartıyla) yaprakları ve genç dalları yıpranarak, kuruyup azalarak dayanır. Fakat bazı kültivarları -6C dereceden daha fazla soğuğa pek dayanamıyorlar.
Kullanım
İklimi uygun bölgelerde parklarda, bahçelerde, yol kenarlarında ve ayrıca çit bitkisi olarak kullanılır. Saksılarda balkonlarda yetiştirmeye uygundur. Zakkumun 400 üzerinde kültivarı türetilmiş. Pembe, beyaz, kavuniçi, kırmızımsı, turuncumsu renklerde yalınkat ve katmerli çiçek açan ve bazıları bodur kalıp daima dipten yeni geliştirdiği kısa boylu ince dallarla çiçek açanları vesaire.
Dikkat
Her parçası zehirlidir. Bitkileri yemeye meraklı çocuklarınız varsa dikkat edin. Bazen zehir yoğun olup tadına bakmak bile çok kötü etki eder. Hayvanlar yemeye çalışsa bile vazgeçerler. Çünkü çok rahatsız edici tadı var. Yine de yerlerse zehirlenip ölme riskleri fazla.
Yetiştirme, bakım
Zakkum yetiştirmede en önemli şey kültivar özelliğine göre budamadır.
Güneş
Ne kadar çok, o kadar iyi. Zakkum fazla gölgeli yerleri sevmez.
Toprak
Zakkum toprak seçici değildir. En iyi verimi aşırı asitli olmayan, aşırı kireçli olmayan, süzek ve biraz humuslu topraklarda alırsınız.
Sulama
Yetişkin zakkumlarda sulama pek gerekmez ama yaz aylarında susuz bırakmazsanız daha çok çiçek tomurcukları oluşturup daha fazla çiçek açar. Yeni diktiğiniz zakkumları ilk iki yıl toprak uzun süre kupkuru kalmayacak şekilde sulamaya dikkat edin. Saksılarda ise sulama daha dikkat ister. Yaz -kış toprak uzun süre kupkuru kalmamalı. Yazın gelişim zamanında toprak üst yüzeyi biraz kurudukça sulayın. Kışın daha seyrek.
Besin verme, gübreleme
Toprak çok kötü değilse zakkumları gübrelemek hiç gerekmez. Besleyici olmaktan çok uzak topraklara bol bol koyun veya sığır gübresi karıştırın. İki/üç yılda bir, sonbaharda tekrarlayın. Saksı zakkumları için besleme daha önem taşıyor. Saksı bitkilerine uygun, suya karıştırılan genel amaçlı bitki besininden ayda iki defa vermelisiniz. Bahçeler için olan daha yüksek dozajlı suni gübreler kökleri yakıp öldürür. Ama bunları seyrelterek ve daha seyrek vermenizde sakınca yok.
Kış koruması
Zakkumlar yurdumuzda kışın sıcaklığın en fazla -13°C dereceye düştüğü (ve dondurucu soğukların günlerce sürmediği) yerlerde kışın soğuk derecesine göre fazlaca yıpranarak yaşayabilir. İstanbul’da kış koruması için hiçbir şey yapmak gerekmez. Kışın dondurucu soğukların -7C dereceden daha fazla olduğu yerlerde bahçeye dikecekseniz güneye bakan duvar diplerini tercih etmelisiniz. Kışın dibine saman, çamur, ponza, gübre vs. karışımı yaymak ve dallarını önce gazete kâğıdıyla sonra hasırla sarmak gerekir. Ankara’da ve daha soğuk yerlerde bahçelere dikmeyin. Gerçi Ankara merkez ilçede apartmanlar arası korunaklı yerlerde sorun çıkmaz.
Budama yolları
Zakkumları kış sonunda budayın. Genç zakkum fidanlarını ise ilk iki yıl neredeyse hiç budamasanız daha iyi olur. Gür gelişmişlerse biraz seyrekleştirme budaması yapabilirsiniz. Üçüncü yıldan itibaren aşağıdaki bilgilere göre budayın.
Ağaç gibi zakkum yetiştirmek istiyorsanız
Uygun zakkumlarda mümkündür. Yani bodur ve cüce kültüvarlarda denemeyin. 3. yıldan itibaren yeni çıkan dip filizleri hemen köreltin. En güçlü gövdeyi bırakıp diğerlerini dipten kesin. Ana gövde olarak düşündüğünüz dalın dipten değil yukarıdan gelişen yan filizlerini bırakın gelişsinler. Bunları daha sonra, her yıl daima en alttan aşama aşama azaltın. Böyle yapmazsanız güç kaybeder. Yani ya gelişim fena yavaşlar ya da ana gövde dik durmaz şekilde ince kalır.
