Avokado ağacı – meyvesi

Avokado süper gıdalar sınıfından meyveleri itibarıyla önem taşıyan bir ağaç türüdür. Defnegiller (Lauraceae) familyasından olup ana vatanı kuzey ve güney Amerika kıtalarıdır. Bilimsel adı: Persea americana (≈Amerikan armudu). Buradaki bilgiler hobi amaçlı yetiştiriciliğe yöneliktir (evimizde, bahçemizde yetiştirmemiz içindir). Ticari yetiştiricilik konusuna girmedim.

Bazı özellikleri

Doğası icabı tropikal değil subtropikal bölgelere daha iyi uyumlu özellikleri var. Yılda bir defa, sonbahar  -ilkbahar ortası arasında, ama genelde kış dinlenmesinden sonra ilkbaharda çiçek açar. Kışın yapraklarını dökmez. Boyu ticari yetiştiricilikte ortalama 3-4 metre görürüz ama 9-10 metre, yerine ve duruma göre 20 metre uzama potansiyeli var (gerçi bu özellik çeşitlerine göre değişir). Gövdesi de epeyce kalınlaşabilir (devleşen bireylerde 60cm kadar kalınlık). Yaprak şekilleri, meyve irilikleri, meyve renkleri avokado ağacı çeşitlerine göre değişiklikler gösterir.

Meyvesindeki kocaman çekirdeğin çimlenmesi o kadar kolaydır ki herkes bir avokado meyvesinden (içindeki çekirdeğinden) bir fidan elde edebilir. Gayet basit bir iş. Fakat, ne yazık ki meyve kalitesi iyi olmaz. Bir çeşit yabani avokado gibi bir şey olurlar. Dahası, aşağıda anlattığım bir problemden dolayı kolay kolay meyve vermezler.

Meyve amaçlı ticari yetiştiricilikte özel kültivarlar gerekiyor. Bunların meyve kalitesi çok iyidir. İşte bu özel kültivarların dallarından parçalar, çekirdekten yetişmiş avokadolara aşılanarak iyi verimli ve iyi kalitede meyve veren fidanlar üretilir. İş bununla da bitmiyor, tek başlarına pek meyve vermezler. Bazen hiç meyve vermezler. Okumaya devam edin: çözümü ilginç.

Toksik etkisi: İnsanlara zararı yok. Sadece nadiren bazı kişilere alerjik etkisi oluyor. Ama diğer tüm hayvanlara yaprakları, dalları, meyveleri zararlıdır. Öldürücü etkisi bile olabilir. Köpeklerinize, tavuklarınıza, keçilerinize yedirmemelisiniz.

Meyvelerinin olgunlaşması: Dalından koparılması gerekiyor. Yeterince irileşmiş olan avokado meyveleri toplanır. Tıpkı muz bitkisinde olduğu gibi bir süre oda sıcaklığında bekletmek gerekiyor. Ortamda etilen gazı varsa (sararan yapraklardan, çöplerden, olgun elmalardan çıkan gaz) 7-8 gün gibi kısa sürede olgunlaşma gerçekleşir. Yoksa üç-dört haftaya uzar. Temiz ve fazla serin bir yerde ise daha fazla uzun süre olgunlaşmadan sapasağlam kalır.

Avokado iklim uyumu

Çok kişi avokadoların tropikal iklim bitkisi olduğunu, her yerde yetişmeyeceğini zanneder. Oysa istanbul’da bile (tepelik olmayan yerlerde) sorunsuz yetişir. Çünkü kış soğuklarına -6C dereceye kadar neredeyse sıfır hasarla dayanır. Sadece yapraklarda ufak tefek bozulmalar oluyor ki hiç önemli değil. İlkbaharda hızlıca yeni yapraklar geliştirirken tomurcuklanıp çiçek açar. En fazla -9C derece donmalara orta veya çok ciddi hasarlarla dayanır (daha fazla soğuğa dayanamaz).

