Bu türün çeşit çeşit varyete ve kültivarları olsa da bizde aşağıda anlattığım ikisi yaygındır. Aynı zamanda tüm Akdeniz kıyı ülkelerinde de yaygınca yetiştirilirler. Esas ana vatanı Meksika ve Teksas dolaylarıdır. Asparagaceae (kuşkonmazgiller) familyasındandır.
Agave americana var. marginata – fotoğraf: Desertscapes
Özellikleri
Esas tür (Agave americana) mavimsi gri yapraklıdır. Diğerinin yaprakları grimsi kurşuni yeşil olup kenarları boydan boya sarıdır (Agave americana var. marginata). Marginata yerine variegata sıfatı da kullanılır.
Renkleri dışında tüm özellikleri aynıdır. Küçük bir fide iken de devleşmiş halde iken de görünümleri aynıdır. Küçük fideleri olgun devlerinin minyatürü gibidir. Gerçi devleştikçe yapraklarda eğimler, kavisli olma halleri artar. Yaprakları düzce, genelde biraz kavislidir. Bazen dipten ve üst kısmından eğimli hal almış olarak hafifçe S şeklini alırlar. Yaprak kenarları testere dişleri gibi sert ve sağlam sivri dişlerle kaplıdır. Yaprakların en ucu ise sipsivri, çelik gibi sert, sağlam mızrak ucu gibidir. Yanlardaki dikenimsi sert sivri dişler ve sivri uçlar çok tehlikelidir.
Yapraklar rozet gibi çevreye dağılır şekilde ama biraz dikçe (yukarı) uzarlar. Zamanla en eski yapraklar toprak yüzeyine yatık bir hal alır. Genelde bunları kesip atarlar. Ana gövde yoktur. Dip kısmı sağlam bir rizomdur. Yıllar geçtikçe, devleşip en eski yapraklar kurudukça ve yan yavruları ayırırsanız dip rizomun yukarı doğru kalınca bir ana gövde gibi yükselmiş olduğunu görürsünüz. Ama bu hal yıllarca devam etmez. Mesele çiçek amasıyla ilgili.
Çiçek açması
Hiç çiçek açmadan en az 10 yıl, 20-30 yıl sadece yaprak geliştirir. Bazen bu gelişim 50-60 yıl devam eder. Ama ne zaman çiçek açarsa o zaman ölüp gider. Ancak yanlardan oluşturduğu diğer yavru bireyler ölmez. Çiçek sapı kapkalın ve 9 metre kadar uzundur. Tepeden bolca çiçekler açar.
İklim uyumu ve kullanım
Agave americana ve variegata adlı varyetesi -12C dereceye kadar kış soğuklarından zarar görmez. Tüm kıyı il ve ilçelerimizde hiç sorunsuz gelişir, devleşirler. Ağır kış yağmurları, kar ve dolu yağışları zarar vermez. Diğer farklı Agave americana çeşitleri genelde bunlar kadar kışa dayanıklı değildir. -3C ile -6C dereceler arasında değişir.
Susuz bahçe tasarımlarına (kış soğuklarının uygun olması şartıyla) uygunlukta en başta gelen bitkilerdendir. Hiçbir şekilde sulamanız gerekmez. Kış yağmurları fazlasıyla yeter.
Hiçbir toksik özelliği yoktur. Yaprak kenarlarındaki sivri dişleri tehlikelidir. Meksika’da dev bir agave çiçek sapı verdiği zaman hemen kopartır ve çıktığı yeri biraz oyarlar. Böylece orada şekerli ve berrak bir sıvı birikmeye başlar. 2-3 günde bir giderek biriken sıvıyı alır, onunla tatlı yiyecekler, içecekler ve alkollü içki yaparlar.
Agave americana yapraklarından çok sağlam lifler çıkarırlar. En çok kalın ip yapımı olmak üzere çeşitli amaçlarla değerlendirirler.
Yetiştirme, bakım
Agave iç mekanlarda saksıda (küçük fideleri) paşa kılıcı gibi yetiştirmeye uygundur. Yalnız, çocuklu evlerde ciddi yaralanmalara yol açabilir. Büyük bahçelerde yetiştirmek için çocukların ilgilenmeyeceği uzak köşe yerlere dikmelisiniz. Zamanla devleşeceği için küçük bahçelere hiç uygun değildir. Çok yer kaplar.
Balkon saksılarında yetiştirince kökleri fazla gelişemeyeceğinden dolayı devleşmeyip 20cm veya 40cm gibi yapraklar geliştirip durarak cüce şekilde yaşamaya adapte olur. Yıllarca yaşar.
Bahçelerde koyu gölge olmamak şartıyla az güneşli, çok güneşli, yarı gölge, güneşsiz vesaire her yer uygundur. Bütün gün şiddetli yakıcı güneş altında kalmasının hiçbir sakıncası yok.
Toprak seçmeyen, hiçbir hassaslığı olmayan, sıfır bakımla azgınca büyüyen bitkilerdir. Hatta sulama bile istemez. Sadece eğer saksıda yetiştiriyorsanız ara sıra sulayın.
Üretim – Budama
Agave americana ve varyeteleri dip yanlarında yeni fideler oluştururlar. El kadar küçük fideleri bile yavrulayıp kendi kendine çoğalır. Bu özelliğinden dolayı çoğaltılması, üretimi hakkında bir şey dememe gerek yok. Ayırıp alın ve kuru toprağa dikin. Birkaç hafta hiç sulamayın. Bu kadar basit.
Saksıda yetiştiriyor ve zarif, güzel görünmesini istiyorsanız yanlardan verdiği yavruları görür görmez yok etmelisiniz. Yavruları yok etmezseniz kalabalık, karışık, birbirlerinin güzel gelişimine engel olucu şekilde gelişirler. Aslında bahçede devleşenlere de aynı budamaları tavsiye ederim. Tek başına koskocaman dev bir agave çok güzel görünür. En eski yapraklardan fazla eğilmiş, yere yatmış olanları da kesmeniz iyi olur.
Taşınma esnasında saksıdaki agavemin ortası kırıldı. O kısmı yanına toprağa diktim. Diktiğim tutar mı? Kopan ana gövdenin ortası toparlar mı?
***
Yanına dikmeniz hata. Hemen çıkarın. Çünkü dipten en az iki yerden filizlenip ikili veya çoklu şekilde gelişmeye devam edecek. Kırılan kısım ise, gövde kısmı yoksa boşuna uğraşmayın. Önce kontrol edin. Mesela en dış yaprakları soyup çıkarın. Bu şekilde gövdesi var mı anlarsınız. Yoksa tüm yapraklar pırasa katmanları gibi soyulup dağılır. Eğer gövdesi varsa köklenir ama önce 15 gün açıkta bekletin. Sonra kuru toprağa ekin. Bir on gün de öyle geçtikten sonra sulayın. hızlıca köklenecektir.
Saksıda baktığım bir çeşit agavem var. Yıllardır benimle. Saksısını full kaplıyor fakat hiç yavrulamadı ve farkettim ki çiçek açıyor. Yavrulamadan ölmesi mümkün mü?
***
O halde büyük bir ihtimalle sonbaharda en az iki filiz verir. ama bu önümüzdeki birkaç ayda hiç yavrulamazsa tamamıyla ölür gider. En geç mayıs ayına kadar (ölmese) umut var.