Cocopeat, coir, çeşitleri ve saksı bitkilerinde kullanımı

Salon-ofis bitkileriniz için bu maddeyi kullanacaksanız aşağıdaki bilgileri mutlaka dikkatle okumalısınız. Zira rastgele kullanımlarda bitkileriniz mutlaka zarar görür.

Cocopeat nedir?

İngilizce coco Hindistan cevizinin kısa adıdır. Peat ise kısmen çürümüş bitkisel maddeler birikimi anlamına gelir. Bizdeki torf kelimesinin İngilizcesidir. Dolayısıyla cocopeat Hindistan cevizi torfu demektir. Ama bu madde bir çürüntü değildir. Torf ile hiçbir ortak yönü yoktur. Suyu ve suda eriyen tuzları, mineralleri şiddetle emmede ve tutmada son derece inatçıdır.

Veya coir

Cocopeat teriminin bilimsel doğruluğu yok. Yani yukarıda anlattığım gibi “peat” torf anlamındadır. Fakat bu maddenin torf ile veya bitkisel çürüntülerle bir benzerliği yok. Salt liflerden ibarettir. Bu sebeple bilimsel düşünenler cocopeat terimi kullanmaz, onun yerine “coir” derler. Hindistan cevizi lifleri anlamına gelir. Bazı insanlar kalın ve sert lifli olan Hindistan cevizi mamülüne coir, ince lifli olanına ise cocopeat derler. Böylece kendilerince kullanım farklılıklarına göre isimlendirme yaparlar ama peat terimi bu mamülün hiçbir haline uygun değil.

İmalatı

Ağaçlardan hasat edilen Hindistan cevizleri ilkin çok kalın bir yeşil kabuk ile kaplıdırlar. Hindistan cevizleri bu yeşil kabuktan arındırılır (genelde yeşil kabuklar kahverengileşince ayıklarlar). Ayıklanan yeşil veya kahverengi dış kabuklar çeşitli işlemlerden geçirilir, kurutulur. Sonra cocopeat ya da coir adı ile satarlar. Esasen lifler yeşil kabuğun içinde değil, yeşil kabuk ile cevizin tahta kabuğu arasındadır. Yeşil kabuk cevizden çıkarılırken liflerin çoğu yeşil kabuk ile birlikte çıkmış olur. Çok azı tahta kabukta kalır. Marketlerde satılan kuru sert tahta kabuklu Hindistan cevizlerinin üzerlerinde sert kıl gibi görünen lifler aynı şey, ama işlemden geçmemiş haldeki liflerdir.

İşlemler şunlar: Lifler çeşitli karbonhidratlar içeren bitkisel dokularla ve çok az miktar bitkisel yağ ile karışıktır. Bunların giderilmesi gerektiği için dış kabuklar fermantasyon ve çürüme işlemlerinden geçirilir. Sonra iyice yıkanır ve kurutulur. Sonuçta torf ile veya çürüntü ile hiç ilgisi olmayan, sadece liflerden ibaret mamul ortaya çıkmış olur.

Saksı bitkilerine faydası ve dezavantajları

Sphagnum yosunu torfundan daha güvenlidir. Fakat bildiğimiz torf topraklara göre (saksılarda kullanım açısından) hiç güvenli değildir. Cocopeat’in pH derecesi çeşitlerine göre 5.5 ila 7 arasında değişir. Yani pH açısından bazen asitli, bazen nötrdür. Resim 1’deki kullanımı en yaygın olanının pH derecesi 6.5 ile 7 arasındadır. Genelde kupkuru ve saf halde satarlar (bitki besini, gübre vesaire hiçbir takviye maddesi içermez). EC derecesi 1’in bir hayli altındadır ve bitki besini veya gübre gerektirir (en uygunu akıllı gübre adlı kuru taneli bitki besinidir).