Meyve verimi açısından iklim uyumu: Şiddetli rüzgarlar, kuru havalı yerler uygun değil. Burada Didim’de bile, hava yeterince nemli olduğu halde zaman zaman olan kuzey-doğu rüzgarları İç Ege yönünden gelerek kupkuru ve kurutucu eser ve ilkbaharda avokadoların açtığı çiçeklere çok kötü zarar verir. Böyle yerlerde avokadoları kuru rüzgarları almayacağı cephelere ekmelisiniz. Yoksa asla meyve vermez. Yani çiçek açtığı dönemde fazlaca nemli hava şart. Bir de çiçek açtığı dönemde don olayı olmamalıdır diyorlar. Fakat Avokado zaten yapraklarını biraz büyütünce tomurcuklarını çıkarıyor. Yani İstanbul’da ve İzmir’de sorun olmaz. Türkiye’de ticari avokado üretimi yapılan illerimizde ise zaten bu konuda hiçbir problem yok.

Periyodisite: Yani meyve verimi açısından peşpeşe iyi verimli, çok az verimli yılların birbirini kovalaması.. Genelde en makbul tutulan, en çok yetiştiriciliği yapılan Hass adlı avokado kültivarında görülür. Bunun aslında çözümü var da lafı uzatmayayım.

Türkiye’de çok yetiştirililmesine rağmen niçin yine de bu meyveler çok pahalı? Çünkü Avokado ticari yetiştiriciliği çok zahmetli ve çok da masraflıdır. Sebep bu.

Çiçek açıyor ama meyve vermiyor

Avokadolarda sıkça rastlanan bir problemdir. Aslında iki yönlü, iki ayrı problem var. Biri çiçeklerinin tuhaf huyları.. Diğeri ise çiçek açtığı zamanki hava koşulları. Şimdi bunları inceleyelim:

1- Avokado çiçeklerinin tuhaf huyları

Çiçeklerinin karmaşık biyolojik özellikleri, hiç meyve vermemesine veya çok az sayıda meyve vermesine yol açıyor. Yani aynı çiçekte hem polen üreten erkek organ hem polen alıp meyve büyütecek dişi organ oluyor ama bu organların çalışmaları ayrı ayrı zıt zamanlarda olur. Öyle ki bir çiçek bir gün erkek, bir gün dişi gibidir ve bu aslında gün ile değil, vakit ile ilgilidir (sabah-akşam gibi). Dahası “genelde” saatler denk gelmez. Yani, günün vakitlerine göre çiçeklerin neredeyse tümü aynı şekilde hareket eder. Bazı saatler sadece polen tozları var.. Bazı saatlerde sadece dişi organ aktif olmuş, polen bekliyor ama polen yok!.. Bu iş, genelde şöyle: Bir çiçek iki gün yaşar. ilk gün belirli saatler aralığında dişi.. İkinci gün başka belirli saatler arasından erkek..

Avokado yetiştiriciliğinde polen salma saatleri farklı vakitlere denk gelen çeşitler A ve B diye ikiye ayrılmıştır. Meyve vermeme problemi de buna göre çözülür. Ne kadar çok çeşitleri olursa olsun, her bir çeşit avokado ağacı (çiçeklerinin polen salma saatleri açısından ve dişi organların polen almaya uygun kısa sürelerinin vakitleri açısından) ya A grubundandır ya da B grubundandır. Aşağıdaki şemayı inceleyin.

Avokado ağaçlarının tip A ve tip B kültivarlarına göre değişen çiçek cinsiyetleri değişim saatleri. Tablo: tarimorman.gov.tr

Bu durumda, meyvesiz fidan problemine en garantili çözüm

Çiçek özellikleri farklı hareket eden farklı avokado ağacı çeşitlerinden aynı bahçede karşılıklı yetiştirmektir. Yani hem A tipinden ağaç, hem B tipinden ağaç aynı bahçede olması lazım. Yukarıdaki şemada gördüğünüz gibi, dişi-erkek aynı saatlere denk gelmesiyle birbirlerine polen verirler. Ayrı ayrı ağaçlarla uğraşmaktan daha da iyisi, farklı iki tip avokado ağacını bir fidana aşılamak.. Böylece, aşılama ile tek fidanda iki ayrı ana gövde halinde gelişmesini sağlayarak, bu şekilde süper verimli fidanlar üretmektir. Bir fidanda iki ayrı ana gövdeden biri A grubundan, biri B grubundan ayrı ayrı avokado çeşitlerindendir.

Peki bu garantili yollar mümkün olmazsa ne olur?

