Berberidaceae (Kadıntuzluğugiller) Berberis vulgaris türünün kızamık, kadın tuzluğu, karamuk, berberis ve diken üzümü gibi yöresel adları var. Ana vatanı orta ve güney Avrupa, Ortadoğu ve Asya’nın batısıdır.
Özellikleri
Kışın yapraklarını döken, ortalama 3 metre orta boy bir çalıdır. Tam tropikal kuşak dışında dünyanın her yerine dağılmıştır. Yaz sonu ile kış arasında yaprakları kızılımsı ve morumsu hoş renkler alır.
Berberis vulgaris ana dalları uzarken olan yapraklar geçicidir ve fotosentez yapma özellikleri yoktur. Uzun dallarında hemen hiç uzamayan kısacık yan dallarından gerçek yapraklarını verir. Ve ilkbahar sonu gibi çiçek açar. Çiçekleri sarı olup küçük salkımlar halinde birkaçı bir aradadır.
Olgunlaştığında kırmızı renk alan meyveleri küçük salkımlar halindedir.
İklim uyumu
Kışları pek soğuk olmayan, yazları şiddetli sıcak olan memleketlere uygun değildir. Fakat bununla beraber ağır don olaylarını da kaldıramaz. Kışın en fazla -20C derece soğuğa dayanır. Ankara’da sorun yok. Kışın daha fazla soğuk olan memleketlerde kışın korumak lazım.
Kullanım
İyi bir çit bitkisidir. Meyveleri taze iken keskin ekşidir. Taze ve çiğ olarak yenir ama daha çok reçel ve marmelatlarda kullanırlar. Avrupa ülkelerinde berberis meyveleri reçellere kıvam arttırıcı amaçla katılır. Berberis meyveleri kaynayıp piştiğinde reçele jöle gibi etki eder (içerdiği petkin sayesinde). Böylece reçel soğuduğunda akışkan değil pelte halde olur. Berberis meyveleri taze olarak da yenir. Oldukça ekşidir. Kızılcık gibi reçeli yapılabilir. İran’da meyvelerini pirinç pilavına katarlar.
Dalında meyveleri
Çekirdeksiz berberis
İran’da yaygınca yetiştiriciliği yapılan çekirdeksiz berberis bildiğimiz yaygın türden değildir. Berberis integerrima türünün bir kültivarıdır (Berberis integerrima ‘Bidaneh’). Periyodisite sorunu gösterir. Fidan üretimi tohum ile olamayacağından dolayı dip sürgünlerini ayırarak üretimini yaparlar. Diğer berberislere aşılamak da mümkündür.
Berberis yetiştirme, bakım
Kışın adamakıllı üşümesi gereken bitkilerdendir. Eğer kışın pek don olayları yaşanmayan bir yerde berberis yetiştiriyorsanız ve bir de kışın soğuktan koruyorsanız ilkbahar geldiğinde gerektiği gibi gelişemez. O yılı yarı ölü geçirir (bakınız: vernalizasyon). Ayrıca serin toprak istiyor. Berberis yetiştirmede ve bakımında gereken en önemli şartlar bunlardır. Kışın -15C dereceden daha soğuk olmadıkça kışın soğuktan hiç korumamalısınız.
Bahçenize berberis dikecekseniz güneşli bir yer seçin. Yarı güneşli yerler de uygundur. Hiç güneş almayan yerleri sevmez.
Toprak seçmez. Kumlu topraktan en ağır killi topraklara kadar her tip toprakta, hatta en verimsiz topraklarda bile yetişir. Toprağın pH derecesi de fark etmez. Gübre istemez.
Yaz aylarında toprak üst yüzeyi iyice kurumadıkça sulamayın. Diğer aylarda ise hiç sulamayın.
Saksıda berberis yetiştirmek
İyi bir gelişim ve iyi bir meyve verimi için büyük bir çömlek saksı ya da mümkün olduğunca büyük ve derin plastik saksı kullanın. Çünkü serin toprak istiyor. Saksıda yetiştirince sulama önemlidir. Yaz aylarında toprak üst yüzeyi iyice kuruduğu zamanlarda, diğer zamanlarda ise kupkuru olduğu zamanlarda bol bol su dökerek sulayın.
Budama
Budama pek gerektirmeyen bitkilerdendir. Eğer çit bitkisi olarak kullanıyorsanız yılda birkaç kez şekli korumak için kırkma budamasına tabi tutun.
Diğer durumlarda: İlkbaharda çiçekleri geçtikten sonra ufak tefek şekillendirme budamaları gerekli görüyorsanız yapın. Meyve oluşacak dallardan bazılarını da budayabilirsiniz. Cılız kalmış veya çok sıkışık vaziyette olan dalları kesin. Böylece belki daha az ama daha iyi bir meyve verimi gerçekleşir. Berberis tam dipten sıfırlama budamasına da uygundur. Gerekliyse yapılabilir. Bunun zamanı sonbahar ya da kış sonudur. Kurumuş dalları ise zamanı önemli değil, dipten kesin.
Fidanını üretmek
Berberisin en kolay üretim yolu sonbahar ikinci yarısında kök sürgünlerini ayırmaktır. Bunları ana bitkiden ayırıp bekletmeden uygun yerlere dikmelisiniz.
Çelikle üretimi ise zordur. Çelikler topuklu çelik olması şartıyla şu iki yol denenebilir:
1- Temmuz-ağustos aylarında gelişimini henüz tamamlamış kalın genç dallarından alın. Çok sıcak olamayan kapalı alanda sık sık sislemelere tabi tutmak gerekiyor. Sonbahar ortasından sonra açığa alarak ikinci yoldaki usuldeki gibi devam edin.
2- Sonbahar ikinci yarısında veya kışa girerken tam olgunlaşmış genç dallardan alın ve köklendirmek üzere dikin. Kışı açık havada veya soğuk serada geçirecekler.
Bu her iki çelik yönteminde de köklenme uzun sürer. İlk gelişim genelde bir yılın tamamlanmasına doğru, yaz sonunda olur.
Kök çeliği yöntemi berberislere uygun mudur bilgi bulamadım ama kışın yaprağını döken ağaç ve çalı türlerinde uygulan bir bitki çoğaltma yöntemi olduğuna göre, berberis için de uygun olması gerekir diye düşünüyorum.
Tohumla berberis fidanı üretiminde ise tohumları fazla bekletmemek gerekiyor. Olgunlaşmış meyvelerden aldığınız tohumları en geç sonbaharda ekmelisiniz. Toprakta kış üşümesi yaşayan tohumlar ilkbaharda çimlenir. Tohum ekimi soğuk seralarda da yapılabilir. Fakat tohumlar çimlenir çimlenmez ortam açık hava gibi sürekli havadar olmalıdır. Yoksa mini fideler çürüyüp gider.