Büyük zakkumlarda budama
Güçlü bir veya birkaç ana gövde dışında dip ve kök sürgünlerini ilk gördüğünüzde yok edin. Çünkü her yerinden dal uzatması yüzünden çiçek açma verimi düşer. Çiçekleri geçmiş dallarını biraz aşağıdan budasanız iyi olur. Her budanan dal birden fazla yeni dal çıkarır ve her dal yaz boyunca çiçek açar. Sulamaya ve solan çiçekleri vakit geçirmeden kesmeye dikkat ederseniz zakkumlar tekrar tekrar çiçek açarlar. Sonbaharda gelişip soğukların artmasıyla gelişimi durmuş olan, çiçek açmamış tomurcukların olduğu dallara dokunmayın. Çünkü bunlar kışı hiç bozulmadan geçirir ve ilkbaharda havalar ısındığında hiçbir şey olmamış gibi gelişime devam edip erkenden çiçek açarlar.
Bodur ve minyatür zakkum kültivarlarını
Üç yaşında olduklarından itibaren her yıl kış sonunda dipten budayabilirsiniz. Yaz boyunca ise çiçekleri geçmiş dalların kimisini yarısında keserek kısaltın. Kimilerini dipten kesin. Bunda eşit davranın. Hepsine aynı budamayı yapmayın. Böylece yeni dallar güçlüce uzayıp uçlarından çiçek açarlar. Kış sonunda hepsini dipten kesin.
Üretim, çoğaltma işleri
Zakkumlar dallarını köklendirmekle çoğaltılır. Tohumla üretim de mümkün. Fakat kültivarlarının pek çoğu tohum vermez. Hem tohumdan büyütmek uzun zaman alır. Zahmeti çok. Aşağıdaki yollardan biriyle deneyin.
» Yarı olgun dal çeliği ile. Zakkum için zamanı yaz sonu ve sonbahar başıdır. Bu zamana dikkat ederek o sayfadaki talimatlara göre köklendirin. Dallar uç dal olmalı ve üzerlerinde 3 yaprak bulunmalı.
» Suda köklendirerek.. 1 yaşından daha kart olmayan dallarını mayıs-haziran aylarında dışarıda açık havada suda köklendirin. Dal ne kadar kalın ise kök verme becerisi o kadar yüksek oluyor. Isıtmalı seranız varsa havaların ısınmasını beklemeniz gerekmez. Suda kök salmasını beklerken bildiğiniz usulleri uygulayın. Ya da benim » suda köklendirme tavsiyemi uygulayın. Kökler 5cm gibi uzadığında daha fazla bekletmeden ⇒köklendirme toprağı‘na küçük saksılara dikin. Az güneşli yerde tutun. Sonra, üç ay geçince ya da sonraki ilkbaharda esas saksılara veya istediğiniz yere dikin. Fakat bunu yaparken köklerini köklendirme toprağından hiç arındırmayın. Bundan sonra zakkum fidanları hızla büyürler.
» Basit daldırma ile, toprağa yakın uzun bir dalının bir kısmını toprağa gömerek..
Zakkum üretimi fazla uzun vadeli değildir. Çünkü hızlı gelişirler. Küçük fidanların tam gösterişli hale gelmeleri bakıma ve şartlara göre 1 yıl ile 2 yıl arasında değişir.
Zararlıları
Sarı yaprak bitleri taze dalları ve yaprakları sararlar. Sayı fazla değilse pek zararları yok. Eğer yeri rüzgarlara pek açık değilse bitler az olsa bile yaptıkları tahribatlar mantar ve bakteri hastalıklarına dönüşür. Bu da zakkumlarınızı her an öldürebilir. İşi riske atmayıp bitleri ilk gördüğünüz anda çaresine bakmalısınız.
Balkon için üç hafta önce zakkum aldım. Alt yaprakları sararmaya başladı. Bazı yaprakları bir şey yemiş gibi ve delik delik oldu. Ne yapmam gerekli?
***
Kumlu, taşlı toprak ilavesiyle başka bir saksıya aktarın. Bazı böcekler körpe yapraklara zarar verebiliyor. Dikkatle inceleyip böcekleri bulabilirseniz iyi olur. Yeni ve hızlıca gelişmekte olan en körpe yapraklara bazı bitki bitleri fena zarar verebilir.