Bu durumda, ağaç ne kadar çok dallı büyürse, ne kadar fazlaca dallı budaklı olursa, ne kadar fazla sayıda çiçekler açarsa, meyvesiz kalma sorunu o kadar az olacaktır. Çünkü binlerce çiçekler arasında mutlaka bazı çiçeklerde vakit şaşırması kaçınılmaz olarak gerçekleşecektir. Ve genellikle olur. Dolayısıyla da polen bekleyen uzantılardan bazılarına elbette polen ulaşacaktır.
Az dallı genç ağaçlarda ise, çiçek açmaya rağmen birkaç yıl hiç meyve oluşmaması normaldir. Birkaç yıl daha sabredeceksiniz ki ağacınız daha fazla dallansın, çok daha fazla sayıda çiçekler açsın.

2- Diğer problem iklimsel

a) Çiçek açma döneminde havanın yeterince fazla nemli olması gerekir. Ve ayrıca çiçek açma döneminde sert rüzgarlar da olmamalıdır. Çünkü hava fazla nemli olsa bile, sert rüzgarlar nemliliği dağıtıp etkisini azaltır ve kuvvetli rüzgarlar çiçeklerin hassas incecik parçalarını kurur. İşte bu yüzden avokado yetiştiriciliğinden bazı yıllarda verim az, bazı yıllarda yeterli olur.

b) Çiçek açma günleri eğer sürekli fazla serin geçerse çiçekler boşa gidecek, ağaç o yılı meyvesiz geçirecektir.

Bahçede avokado ağacı yetiştirmek

Günde en az 3 saat direkt güneş alması gerekiyor. Yerini buna göre seçin. Yukarıdaki iklim uyumu bölümündeki bilgileri de dikkate alın (rüzgar, nem vesaire).

Sulama: Oldukça sık.. Öyle ki, dip çevresinde toprak kupkuru olur olmaz, hatta kupkuru olmaya yaklaşınca hemen bolca su ile sulamak gerekir. Büyük problem. Aslında böyle de olmaz. Aşağıdaki malçlama bölümünde anlattığım gibi olmalıdır.

Toprak: Derinliği iyi olmalı. Yani kayalık zemin olan yerler iyi değil. En azından 1m toprak derinliği olması lazım. Ve toprağın süzekliği de yeterince iyi olmalıdır. Toprak fazla killi ise,  fidanı dikmeden önce 1m gibi gayet derin bir çukur kazın. Toprağı hem dere kumu ile hem ponza taşı ile karıştırın ve çukuru bu karışım ile tekrar doldurup fidanı da böylece ekin. Oldukça gür ve sağlıklı gelişim için bu gerekli.

Kireçli toprak problemdir. Avokadolara pek sağlıklı değil. Demir gübresi, kükürt vesaire şeylerle toprağı hafiften terbiye edin.

Destek direği: Avokado fidanlarının gövdeleri yeterince kalınlaşmadıkça dik duramaz. Bundan dolayı, fidanın dimdik duracağından emin olacağınız zaman gelinceye kadar (birkaç yıl sürer) fidanın sağlam bir değneğe bağlı olması gerekiyor. Hem alt taraftan hem yukarı taraftan iki veya üç ayrı yerden bağlayın.

Güneş filtreleme: Sadece fidanın ilk birkaç yılında gerekiyor (aksi takdirde yaz sıcaklarında şiddetli güneş henüz kökleri güçlenmemiş fidanların gelişim hızını düşürür). Yukarı kısmından sera tülü gererek güneşi filtreleyebilirsiniz. Eğer bunu yapmazsanız çok da önemli değil. Böylesi olağanüstü tedbirler ticari yetiştiricilikte önemlidir. Siz eğer aşağıdaki malçlama vesaire bakımları dosdoğru yaparsanız gelişim hızı çok da sekteye uğramaz.

