Beyin kaktüsü

Ana vatanı Meksika’nın orta kesimidir. Cactaceae (Kaktüsgiller) familyasından, yani gerçek kaktüslerdedir. Her sukulent bitki türünü kaktüs sanma hatasına girmeyelim.

Özellikleri

Esas türün (Mammillaria elongata) boyu 15cm kadar olup biraz küçük yapılı kaktüslerdendir. Oluşturduğu koloni ile (parmak parmak kaktüsler grubu halinde) ortalama 30cm çapında yer kaplar (Wikipedia). Parmak yapılar çok ince olmaz. Gövde çapı 4cm’ye kadar kalınlaşma potansiyelleri var. Sarımsı dikenleri oldukça sık, incecik ve çok serttir. Fakat batıcı özellikleri yoktur ve bu açıdan dikenleri tehlikesizdir. İlkbahar ortalarından yaz başına kadarki dönemde açık tonda soluk sarı çiçekler açar. Beyaz çiçekli çeşitleri de var. Ayrıca diken renkleri de çeşitlere göre değişir.

Beyin kaktüsü dediğimiz Cristata kültivarı yassı ve kıvrımlı gövdeler oluşturur. Bu haliyle oluşan koloni, hepsi bir arada, kıvrımlı yapılarıyla iç içe gelişmiş olurlar. Ve bir beyin kaktüsü kolonisi beyin görüntüsünü hatırlatır.

Kültivar mı form mu?

Her ikisini de iddia edenler var. Form olduğunu iddia edenler beyin kaktüsünün adını bilimsel olarak Mammillaria elongata f. cristata şeklinde yazarlar. Fakat aslında form değildir. Çünkü form sabit bir türün sabit bir çeşididir. Mesela aynı bir sardunyanın beyaz çiçeklisi ve kırmızı çiçeklisi o türün iki ayrı formudur. Değişmezler yani beyaz sürekli beyaz, kırmızı sürekli kırmızıdır. Kültivarlar ise bazen sabit değildir. Mesela somatik mutasyon ile ortaya çıkmış ‘sport’ kültivarlar gelişirken ana türe dönüşebiliyor. Nitekim beyin kaktüsünün bazı filizleri esas türe dönüşür. Yani o filiz parmak gibi silindir yapılı bir kaktüs olur. O halde beyin kaktüsü Mammillaria elongata türünün bir formu değil, bir kültivarıdır.

Beyin kaktüste esas tür olarak gelişen filizler sorunu

Bazen olabilir. Belirli bir sebebi yok. Bakarsınız birkaç yerinden parmak gibi uzayan kaktüsler türemiş. Genel tavsiye onları kesip yok etmektir. İsterseniz bırakın biraz güçlensinler. Sonra kesip ayırın. Böylece beyin kaktüsünden parmak gibi gelişen ana türü elde etmiş olursunuz.

İklim uyumu

Kış soğuklarına dondurucu rüzgarları direkt almaması şartıyla en fazla -4C dereceye kadar dayanır. Sıfırın altında soğuk havanın süresine göre dayanıklılığı değişir. Bazen -6C derecede zarar görmez ama tedbirli olmak lazım.

Bakımı

Mammillaria elongata 7-8 yıldır bende var. Bahçeye ekmiştim. Yani yoğun killi toprakta olmasına ve Didim’in ağır kış yağmurlarına rağmen gayet sağlıklı hayatına devam etti. Ama pek iyi bir gelişim göstermedi. Geçen yıl saksıya, uygun bir toprak karışımına diktim. Gelişimi hızlanıp yanlardan birkaç yavru oluşturdu. Ve bu yıl ilkbaharda çiçeklerini bile açtı. Demek oluyor ki Akdeniz iklimine uyumlu olan kaktüslerden bile olsa bahçelere dikmemek lazım. Ancak çok hızlı büyüyen dev yapılı kaktüsler bahçelerde olabilir. Diğerlerini süzek toprak karışımında saksılarda yetiştirmek lazım.