Zakkum ağacımın boyunun uzamasını istemiyorum. Nasıl ve zaman budayabilirim?
***
Şimdi budayabilirsiniz. En dipten toprak hizasından kesebilirsiniz. Birçok yeni filizler verip sayısız yeni dallar uzatacaktır.
Ankara’da zakkum ağacı şehir merkezinde yetişiyor. Çimlendirdiğim fideleri şubat soğuğunda bahçeye dikmiştim tuttu. Çok hızlı büyüyorlar. Dikmen, Elmadağ gibi yerlerde kışın korusanız da tutmaz. Güneş gören ve duvar arkası yerlerde çok güzel gelişiyorlar. Rakım 1000in üzerindeyse hiç bir şekilde tutmaz kuru soğuk rüzgarı sevmez. https://www.linkpicture.com/view.php?img=LPic5f4a6a7f577ff37911279
***
Katkınız için teşekkür ederim ama o kadar emin olmayın derim. Bir yıl, iki veya üç beş yıl tesadüf kış soğukları biraz hafif geçer ve bir şey olmaz. Ama sonra öyle bir soğuk olur ki kökleriyle donup ölür. Kesin bir hüküm vermek için 11-12 yıl gözlemlemek lazım. Ama şehir merkezinin yüksek binalarının kuzeyli rüzgarlardan tam korunaklı cephelerinde ve kuytu aralarında kışın sürekli ısıtılan binalardan ısının ve su buharlarının çevreye yayılmasını da hesaba katarsak öylesi yerlerde zakkum dahil kışın -12C derece don olaylarına dayanabilen türler tam kalıcı olabilirler. Şu sayfada 7a ile 7b demiştim ama 8a da olabilir: https://azbitki.com/bolgelere-gore-bitkilerin-kisa-dayaniklilik-olculeri
Yaz başında epey büyük bir saksı içerisinde kalın gövdeli ağaç tipinde budanmış (yaklaşık 3m yüksekliğinde ve 1,5m gövde kismi dalsız, sonra dallar başlıyor) bir zakkum aldım. Sadece 3-4 ayrı ve merkezi tepe noktalarından 50-60 kadar çiçek veriyordu yani çok yoğun çiçekli bir ağaç değil. Geçen hafta şehir dışında olduğumdan 4-5 gün sulanmadı. Tüm çiçekleri kurumuştu ve hepsini döktü. Tekrar ve gür bir şekilde çiçeklenmesi için veya gelecek yıl için nasıl bir budama yapmalıyım? Aslında yaz boyunca çiçeklerini dokuyordu ama aynı anda daha fazla çiçek açtığı için sıkıntı olmuyordu. Şu an çiçek açmayı kesti diyebilirim. Ama gelişimi kuvvetli devam ediyor. Sağlıklı, yeşil ve sanki çiçeklerini döktüğü dallardan birçok yeni yeşil yaprak buyuyor. Bu nedenle nereden keseceğimi de bilemiyorum. Ne yapmalıyım? Mevsimi geçti kendi haline bırak gibi bir durum mu mevcut?
***
Hayır öyle bir durum yok. Ama çiçek açması için budamaya da hiçbir şekilde ihtiyacı yok. Çünkü zakkumun özelliği uzattığı her bir dalın ucundan mutlaka çiçekler açmasıdır. Şimdi üzerinde yeni tomurcuklar varsa hızlı gelişip çiçeklenir. Yoksa yeni tomurcuklar yakında ortaya çıkar ama onlar gelişene kadar soğuklar artar ve çiçeklenme gelecek bahara kalır. Gelişimi soğuk yüzünden durmuş olan zakkum tomurcukları kışın bozulmuyor. İlkbaharda havalar iyice ısındığında gelişimlerine kaldıkları yerde devam erler. Budamayı çok istiyorsanız şimdi yapmayın. Zira şimdi üzerinde ne kadar çok sayıda yaprak olursa kökler o denli güç toplar. Budamayı kış sonuna bırakın. Nasıl istiyorsanız o şekli verin. Kökler fazlasıyla besin ve enerji depolamış olduğundan dolayı son derece güçlü bir gelişim gösterip haddinden fazla bollukta çiçeklenecektir. Didim’de çevremde bir sokakta ağaç gibi büyüyen çeşitten zakkumları ağaçlaşmasına izin vermeyip her yıl sadece kış sonunda buduyorlar. Yarım metre veya 40cm kalacak şekilde tüm dalları kısaltıyorlar. Yeni dallar 1m – 1,5m arasında uzayınca bol bol çiçek açıyorlar ve bir yandan da uzamaya devam ediyorlar. Burada bazı yerlerde zakkumları yılda iki üç defa budayanlar var. Çit çalıları gibi sadece 1m boyunda sıkı dallı olmasını sağlıyorlar. Yani kısaca zakkum her tip budamaya gelir. Nasıl şekil vermek istiyorsanız öyle yapın. Budamayı ne zaman yaparsanız yapın ama kış aylarında yapmayın. İstanbul’da mart ayının sonundan en geç ekim ayının sonuna kadar zakkumlara budama yapılabilir. Şu an için size tavsiyem, bu seferlik kış sonunu bekleyin.
