Lardizabalaceae familyasından Akebia quinata asma tarzında gelişir (liana). Çiçekleri (bazen) çikolata gibi koktuğu için çikolata sarmaşığı (chocolate vine) demişler. Ana vatanı Uzakdoğu’dur (Çin ile Japonya arası).
Özellikleri
Çikolata sarmaşığı 7-8 metre, yerine göre 20 metre büyüme potansiyeline sahiptir. Büyüme hızına göre ara sıra budama ister. Kış soğuklarına -30C dereceye kadar dayanır.
Akebia quinata normalde ilkbaharda çiçek açar ama kışın pek soğuk olmayan yerlerde, pek soğuk geçmeyen yıllarda ilkbaharı beklemeden kış ikinci yarısında çiçek açmaya başlar. Salkımlar halinde açan çiçekleri vişne çürüğü rengi gibi soluk bordo renginde ve gösterişlidir. Arılar bu bitkinin çiçeklerine uğramaz. Arıcılık için işe yaramaz.
Çiçeklerinin dişisi ve erkeği ayrıdır. Erkek çiçekler çoğunluktadır. Bazı yıllarda sırf erkek çiçek açıp hiç meyve vermediği olur (özellikle çok genç fidan iken). Fidandan fidana hem çiçek kokusu hem meyve lezzeti farklılık gösterir. Çiçekleri bazılarında vanilya gibi, bazılarında leylak gibi, bazılarında hanımeli gibi kokar. Yani çikolata kokulusunu bulmanız şansınıza kalmıştır.
Meyveler
Tatlı lezzetli, sosis biçimli açık mor renk meyveleri yaz sonu ile sonbahar başı arasında olgunlaşır. Meyveler sosis biçimli ama oldukça kalın ve 10-12cm uzundur. Çikolata sarmaşığı hem meyvesi lezzetli, hem güzel çiçekli, üstelik çiçekleri güzel kokulu olan, hem de çardak yapımına elverişli bir bitki olunca, bahçesi olan herkes bu bitkiden edinmek ister. Yaprak güzelliği de fena değildir. Açık yeşil görünümü iç açıcıdır. Fakat her iklimde meyve vermiyor. Yaz ayları fazla sıcak geçmeyen ve her tip üzümün bolca meyve verdiği memleketlerde bu da gayet güzel meyve verir. Meyveleri tam olgunlaştığında ama çatlamadan önce veya çatladığı ilk günde yenecek haldedir. Yarılma başladıktan sonra bir iki gün içinde pek yenecek hali kalmaz. Meyvenin içindeki lezzetli yumuşak kısmı kaşıkla yemeye uygun kıvamdadır. Kalın kabuk kısmı yenmez. Kabukları adeta leziz meyvenin tabağı gibi iş görür.
Yapraklar
Çikolata sarmaşığının yaprakları uzun bir sap ucunda 5 yaprakçık bir aradadır ve yaprakçıkların ucu çentiklidir. İrilik (yaprak iriliği) ve 5’li olması şeflera ile aynıdır ama o kadar parlak değildir. Yapraklar hoş bir açık yeşil renkte olup alt kısımları mavimsidir. Kışın çok fazla soğuk olmayan yerlerde bütün yıl yapraklıdır. Yüksek rakım karasal iklim bölgelerinde eğer kış -15C derece ve daha fazla soğuk olursa yapraklarını döker.
Gelişim hızı
Akebia quinata, çikolata sarmaşığı toprağının ve yerinin özelliğine göre gelişim hızına sahiptir. Genelde çok hızlı, epey arsızca gelişir. Hızlıca uzayan dallar rastladıkları ağaçlara, dallara, çalılara sarılırlar. Özellikle karasal iklimde yaz boyunca rahatsız edici hızda arsızca gelişen bir bitkidir. Neredeyse gözle fark edilir derecede günlük uzama hızı vardır. Yaz mevsimi şiddetli sıcak geçen yerlerde ise yaz boyunca çok yavaştır.
Yetiştirme, bakım
Çikolata sarmaşığı yetiştirme ve bakımı hakkında uzun uzun anlatmaya gerek yok. Çünkü her yerde bakımsız yetişen sıradan bir ağaç gibi, bir üzüm asması gibi kolayca yetişir. Gübre istemez. Yerinde birkaç yılı geçirince susuzluğa çok iyi dayanır. Ayrıca bitlenme, hastalıklanma vesaire sorunları yoktur. Sadece güneşsiz ve rüzgarsız kuytu köşelerde külleme hastalığına epey yatkındır.
Gelişim gidişatına göre sık sık budama ister. Hatta bazı yerlerde haftalık budamalar şart oluyor. Dip sürgünleri için gözünüz hep üstünde olmalı ve görür görmez yok etmelisiniz.
Fidan üretimi
Üretiminde en uygun yol basit daldırma ve serpentin daldırma yöntemleridir. Zaten yerde sürünen sürgün dalları mutlaka toprağa değdiği yerlerinden kökleniyor. Buna izin verirseniz bahçenizin her yerini başa çıkamayacağınız derecede istila edecektir. Akebia quinata çikolata sarmaşığı ayrıca tohum ile ve her tip dal çelikleme yöntemleriyle de üretilebilir. Tohumlarının çimlenmesi için en az 30 gün soğuk süreç ihtiyacı var. Sonrasında ise tohumların çimlenmesi ışık görmesine bağlıdır. 2-3 haftada çimlenirler.
Kaynaklar
1- Dave’s Garden
2- GoTropicalUK
3- Fotoğraf: Hirt’s Gardens
Çikolata sarmaşığım yaklaşık 2,5m. Geçen sene aldım. Ama hiç çiçek açmadı. Şu anda da çiçeği yok. Sabah güneşi görüyor ama çok değil. Çiçek açması için ne yapmalıyım? Saksıda ekili bu arada.
***
Epeyce dallanıp budaklanması lazım. Sadece kış sonunda tomurcuk verir. Şimdi tomurcuk yoksa gelecek yılı bekleyeceksiniz. Eğer Antalya’nın denizden uzak, yüksek yerlerinde iseniz şanslısınız. Deniz seviyesi gibi alçak kesimleri pek sevmez. Yazın yerinde sayar. Bir de saksısı koskocaman değilse sıcak hava gelişimini büsbütün kötü etkileyecektir.
22 lik saksıda. O zaman büyüteyim. Güneşe koymam gerekli mi acaba az mı görüyor yeni sürgünler vermiş ama çok mutlu değil sanki. Geçen sene baya uzadı ama bu sene ses seda yok. Aynı uzunlukta duruyor. Gübre vermeli miyim?
***
Bulunduğu yer çok şiddetli aydınlık olması şartıyla direkt güneş ışınları almasa da olur. Gübre istemez. İyi bir toprak karışımı yaparak oldukça büyük bir saksıya geçirin.