Bitkiler aleminde en hızlı büyüyenler arasında gelen bambu çeşitleri aslında Buğdaygiller (Poaceae) familyasının kamış özellikli bitkileridir.
Özellikleri
Buğdaygiller familyasından bambu bitkileri genel bir cinse ait değildir. 10’dan fazla cins bitki grubundan, yaklaşık 1500 türden bitkilerdir. Bilimsel olmayan bir gruplama söz konusudur. Yükseklikleri bazı çeşitlerinde 30 metreyi geçer. Bilimsel anlamda tek ortak özellikleri Buğdaygiller’den olmalarıdır. Bununla beraber Buğdaygillerle hiç alakası olmayan birkaç bitki türüne de ‘dalları biraz benzediği için’ bambu derler. Nitekim şans bambusu onlardan biridir ama aslında bir Dracaena türüdür.
Bambu türleri başlıca iki tip gelişim gösterir
Monopodial yani tekli kök- gövde halinde gruplaşanlar. Ana gövde çevreye birkaç kısa rizom sürgün yayar. Onların her biri sadece birer adet kendi gövdelerini oluşturup büyür. Sonra her biri aynı yayılmacılığı yapar. Yıldan yıla halka genişler.
Sympodial yani yanlara çok uzun sürgünler uzatan, her yere yayılanlar. Rizom sürgünler toprak altında çevreye uzayıp giderken peşi sıra birçok bambu dalları yukarı yükselir. Her bir gelişmiş gövde kendi sürgünlerini çevreye uzatır ve her yeri ağ gibi örerler.
Phyllostachys nidularia
Çiçek açmaları
Genel olarak bambular çok nadiren çiçek açar. Gelişmiş kök / rizom sistemleri yaşlanınca (60 – 150 yaş arasında) ve bir de hava şartları onlara ölümü hatırlatırsa çiçek açarlar. Bir kök sistemindeki kamışlardan bazıları çiçek açmaya girişirse, çiçek açmamış bambu kamışları olsa bile tüm sistem ölür. Eğer köklerden bir kısmı bir şekilde kopmuşsa, ayrı bir grup olmuşlarsa onlar kendileri çiçek açana kadar sağ kalır.
Gelişim tarzları
Gelişim öncelikle kök / rizom kısmında olur. Bazı türlerde toprak altında çevreye yayılan rizomlar ilk bir iki yıl gizli kalırlar. Sonra aniden her yerden bambular fışkırır. Yukarı uzayan dallar (kamışlar) en geç 4 ayda en yüksek boya erişirler. Bambu kamışları -hava şartları elveriyorsa- kışın ölmez. İkinci ve üçüncü yıllarda sertleşir, kurur, sonra çürüme süreci başlar. Köklerden daima yenilenme o kadar süratlidir ki bir bambu alanında ölüm sürecine girmiş kamışlar seyrek görülür.
Fargesia robusta
Genç bambularda rizom kısmı güçlendikten sonra daha güçlü rizomlar, daha büyük kamışlar oluşur.
Yayılmalarını engellemek için
Bambu dikeceğiniz alanı çepeçevre en az yarım metre kazarak yarım metre derinliğinde beton duvar yapmanız gerekiyor. Böylece kökten oluşacak sürgünler o alandan dışarı çıkamaz ve bu sayede her yere yayılmazlar. Toprak altı beton duvarı yerine sağlam, kalın PVC ya da kalın yüksek yoğunluklu polietilen plastik levhalar da uygundur.
Bambu kullanım amaçları
Sıklaşan bambular iyi bir bahçe çiti olur.
Bahçelerin bir yönünde rüzgar engelleyici (özellikle de kuzeyli rüzgarları engelleyici) vazife görürler. 4 – 5 metre uzayan bambu türlerinden bulursanız süratli büyüyüp hemen önündeki bostan için koruyucu bir rüzgâr engelleyicisi görevi yapar.
Dekorasyon amacıyla da yetiştirirler. Bazı çeşitlerinin dalları uzayınca zarif bir şekilde eğilir ve salkım söğüt gibi güzel görünürler.
Kullanım amacına göre, iklim özelliklerine göre pekçok bambu türü var. -30C derece soğuğa dayanıklı bambular bile var. ABD ve İngiltere’de çok çeşitli türlerini bulmak mümkün. Türkiye’de henüz pek tutulan, aranan bir şey değil.
Bambu fidesi üretimi
Türüne göre değişen yöntemler var. Havai daldırma, basit daldırma, rizomları ayırma, bir dalı iki boğumlu parçalar halinde bölüp çelik yapma vesaire. Tohumla da yetişir. Fakat bambular kolay kolay çiçek açmaz, tohum vermez. Tohumunu bulmak zor. Burada bambular için genel bilgi verdim. Her bambu türünün özelliği, iklim ve toprak ihtiyacı, üretim yöntemi farklı olabiliyor.