Saksıda yetiştirdiğim zakkum ağacımın yapraklarının rengi değişti. Dalların üstünde beyaz örümcek ağına benzer şeyler var. Bunun çaresi nedir?
***
Zakkumunuzu örümcek bitler istila etmiş. Çöüzm yolları şurada açıklanmıştır: Bitki bitleri
10 liretlik bir saksıda 3-4 yıldır baktığım pembe bir zakkumum var. Mayıs’tan itibaren bol bol çiçek açar. Kışın sert soğuklarında apartmanın merdiven sahanlığında, bahar ağzında da doğu ve güneyden ışık alan balkonda duruyor.
Bu bitkilerin dinlenme ve soğuklama ihtiyacı var mı? Varsa apartman içinde soğuklayamaz. Cam balkon olduğu için bu kış balkonda kalsa yine de soğuktan zarar görür mü acaba?
***
Sizin oralarda kışın ağır don olayları olabildiğinden dolayı eğer cam balkonunuz dışarısı kadar soğuk oluyorsa sakın orada tutmayın. Kesinlikle donup ölür. Ankara’da şehir içinde apartmanlar arası yerlerde açıkta bahçeye ekili zakkumlar kış soğuklarına zar zor dayanabiliyorlar. Daha fazla soğuğu kaldıramaz. Gördüğüm kadarıyla hiçbir şekilde soğuklama ihtiyacı yok. Burada yani Didim’de şu anda güzelce çiçekli haldeler. Yeni çiçeklenmeler devam ediyor. Yeterli ısı şartları devam ettikçe dinlenmeye geçmezler. Bir zararı da olmaz. Burada aralık ayı ortasından şubat ortasına kadar ısı yetersizliğinde gelişimleri duruyor. Henüz açmamış, küçük kalmış tomurcuklar iki ay sonra tekrar aktifleşip gelişime devam ediyor. Oldukça güçlü bir özelliği var. Bence en iyi teras-balkon bitkilerinin en başında zakkum gelir. Fakat saksılarda olunca kışın -8C dereceden daha fazla olan soğuğu kaldıramazlar. Duruma göre ya tamamen ölür ya da tüm dalları kurur, ilkbaharda tekrar hızlıca gelişmeye başlar.
Üç minik tepe çelik zakkum köklendirdim. Suda 1 ay kadar kaldılar. Üçünü de 5L’lik bir saksıya koydum. Yapraklar gayet sağlıklı. Ancak yaklaşık 3 aydır toprakta olmasına rağmen henüz yeni bir tek yaprak bile vermediler. Oldukça iyi gün ışığı alan bir yerde kapalı balkonda, çok soğukta kalmıyor. Balkonu güzelce havalandırıyorum. Toprağı kurudukça su veriyorum. Nerede yanlış yapıyorum bilemedim. Acele mi ediyorum sizce?
***
Eğer toprağa dikeli üç ay olmuşsa ve bu sırada hiçbir gelişim olmamışsa muhtemelen kökler o toprakta çürümüştür. Yapraklar sağlıklı ise belki yeniden köklenmişlerdir. Hiç dokunmayın. Muhtemelen ilkbahara kadar hiçbir gelişme göstermezler. Sağlıklı kalabilmeleri önemli. Bir daha herhangi tür bitki suda köklendirme yaparsanız bilin ki o kökler toprak uyumlusu değildir ve özellikle de besleyici topraklarda yanıp çürüme riski yüksektir. Toprağa uyumlu hale gelebilmeleri için önce 4-5 hafta şöyle bir toprağa dikili tutmanız gerekir: Köklendirme ve tohum çimlendirme toprağı hazırlama Siz şimdi o zakkumları sökmeyin ve kontrol etmeyin. İlkbahara sağ salim çıkarlarsa durumları iyidir ve gelişime başlarlar.
