Aronia

Panax ile karışım ilaçlar yapılan aronya meyveleri rasgele doğal türlerin meyveleri değildir. Aronia melanocarpa türünden geliştirilmiş başlıca iki hibrit aronya çalılarının meyveleridir. Bunların adları Viking ve Nero‘dur.

Aronya türleri Gülgiller (Rosaceae) familyasındandır. Dipten sürekli yeni sürgünlerle çoğalan, boyu ortalama 90cm ila 2m civarlarında olan, uzun ömürlü çalılardır. Kışın ağır don olaylarına dayanıklılıkları çok iyidir. İlkbahar başındaki olası don riskleri meyve verimini hiç etkilemez. Çünkü çiçek açmada aceleci değillerdir.

İlkbaharda beyaz çiçek açarlar. Çiçeklerde polenleyici böceklere filan ihtiyaç olmaz. Çünkü aronya çiçeklerinde polenleşme kendiliğinden kolayca olur ve çiçeklerin meyveye dönüşmesinde problem çıkmaz. Meyveler yaz sonu -sonbahar başı döneminde olgunlaşır.

Leblebi taneleri kadar küçük aronya meyveleri olgunlaştığında ekşi ekşi yenebildiği gibi meyve suyu, reçel, şarap yapımında kullanılabilir. Bunlardan başka yoğurt renklendirme, beyaz renkli tatlıları renklendirme vesaire birçok şekilde kullanımı vardır.

Aronia yetiştirme

Bilinçli budamalardan başka ciddi bir bakım istemeyen aronya için en önemli ihtiyaç soğuk kış ayları ve az sıcak yaz aylarıdır. Böylece Türkiye’de en iyi karasal iklim bölgelerinde yetişir. Kışın en az -9C derece gibi don olaylarının olması şart (bk: vernalizasyon). Kış soğuklarına -35C dereceye kadar dayanır. Güneş ihtiyacı tam gün güneş ve yarı gün güneş.. Yüksek ağaçların yarı gölge / yarı güneşli yakınları da uygundur. Meyve veriminin iyi olması için tam gün güneşli yerler daha uygundur (ticari yetiştiricilikte).

Aronya yetiştiriciliğinde gereken önemli şeylerden biri toprağının aşırı asitli olmamasıdır. En iyi hafif asitli, nötr ve hafif alkalinli topraklarda yetişir. Bu şartla hemen her tip toprakta sorunsuz gelişir. Hatta verimsiz, besleyicisiz, gübresiz topraklarda aronyalar daha kolay yetişir. Böylelikle yaz boyunca sık sık gereken dip sürgünü ayıklamalarına fazla gerek kalmaz.

Toprağı işleme

Ticari yetiştiricilikte aronia fidanlarını dikmeden önce toprağı derinlemesine bellemek, çapalamak, eğer fazla killi ise dere kumu, leonardit, saman ve bitkisel çürüntülerle harmanlamak gerekir. Tam tersi toprak fazla kumlu ise bu takdirde dere kumu hariç diğer maddeleri toprağa katmalısınız.

Toprağı düzenlemek gerekli değil ama meyve veriminin her açıdan mükemmel olması için önemlidir. Çünkü süzek toprak sayesinde kurak yaz aylarında sulamalarda su fidanların köklerine daha iyi ulaşacaktır. Gübrelemelerin etkisi de yine bu sayede tam olur.

Bir yere aronya dikince orada iki yılı geçiren fidanlar artık hiç sulama olmadan bile güzelce gelişip meyve verirler. Yani karasal iklim bölgelerinde olması şartıyla elbette. Susuz bahçe tasarımlarına uygundur. Ama meyvelerinin daha iyi gelişmesi için çok uzun süre susuz bırakmamak gerekiyor.

Fidan dikimi

Geniş araziye çok sayıda aronya fidanı dikecekseniz sıra aralıkları 2m ila 5m genişliğinde olmalı. Her bir sıradaki fidanlar arası mesafe ise en az 60cm, en fazla 120cm olmalıdır.

Gübreleme

Hiç gerekmez ama ticari yetiştiricilikte iyi olur. Her sonbaharda az miktarda çiftlik gübresi veya organik gübre az miktarda vermeniz yeterli. Gübreleme ile aynı zamanda kompost çürüntüler de aronyaların diplerine yaymalısınız.