Malçlama ve Gübreleme

Malçlama kesin gerekli. Aksi takdirde meyveler büyümeden dokülecektir. Hem genç fidanların gelişim hızı da oldukça yavaş kalır. Her ne kadar avokado derinlere sağlam bir kazık kök indirse de, derinlere değil çevreye yaydığı diğer kökleriyle beslenmeye ihtiyacı var. Ve toprak yaz boyunca fazla kuru kalmamalıdır. Toprak üst yüzeyinde mikroorganizma faaliyetleri yaz boyunca devam etmelidir. Köklerle ortak yaşam gerçekleştiren bazı mantar türleri avokadolara sağlık ve iyi bir verim kazandırır. Bunun için yapraklardan, sebze artıklarından, çay posalarından, çeşitli bitkisel artıklardan bir malçlama her şeyi halleder.

Gübreleme: Her sonbaharda ve her kış sonunda malç arasına çok az miktar koyun veya sığır gübresi ekleyin. Bu organik gübre topraktaki, malçtaki mikroorganizma faaliyetlerini arttıracağı gibi, üstelik gübredir. Niçin çok az gerekiyor, çünkü bitkisel artıklardan olan malçlama zaten zamanla organik gübreye dönüşüyor. Sığır/koyun gübresi mikroorganizma faaliyetlerini en iyi kıvama getirmesi için faydalı olur. Hatta balık ayıkladığınızda, artıkları yiyecek kedi yoksa bunu da malçın arasına katmanız çok iyi fayda sağlar.

Genç, küçük fidanları gübreleme: Yukarıda malçlamada anlattığım gibi her şey eksiksiz olması şartıyla.. Küçük-çelimsiz fidanların hızlı gelişmeleri için her kış sonunda az miktar azot gübresi toprağa karıştırılmalıdır. Asitli özellik taşımayan topraklar için en iyi azot gübresi şeker gübresidir. Ama asitli topraklara uymaz. O takdirde amonyum sulfat gerekir.

Dikkat: Malçlamada ağacın gövdesinin 15-20cm uzağa kadar çevresi malçsız olacak. O tam dip kısmının hava alması ve kuru olması gerekiyor.

Çekirdekten yetiştirme

Avokado çekirdekleri uzun süre saklamaya gelmez, emriyoları ölür. Meyveden çıkardığınız çekirdekleri kuru bir yerde bir hafta bekletin. Dış kabuk kuru soğan kabuğu gibi kupkuru olmuş olmalıdır. Artık çimlenmeye hazırdır. Dış kabuğun tamamını soyun. Sonra, toprağa sivri ucu dışarıda kalacak şekilde ekin ve sulayın. Suda bekletmeye hiç gerek yok. Her yerde gördüğünüz resimli tuhaf tarifleri ciddiye almayın. Toprakta en geç iki hafta içinde çekirdek ikiye ayrılır ve içinden bir dal uzamaya başlar. Gerçi bu çimlenme başlangıcı süresini sıcaklık belirler. Ne kadar serin o kadar geç. Ne kadar sıcak, o kadar erken.. Tohumdan yetiştirme işini dışarıda açık havada yapacaksanız nisan sonunda başlayın. Fakat eğer fidanı bir süre evde tutacaksanız, çekirdekten yetiştirmeyi başlatmada yılın herhangi bir zamanı uygundur, tohumlar evde her zaman kolayca çimlenir. Tek ihtiyaç, güneşli pencere önünde olması gerekliliğidir. Bu aşamada toprak seçmiyor. Hiçbir hassaslığı yoktur.

Fidanları bahçeye ne kadar mesafede ekmeliyiz? Aralarında en az 3 metre mesafe olmalıdır (aslında daha uzak, daha iyi). Genelde 6 yaşına girmeden çiçek açmaz, meyve vermezler. Eğer hızlı büyümemişse, yeterince dallı budaklı olmamışsa çiçek açması, meyve vermesi 10 yılı bile aşabilir. Bu gibi gecikmelerin olmaması için meyve veren olgunluktaki ağaçlardan bu fidanlarınıza aşı yapabilirsiniz.

Saksıda avokado

Saksıda yetiştirmeye uygundur. Hata fazlasıyla uygundur diyebiliriz. Fidanın büyüklüğüne uygun saksı, göz kararıyla, o da sorun değil. Suyu, güneşi ve hava akımlarını sever. Öncelikle bunlara dikkat edin. İsterseniz benjamin gibi bir salon bitkisi edebilirsiniz.

Saksıda nasıl toprak karışımı gerekir? 3 ölçü torf + 1 ölçü temiz, koyu renkli arazi toprağı + 2 ölçü iri taneli dere kumu + 2 ölçü ponza taşı.