İki yıllık zakkum üzerinde çok minik beyaz lekeler var ve yapraklar aşağıdan yukarıya doğru sararıyor. Ne yapabilirim haftada bir çok az su veriyorum ev ortamında.
***
Zaten ne oluyorsa o azıcık miktar gıdım gıdım sulamalar yüzünden oluyor. Şimdi sulamayı tamamen bırakın. Susuzluktan ölmez ama o tip sulamanın toprağı zehirlemesi yüzünden mutlaka ölecektir. İlkbaharda toprağını değiştirin. Şurayı da okuyun: Yaygın ve öldürücü sulama hatası
15 Aralıkta İstanbul Anadolu yakasında toprak üstü boyu 40-50cm boyunda 50cm ara ile sıralı 70cm yüksekliğindeki duvar önüne zakkum fidanı dikildi. Dikili alan güneş alıyor. Kısmen rüzgar da alıyor ve iki gündür yağan karın altında kaldılar. Yaprakları hala yeşil. Kardan önce iki günde bir sulama yapılıyordu. Bu fidanlar yaz sonuna kadar 1m boya ulaşırlar mı? Amaç dikili 25-30 fidanın çit oluşturması. Hiç yoktan kendilerini toplayabilecekleri en erken süre bu şartlarda ne olur?
***
Öncelikle doğru zakkum çeşidi olması gerekir. Bodur/cüce zakkumlar amacınıza uymaz. Diğer şart tutmuş olmaları. Eğer o günden şimdiye kadar yapraklarda hiçbir cansızlaşma olmadıysa tutmuşlardır. İki günde bir sulamanız yaz için bile gereksiz. Ancak yaz aylarında toprak derine kadar süratle kuruyan bir yapıda ise o zaman gerekir. İstanbul şartlarında kar altında kalmalarının bir zararı yok. Yapraklar kurusa bile önemli bir zarar sayılmaz. Büyüme hızına gelince: 5 yıl önce bir komşum yaz aylarında su içinde kalın zakkum dalları köklendirmişti (parmak kalınlığında). Yaz sonunda bir tane bana verdi. 40cm kadardı. Bahçeye diktim. İlkbahara kadar gelişim göstermedi. ama ilkbaharda güçlüce gelişmeye başladı. sonbahara kadar boyu 2 metreyi aştı (esas gelişiminin ilkbaharda başladığını ve o kadar büyümesinin 6 ay gibi kısa bir zamanda gerçekleşmiş olduğunu düşünün). Hem de iki kalın ana dal geliştirmiş, üsten fazlaca dallanmış ve çiçeklenmiş olarak. Yani yerini severse ve yaz boyunca susuz bırakmazsanız inanılmaz hızlı gelişirler. Güneşi sıcağı seviyorlar. Bütün mesele uygun bir zakkum çeşidine denk gelmenizdir. Dipten daha fazla dallanmalarını istiyorsanız bir yıl sonra kış sonunda yarım metre kalacakları şekilde tüm üst kısımlarını budayın.
Bir önceki yazışmamıza istinaden mevcut zakkumların fotolarını görmeniz ve önceki yazımda belirttiğim konular hakkında daha net bilgi alabilmem için foto’yu nereden veya nereye atabilirim?
***
Hiç gerek yok. Zakkumlar taşların arasında bile hızlıca büyür. Yaz aylarında susuz bırakmamanız yeterli. Hangi çeşit olduğunu soracaksanız bunu anlayabilmek yeni üretilmiş fidanların ilk yılında pek mümkün değil. Çünkü devleşen zakkumlar bile seralarda bakım şartlarına göre ilkin bodur zakkum gibi bir form almış olabiliyor. Ancak sonraki yaz boyunca normal şartlarda nasıl gelişim gösterdiğine bakıp anlayabiliriz. Mesela dipten çok dallanarak ince dallarla küçük yapraklarla 50cm’ye varmaya doğru topmurcuklanırlarsa ve çiçeklendiklerinde boyları 1m’yi geçmiyorsa bodur çeşitlerdendir. Yaprak boyutları genelde genişlik 1cm veya az daha dar, uzunluk en fazla 8cm gibidir. Bunlar hep bodur kalır. Kısa boylu çit düşünüyorsanız tam uygundur. Diğerleri uzun boylu gövdeler oluşturur. İlk üç yıl o gövdeleri sağlam ve uzun kazıklara bağlamak gerekiyor. Ancak böylelikle dimdik sağlamlaşmalarını sağlarsınız. Daha sonra desteklemek istemez.
Bahçemdeki iki kök zakkum ağacı soğuktan dondu. Öldüğünü düşünmüyorum. Yaprakları kurumuş gibi. Ne yapmalıyım?