Bu türün beyin kaktüsü (Mammillaria elongata ‘Cristata’) kültivarı bir komşumda var. Sadece torf toprakta birkaç faklı kaktüs ile aynı büyük saksıda yetiştiriyor. Hiçbir özel bakım yapmaz (zaten bilmez) ve suladığına pek şahit olmam (daima kupkuru torfta görürüm) ama durumu çok iyi görünüyor. Sonbahardan şimdiye kadar bir hayli serpildi, güzelleşti.

Kısaca, pek hassas olmayan, uyumlu, dayanıklı, biraz küçük yapılı, çok güzel bir saksı kaktüsüdür. Genelde bitki besini filan istemez. Direkt güneş alması önemlidir. Ama fazlası gerekmez. Günde en az 4 saat direkt güneş alması yeter. Yeri gündüz boyunca çok güçlü aydınlık oluyorsa 1-2 saat güneş bile yeterli olur. Güneş ve ışık yetersizliğinde deforme çirkin gelişim yapar ve sağlığı bozulur.

Kış boyunca dikkatli olun

Bazı meraklılar kaktüslerini kışın kapalı camekan balkonlarda tutar. Balkon hem soğuk hem fazla nemli olursa beyin kaktüsünde mantar hastalıkları ve çürümeler olacaktır. Böylesi hatalara düşmeyin. Havasızlık (esintisizlik), soğuk ve fazla nemlilik şartlarının üçü bir araya gelirse kaktüslere fena zarar verir.

Toprak ve saksı isteği

Hem esas tür hem beyin kaktüsü kültivarı için benim toprak tavsiyem şöyle: 1 ölçü fazla killi olmayan arazi toprağı + 2 ölçü torf + 2 ölçü iri taneli dere kumu. Hepsini harmanlayın. Beyin kaktüsünüz için dört dörtlük uygun ve besleyiciliği tam yerinde bir toprak karışımıdır. Karışımda arazi toprağı tavsiye etmemin sebebi bu kaktüsün mineralli toprak sevmesindendir. Saksı büyüklüğü pek önemli değil ama minicik saksılar tavsiye etmem. Özellikle Akdeniz iklimi bölgelerinde kaktüsleri kendileri çok küçük olsalar bile küçücük saksılarda tutmayın. Gelişimi fena yavaşlatıyor (yaz sıcaklarında kökler mini saksılarda fazla ısındığı için).

Sulama

Yaz kış fark etmez, sadece toprağı kupkuru hale geldikçe sulayın. Eğer kışın durduğu yer çok soğuk olacaksa kış boyunca hiç sulamayın. Komşumdaki beyin kaktüsünden ve bendeki esas türünden gördüğüm kadarıyla serin aylarda daha hızlı gelişiyorlar. Burada (Didim) kışları pek soğuk olmadığından, ana vatanı yüksek dağlık bölgeler olan kaktüs türleri bu iklimde kışın gelişime devam ediyor.

Hızlı gelişimi

Beyin kaktüsü çok yavaş gelişir diyorlar. Oysa işin püf noktasını bilir ve gerçekleştirirseniz hiç de çok yavaş değildir. Bütün mesele gece boyunca serin hava hareketlerinin olmasıdır. 10C derece ile 20C derece arası gece serinliği lazım. Gece boyunca sıcaklık 20C dereceden ne kadar daha sıcak olursa gelişimi  de o kadar yavaş olur. Hatta hem fazla sıcak hem havasız, esintisiz geceler yüzünden gelişimi tamamen durur.

Üretimi

Yanlardan verdiği yavruları yeterince güçlenince yılın her zamanında ayırabilirsiniz. Ama yeri kışın fazla soğuk oluyorsa sadece ilkbahardan yaz ortasına kadar yapın. Sorunsuz tutarlar. Eğer yavru ayırmayıp bir kaktüsün üst kısmını kesip alacaksanız bu da uygun. Önce, kesik yerin kuruması için önce 10 gün açıkta bekletin. Sonra kuru toprağa dikin ve bir hafta dolmadan sulamayın.

Beyin kaktüsü üretimini diğer kaktüslerin üzerine ⇒ aşılama yoluyla da yapabilirsiniz. En başta dediğim gibi her sukulent bitki kaktüs değildir. Aşılamak ancak gerçek kaktüs türleri arasında mümkündür.