Bitki besini: Suya karıştırılan genel amaçlı sıvı bitki besininden, ilkbahardan sonbahara kadar ayda bir defa.

Sulama sıklığı: Yeterince sıcak aylarda (nisan ortası – ekim ortası ara dönem) toprak üst yüzeyinde nemlilik azaldıkça.. Diğer aylarda ise üst yüzey kupkuru oldukça..

Saksıda meyve vermesini istiyorsanız şunlar önemli: Aslında bunun için çiçeklerinde polenleşme sorunu olmayan özel aşılı avokado fidanlarından bulup satın almanız gerekir. Diğer durumlarda çiçek açsa bile meyve vermesi pek mümkün değil. Yukarıda da anlattığım gibi. Ama burada yine de şu şartları yazayım: Çekirdekten yetişmiş bir fidan en az 6 yaşında olacak, ana gövde en az 120cm, üzerinden birkaç yan dal ve o yan dalların da yan dalları gelişmiş olacak, günde en az 3 saat direkt güneş ışınlarına maruz kalacak bu bir. İkincisi: Oldukça serin bir odada kış dinlenmesi süreci yaşayacak. Bu sürede biraz da su sıkıntısı yaşamalıdır. Sonra ilkbaharda toprağı kuru iken güneşli pencere önüne alın. Ve 8 gün sulamayın ki toprak ve kökler yeni odanın ısısına alışsın. Daha sonra sulayın. Hızla filizlenip yapraklanmaya başlar. Eğer kendisini yeterince olgun hissediyorsa, çiçek açması da bu canlanmanın peşinden olacaktır.

Eğer fidanınız 3 yılda hızlı büyüyüp güçlendi ise

Yine de 6 yaşını geçmeden çiçek açmaz, dolayısıyla meyve de vermez. Bu durumda isterseniz (gerçi en iyisi) sorunsuz meyve veren olgun iki ayrı A tipi ve B tipi avokado ağacından alacağınız parçalar ile fidanınızı aşılarsınız. Ama bu durumda, aşılardan gelişen dalların en az 2 yıl uzayıp yan dallar geliştirmesi gerekiyor. Ancak bu gelişmelerden sonra çiçek açar. Tabii ki anlattığım diğer şartlar da yerinde ise (güneş ve kışın serinde dinlenmesi süreci).

Süper verimli avokado fidanı üretimi

Bu fidanlar yukarıda bahsettiğim tuhaf çiçek özellikleriyle ilgili olan, meyve vermeme problemini taşımaz. Çünkü bir fidan, A tipi ve B tipi avokado çeşitlerinden ikisinden de aşılanmış olmasıyla oluşturulmuştur. Fidanın bir kısım dalları A, bir kısım dalları B tipi kültivarların özelliklerini taşır. Ya da mesela A veya B herhangi bir tip bir fidan üzerine, ama fidanın tüm dalları kesildikten sona, karşıt tip bir avokadodan aşılanır, zamanla hem aşı yerinin filizlenmesi, hem ana fidanın kedi çıkaracağı filizlerden birinin gelişmesine izin verilmesiyle, aynı fidanın A tipi ve B tipi iki ayrı gövdeli olması sağlanır. Her iki filiz iki ayrı ana gövde olacaklardır. Ve de hayatlarına sağlıklı devam etmeleri gerekiyor. Dikkatle, özenle yetiştirmek şarttır. Böylece A tipi kısmın çiçekleri ile B tipi kısmın çiçekleri birbirlerine polen verirler. Böylece meyve oluşması garantidir.

Çelik ile ve havai daldırma yöntemiyle de avokado fidanları elde edilebilir. Tohumla da oluyor. Bu fidanlar yeterince güçlendikten sonra üst paragraftaki usulde aşılanırlarsa daha iyi olur.

Ayrıca: Mesela bir insan bahçesinde sadece bir avokado yetiştirecekse.. Veya saksıda sadece bir fidan büyütecek de saksıda meyve elde etmek isteyecekse.. En iyisi, yukarıda bahsettiğim gibi aşılama sonucunda iki ayrı çeşit (A ve B tiplerinden) iki gövdeli tek kök fidanlardan edinmeleridir.