Budama

Aronia yetiştiriciliğinde budamaları doğru bilgilerle yapmak önemlidir. Zira hem meyve veriminin artması hem meyve hasatının kolaylığı doğru budamalara bağlıdır. Kendi haline bırakırsanız verim vasat olacağı gibi karman çorman yığın yığın dalların arasında meyve toplama işi zor olur.

Yeni fidanları budama

Mini fidanları ilk yıl tamamıyla kendi haline bırakın. Sonraki yıl dip sürgünlerinde uygun azaltmalar (gerekliyse) yapın. Üçüncü yıldan itibaren yeni dip sürgünlerinin çoğunu her gördüğünüzde yok edin. İlkbahardan sonbahara kadar her ay kontrol ederek yeni dip sürgünlerinden hepsini veya büyük çoğunluğunu yok edin. Bu işi toprağı hafiften çapalama ile birlikte yapın.

Yerine iyice yerleşmiş aronyaları budama

En az üç yıllık fidanlarda yukarıdaki gibi yıl boyunca dip sürgünlerinin çoğunu yok etme budamaları gerekiyor. Daha fazla yıllanmış aronyalarda ise ayrıca her kış sonunda en yaşlı dalları toprak hizasından kesmelisiniz. Bu budama diğer daha genç ve daha verimli dalların daha iyi güneş almasını sağlar. Meyve verimi daha iyi olur. Meyve kalitesi yükselir. Dipten yeni çıkacak sürgünlerden bazılarının çok daha güçlü gelmesi de böylece sağlanmış olur.

Yaşlı aronyalara gençleştirme budaması

Her yıl en yaşlı dalları dipten kesmekle kontrollü gençleştirme devamlı sağlandığı takdirde 7-8 yıl sonra artık işe yaramaz hale gelirse ya da başka sebeplerden dolayı verim iyice düşmüşse tüm dalları en dipten kesin. Dallardan genç ve sağlam yapılı görünenleri tam dipten değil, daldaki toprağa en yakın bir filizlenme gözünün 2-3cm yukarısından kesmelisiniz. Zamanı kış sonunda filizlenmeler başlamadan önce ya da ilkbahar çiçeklenmesinin hemen sonrasıdır. Tam gençleştirme budamasından sonra yeni gelişen sürgünlerde ilk iki üç yıl boyunca meyve verimi olmayabilir veya verim çok düşük kalabilir.

Genel budamalar

Kurumuş dallar, ana dallardaki gereğinden fazla yan dallanmalar, diğer dallara sürtünen dallar ve fazla uzaması istenmeyen dallar ya kısaltılarak ya da en diplerinden kesilerek budanmalıdır. Yani aronya fidanlarını hem ferahlatmaya hem de güzel ferah görünümlü kılmaya yarayan budamalara önem vermelisiniz. Bu tip ufak tefek budamalar her zaman yapılabilir. Özellikle de kış sonunda, filizlenmeler hiç başlamadan önce halletmek daha iyi olur.

Aronia fidanı üretimi

Aronyaların fidan üretimi havai daldırma dahil birçok yol ile yapılabilir. Yazın yarı olgun dal çeliği, kış başında olgun dal çeliği yöntemleri ile dallarını köklendirerek yeni fidanlarını elde etmeniz mümkün. Sonbahar sonunda kökten ayırma ile üretimi de avantajlı bir yöntemdir.

Tohumla üretimde tohumların mutlaka kış üşümesi süreci yaşamaları gerekiyor. Onun için Aronia tohumlarını sonbaharda ya da en geç kış ortasında ekmeniz gerekiyor. Islak ve dondurucu soğuk toprakta aylarca bekleyen aronya tohumları ilkbahar geldiğinde çimlenir. Yeni mini fidancıkların en sağlıklı ve gürbüz olanlarını bırakın. Diğerlerini söküp atın. Büyüyüp yeterince güçlenen mini fidanları daha sonra kalıcı yerlerine dikin. Tohumdan yetişen aronya fidanlarının meyve verecek olgunluğu gelmeleri genelde 3 yaşında başlar.