***
Dallarını dipten kesin. Eğer kökleriyle beraber donup ölmemişse mutlaka iki üç hafta içinde yeniden filizlenecektir.
Bu seneki soğukta zakkum ağacım donmuş. Acaba canlanır mı? Hiç yeni yaprak çıkmıyor. Ne yapmam lazım? Tamamen ölebilir mi?
***
İsim yazmamışsınız bari şehrinizi yazın. Bu şekilde ne olmuştur bir fikir yürütemem ve kışın ölmüş müdür tahminde bulunamam. Eğer Konya, Kayseri, Eskişehir gibi bir şehirde iseniz oralarda kış soğuklarını kaldırabilmesi kesinlikle mümkün değil. Şimdi bütün dallarını dipten kesin. Ölmemişse bir iki hafta sonra dipten yeni filizler çıkmaya başlar.
Bahçeli evimize yarı duvar ve tel örgülü yere boydan boya zakkum ekeceğiz. Zakkumların dağınık durmasından ziyade bir çit gibi görünmesini istiyoruz. Ekim için en doğru zaman ne zaman olur? Mayıs 2022 tarihine kadar o çit görünümünü verebilir miyiz?
***
Tüplü fidan veya saksılı halde zakkum fidanları bulursanız hemen şimdi dikmeniz iyi olur. Bahçeye dikerken kökleri bulunduğu toprağından hiç ayırmazsanız hiçbir şekilde sorun olmadan gelişime devam ederler. Kışa kadar çok iyi serpilirler. Kış sonunda 40cm kalacak şekilde kısaltın. İlkbaharda daha fazla sayıda dallar ile çok hızlı gelişerek mayısa kadar istediğiniz hali alacaklardır. Yalnız dalların ucundan yoğun çiçeklenme olur ve çiçeklerin ağırlığından dolayı dallar eğilir. Tel örgülere bağlamanız lazım. Eğer 2 metre gibi uzun boylu olmalarını istiyorsanız ilkin dalları dümdüz duracakları şekilde bağlayın. Zamanla iyice güçlenir ve sonra desteksiz dimdik dururlar.
Evin içinde zakkum ağacım var. Yaptakları gri oldu. Çalı gibiler. Acaba ölmüş müdür? Düzenli suluyorum. İçeri alınca öyle oldu. Yaprakları kurumuş. Normal midir?
***
Erzurum’da sürekli ev içinde tutmanız gerekirdi. Yazın dışarıda tutacaksanız sadece temmuz ayı boyunca dışarıda tutun ya da hiç dışarı çıkarmamalısınız. Tarifinize ve açıklamalarınıza göre tamamıyla ölmüş olabilir. Zakkum düzenli sulanmayı hiç sevmez. Toprak ne zaman tamamıyla kupkuru kurur, o zaman sularsınız. Dalları ve dip kısımları canlı ise kurumuş kısımlarını kesin. Güneşli pencere önünde tutun. Ama dallar da kurumuşsa hiç umut yok.
Bahçedeki zakkum bitkisi söküldükten sonra aynı yere 5 yıl kadar başka bitki ekmeyin, oradaki toprakta da zehir olabilir diye duyum aldım. Doğruluk payı var mı?
***
Hayır yok. Başka sebeplerden ötürü toprak verimlilik özelliğini kaybetmiştir ve bu problemi zakkum bitkisi yüzünden sanmışlardır.
Tüplü zakkum aldım. Bahçede 1.5 mt boyunda 2 yıllık gür dallı zakkum ağacım var. Toz pembe çiçekleniyor ama çabuk dökülüyor sizce neden? Dallarda dolgun kapalı çubuklar oluşuyor içi tüylü gibi. Bunlar durmalı mı keseyim mi nedir bunlar?
***
Çok fazla zakkum çeşidi var. Bazıları tarif ettiğiniz gibi tohum kılıfları yapar. Onları ister kesip atın ister bırakın fark etmez. Çiçeklerinin bir süre sonra dökülmesi de normaldir. Dediğim gibi çeşitleri çok. Mesela benim zakkumum katmerli pembe çiçek açıyor ve çabuk dökülmezler. Yalnız hızlıca yeni dallar geliştirip çok fazla yaprak döküyor. Dip çevresi kuru yapraklarla örtülü. Her özellikleri çeşitlerine göre değişir.