Denemek maksatlı 50 adet bambu tohumu aldım Çin’den. İki ay oldu. Şimdi çimlendiler çok sevindim.
Ocak ayı gibi bahçemize çit amaçlı bambular diktirdik. 2-3 metre boylarında. Şu an yaprak uçları hep sararmış durumda. Yeni çıkan filizlerin de uçları sararıyor. Buna sebep ne olabilir acaba? Bu kışın biraz sert geçmesi yüzünden ya da böceklenme problemi sebep olabilir mi? Bana yaza kadar gürleşip yemyeşil olacağı söylenmişti. Şimdi geldiklerinden kotu durumda oldukları için üzgünüm.
***
Kışın yeni dikmişler. Bir yer yadırgaması sorunu var. Kökler zarar gördüyse epeyce bocalarlar. Şimdi sararmaları bozulmaları hiç önemli değil. Dipten yeni sürgünlerin gelmesi önemli. Siz buna dikkat edin. Yaza kadar gürleşecek demişler. Bahar henüz yeni başladı. Bekleyin bakalım. Bugünlerde gelişim faaliyetlerinin hızlanması lazım. Yaz başlangıcı haziran ayının sonudur. Daha çok süre var. Bu arada isterseniz o kişilere de sorun bakalım onlar ne cevap verecek.
Geçen sene küçük bir bahçeye çeşitli yerlere 2-3 metre boylarında bambu demetleri diktim. Bahar başı budadım ve bolca suladım. Şimdi bahçemin diğer noktalarında sürgünler vererek yeni bambu demetleri oluşturuyorlar. Sanırım bahçemi yavaştan bir işgale giriştiler. Şu anda bahçede boş alanda öbekler oluşuyor ve yeni sürgün demetleri büyüyünce tüm öbekleri sonbahar mevsiminde söküp saksılamayı düşünüyorum. Ya da geç kalmadan yeni sürgünleri budayıp eski bambu demetlerini de en kısa zamanda çıkartmalı mıyım?
***
Hızlı çoğalıyorlarsa bu durumda ne kadar gecikirseniz işiniz o kadar zor olacaktır. En iyisi yaz sıcakları bastırmadan önce acilen halledin. Bambu küçük bahçelere uygun değil. Büyük bahçelerde bile, yukarıda anlattığım gibi sınırlayıcı bir şeyler yapmak lazım.
Yeni bambu aldım ve cam şişeye koydum. Şişeyi siyaha boyamıştım. Sizce kökleri güneş görmeli mi? Başka cam vazoya mı koysam? Nasıl yapacağımı bilemiyorum. İlk defa bakacam.
***
Şişe uygun değil. Geniş ağızlı vazo gibi kaplar lazım. Köklerinin güneş veya ışık görmesine gelince, en iyisi hiç ışık görmemesidir. Gerçi fark etmiyor gibi. Ama bu türün doğası zaten su bitkisi değil, toprak bitkisi olmasıdır ve doğada yaşam alanlarında kökleri tamamıyla toprak altındadır.
Yazın çok güneş alan güneye bakan bir balkonum var. Balkon yapılırken yanlış malzemeler seçildiği için yazın çok çok sıcak oluyor. Bazı bitkiler sıcaktan ölüyor. Kışın da maksimum 0 dereceye kadar düşen bir hava var. Kar yağışı yok. Bambu böyle bir alanda tüm yılı geçirebilir mi?
***
Kışın kar yağmıyor ve en fazla soğukluk 0C derece oluyormuş. O halde balkonunuz tamamıyla kapalı bir balkon. Kapalı ve çok fazla sıcak olan balkonlar bitkiler için hiç iyi değil. Hem çok da yaprak bitleri türer ve başa çıkamazsınız. Bambu açık hava bitkisidir (parklar ve bahçeler içindir). Japon şemsiyesi ve pothos sarmaşığı deneyin bence.
Yazlık evde havuz kenarında çit yerine seperatör görevi yapan bambu kullanmak istiyorum. Yaprak döker mi? Havuzu sürekli kirletir mi?
***
Sık sık yaprak dökmez ama oraya uygun olur mu bunu iyi ölçüp biçmeniz lazım. Yıldan yıla güçlenir ve bir bakarsızın toprakta 30cm gibi bir alan kaplayan fidanlar birden bire 2metre gibi bir alanı çok sık olarak tamamıyla dallarla doldurmuş. Başa çıkmak zor olur. Bunlar sağı solu belli olmayan dengesiz bitkiler. Çit gibi amaçlarla kullanımı çok geniş arazilerde, çok büyük bahçelerde, tarlalarda uygundur. Mesela güz domatesi üretenler tarlanın kuzey kenarına boydan boya bambu ekerler. Boyları 3m, duruma göre 4 metre kadar ama çok fazla sıklıkta dallarıyla çok iyi bir rüzgar engelleyicisi işi görürler. Böylece sonbaharın fazla serin kuzey rüzgarları tarlayı etkilemez.