1- Bu bitkiyi 2 yıl boyunca gözledim. Klasik katmersiz pembe ve kırmızı olanı sanırım soğuklara -20 dereceye kadar dayanıklı. Katmerlilerin yaprakları hasar görüyor. Bunlarında -13 derece diye tahmin ediyorum. Burada yıldız yasemin de yetişiyor. Bunu da -13 derece diye tahmin ediyorum baya büyük boyu. Zakkumları afyon gibi soğuk olan yerde görmek şaşırtıcı idi. Eskişehirde sarıcakaya ilçesi mikroklima olduğundan palmiyeler, turunçgiller yetişiyor.
2. Evimizin karşısında civarın en büyük zakkumu ilk 2015 yılında gördüm ismini bilmezdim. Sizce bu zavallı kaç yaşındadır? Tadilattan dolayı telef oldu. Bozulmadan 1 aydır hayat mücadelesi veriyor. En azından tohumlarını almayı başardım. Bulunduğu yer batı-kuzeye bakıyor.
3-Bakımsız kırık saksıda yetişen zakkum. Kaktüsler kadar susuzluğa dayanıklı gerçekten yağmur ve karla sulanıyor.
Resimler: https://resmim.net/cdn/2022/11/13/6EzvI.jpg
***
Bitkilerin kış dayanıklılıkları bir mahalle içinde bile her yerde aynı değil. Binalı yerlerde binaların dondurucu rüzgarları engellemesi, hatta geri püskürtmesi, daha da önemlisi içindeki sıcaklığın dış yakın çevresindeki soğuk şiddetini kırmasıyla her şey değişiyor. Mesela kışın -20C derece soğuk olsa o binalı bölgedeki binaların aralarında soğukluk belki -10C derece civarlarında kalıyordur. Bu arada, bitkilerin kışa dayanıklılık ölçülerini veren bilgi kaynaklarının ne kadar gerçekçi bilgi verdikleri şüpheli. Sanıyorum genellikle bitkilerin yıprandıkları soğukları dikkate alıyorlar ama hayatta kalabilecekleri son sınır soğukluğu dikkate almıyorlar (çoğu zaman buna şahit olmuşumdur). Mesela buraya taşındığım ilk yılın ocak ayında -6C deree soğuk olmuştu. Japon gülü ve hassas bir begonvil çeşidi toprak dışı kısımları tamamıyla kurudu. İlkbaharda köklerinden tekrar filizlenip hızlıca büyüdüler. Demek ki o bitkilerin kışa dayanıklılıkları 0C veya -1C derece değil, -8C derece olsa gerek. Zakkumların yaşlarını anlayamıyorum. İstanbul’da çocukluğumun geçtiği evimizin bahçesinde ben bildim bileli bir zakkum vardı. Burada aynısından buldum. Küçük bir fidan iki yılda o zakkumdan daha büyük, dip kısmının kalınlığı aynen o yaşlı zakkumumki kadar kalın oldu. Yaşadığı yerin toprağının besleyiciliğine göre, ayrıca yaz boyunca sulama durumlarına göre güdük kalabilir veya çok güçlü gelişim gösterebilir.
Burda park ve bahçelerde zakkum dolu. Zehirli ve karasal iklime uygun olmayışını göz önünde tutarak çok heves etmeme rağmen uzak duruyordum, taa ki katmerli çiçeklisini görene kadar. Tıpkı top top gül gibi çok gösterişli bir duruşu var. Bir kaç gün önce hazır uzak bir yer bir daha gidemem diye tam uçlardan bir kaç dalı bitişik yerinden ayırarak aldım ve suya koydum. Suya doyurup toprağa dikerim, olur mu bilmiyorumda hani Gül çelikleme gibi şansıma artık belki tutar dedim. Şimdi sayfanıza baktım, suda bile kökleniyor diyorsunuz. İkisini suya koyup oturduğum odada sıcakta tutup diğer ikisini de normal toprağa (hazır menekşe toprağım var, köklendirici toprak bulamıyorum) ekip başına da nemini koruması için bir poşet geçirmeği düşünüyorum. Diğer çok sıcak olmayan odada bekleticem. Poşete gerek var mı? Bazen de poşette yeterli hava olmayınca küfleniyor. Yoksa mevsim ve ev ortamı bunun için uygun değil de yazın balkonda açık alanda mı deneyeyim ne önerirsiniz?
***
Poşet gerekmez. Ama bu zamanda kapalı yerlerde ne olur bilmiyorum. Yaz aylarında açık havada suda kökleniyorlar. Ayrıca benim ve komşularımın denemelerimiz sonucu gördük ki 1 yaşında veya birkaç aylık, yani çok genç ama çok kalın ve iyice olgun olan dalların köklenmeleri daha mümkün. İnce dallarda başarı az. Bir komşum her yıl yaz aylarında parmak kadar kalın dalları 30cm gibi uzunluklarda kesip suda köklendirir.
Bodur zakkumu boylusundan ayıran nedir aradaki farkı nasıl anlayabilirim?
***
Çok zor. En kolay yolu gelişimini izlemektir. Bodur zakkumun dipten gelişen hızlıca uzayan dallarının tümü yarım metreyi bulmadan tomurcuklar geliştirir ve az biraz daha uzayarak çiçek açarlar. Başlıca özelliği çiçek açma delisi olmasıdır. Ayrıca dipten bol bol yeni dallar geliştirir. Çiçekleri geçmiş olan dalları budarsınız. Veya ilkbaharda tüm dallarını dipten kesersiniz. bir de yazın çiçekleri geçince tekrar dipten keserseniz hızlıca yeni dallar uzatıp tekrar çiçek açar.
Bahçeme zakkum önermiştiniz. 3 farklı rengini aldım. Pembe, krem, kırmızı. Asıl amacım bunlara ağaç formu vermek fakat gövdeleri yamuk yumuk sıkıntı olur mu? Ne zaman dikeyim bahçeye?
***
Dümdüz ağaç olmalarını beklemeyin. Çünkü zakkumlar esasen ağaç değildir. Dikkatli budamalarla tek gövdeli, 2-3 metrelik küçük ağaç gibi bir hale getirmek mümkün. Çok fazla dallanır ve çok çiçek açarlar. Eğer tek gövdeli olması için uğraşmazsanız boyu yine o kadar uzar. Ayrıca dipten sürekli yeni dallar uzatır. Bahçeye ekmenize gelince, mart sonu-nisan başı uygundur.
Hocam merhaba, aldığım tüplü zakkumları balkonumda muhafaza ediyorum fakat biri ciddi olacak biçimde hafiften sararmaya başladılar, bana mart sonu ekin dediniz ama bilemedim, acaba şu mevsimde eksem bir zararı olur mu, ya da sulamada mı hata yapıyorum.
***
O halde onlar sıcak serada yetiştirilmiştir. Kışın aniden açık havaya maruz kalınca ölümcül şok yaşar ve toprağın özelliğine göre tüm kökler çürüyebilir. Eğer açık havada yeiştirilmiş olsalardı dışarıda soğukta kalınca öyle olmazlardı. Çünkü zakkum saksıda bile olsa istanbulun kış soğuklarına, kışın olan donmalara buzlanmalara bile tam uyumludur. Şansınıza toprağın özelliği soğukta kökleri çürütecek şekilde değilse zarar sadece yapraklarda ve körpe uçlarda olmakla sınırlı kalır ve ilkbaharda hızlıca filizlenip gelişmeye başlarlar.
Dedikleriniz çok doğru çiçekler mersinden geldi. Topraktan çok anlamam ama deniz kumu gibi kıvamı var, toprak biraz humus gibi, yumuşak ve pürüssüz. Kökleri saksıdan bayağı taşıyor..
***
Fotoğrafta son derece sorunsuz görünüyorlar. Birkaç yaprakta sararma olması normal. Toprak ise şeytan icadı ticari ürün değil, mil vesaire şeylerle bir karışım sanıyorum. O toprak kökleri yakmaz, çürütmez. İçiniz rahat olsun hiçbir sorun yok.
Cam balkonumda uzun yıllardır bizimle birlikte olan üç ana dallı pembe zakkumumu, hem dallarının boyu tavana yaklaştığı için hem de birkaç tane daha bitki elde etmek için yaz ortasından (Temmuz) itibaren, havai daldırma metodu ile saksıdan yaklaşık 40 50 cm yüksekten köklendirdim. Şu an (Eylül) kökler çoğaldı. Köklenen kısmı kesip saksıya alayım mı? Bu mevsimde bu işlem yapılır mı? Önümüzdeki baharı mı beklemeliyim? Sonbaharda budanmış halde kışa girmesi uygun mu? Köklenen dallar saksıya uyum sağlar mı?
***
O zamana kadar kökler bir şekilde ölebilir. Şimdi yapın. Bolca kumlu ve ponzalı bir toprak karışımı hazırlayın. Kökleri bağlandığı tutunduğu topraktan arındırmamalısınız. Ayrıca şimdilik, ilkbahara kadar geçici küçük saksılar kullanmanız çok iyi olur.