Cocopeat ile hazırladığınız saksı toprağı karışımı oldukça havadar ve gözeneklidir. Köklerin büyük bir rahatlıkla bol bol saçaklanarak çoğalmasını sağlar. Bu köklenme aktivitesi ise bitkinin sağlıklı ve hızlı gelişmesi için gereklidir. Çünkü bir bitkinin topraktaki ihtiyacı olan maddeleri yeterince alabilmesi çok fazla köklenmesi sayesinde olur. Fazla köklenmenin bir faydası da yapraklarda fotosentezle üretilen enerji ve besinleri depolamasıdır. Ne kadar çok kök, o kadar çok besin ve enerji depolanmış olması demektir.

Doğru kullanımda (doğru maddelerle karışık olarak kullanırsanız) suyu süzdürme, köklere oksijen sağlama özelliği mükemmeldir.

Cocopeat dezavantajlarına gelince

Suyu ve bitki besinlerinden aldığı tuzları tutmada son derece inatçıdır. Bunun gibi, musluk sularında bulunan maddeleri de inatla tutacaktır. Sulama suyunun niteliğine dikkat etmek gerekir. Bitki besini vermede son derece bilinçli, kontrollü davranmak olmazsa olmaz bir gerekliliktir.

Cocopeat hakkında verilen bilgilerde kök çürütücü riski yoktur derler. Aslında kendi saf halindeyken yoktur. Ama bitki besinlerinden ve kötü sulardan aldığı tuzları tutup biriktirerek günün birinde bitkileri aniden tümüyle çürütür. Bilinçli kulanım büyük önem taşır.

Köklere havadar ortam sunar iddialarına da hiç güvenmeyin. Çünkü sürekli sıkışma özelliği var. Torf toprak ve ponza taşı ile karışık kullanmak şart. Resim 3’te görülen kalın lifler halindeki gerçekten çok iyi havadarlık sağlar ama bu şekilde kullanımı ancak sukulent toprağı karışımına karıştırılmasından ibarettir.

Eskidikçe kötüleşir. Bayat cocopeat suyu emmez ve süzdürmez hale gelir. Bu yüzden uzun vadeli kullanımlarda (mesela salon ve ofis bitkilerinde) kesinlikle tek başına kullanmayın. Diğer normal torf topraklarla ve ayrıca dere kumu ve ponza taşı ile karışık kullanmanızı tavsiye ediyorum.

Üretim tarihine dikkat edin. En fazla 4 ay önce imal edilmiş olmalıdır. Aslında üç ayı bile geçmemelidir. Sürekli acil kullanım gerektirir. Cocopeat ticaretine girmek isteyenler bunun bilincine varmalı. Aylarca yıllarca depolarınızda bekletemezsiniz. Satın alan kişiler de öyle. Alır almaz derhal kullanın. Saklamayın.

Satış şekli ve kullanılır hale getirme

Her tip cocopeat mamüllerini genel olarak kupkuru ve preslenmiş kalıplar halinde, hacim ölçüsüyle değil ağırlık ölçüsüyle satarlar. Mesela 1kg veya 650gr vesaire paketlenmiş halde. Siz satın aldıktan sonra ambalajından çıkarıp bir kovaya koyar ve üzerine su dökersiniz. Bekletince cocopeat şişer, büyür. 1kg kupkuru cocopeat’ten 15 litre hacim ölçüsünde nemli ve saksılarda kullanıma hazır cocopeat elde edersiniz.

Kupkuru cocopeat balyalarını açma işlemi

Kuru cocopeat’i bir kovaya koyun. Üzerine göz kararı, mesela 5-6 misli şişeceğini tahmin ederek yeterince su doldurun. 20 dakika bekleyin. Sonra elinizle kontrol edin. Tamamıyla şişmiş, tel tel açılmış, hallaçtan geçmiş pamuk gibi yumuşacık hale gelmiş olması lazım. Sert topaklıklar varsa biraz daha su ekleyin ve biraz bekleyin. Uygun hale gelince kovadan çıkarıp bir leğene koyun. Fazla suyu süzdürün. Dokununca elinizi ıslatmayacak hale gelene kadar bir iki gün havalandırın. Sonra kullanın. Aylarca saklamaya gelmez. Belki naylon torba içinde nemliliğini koruması şartıyla en fazla 2 ay bekletmeye uygundur.

Cocopeat çeşitlerine göre kullanımı

Cocopeat yani Hindistan cevizi torfu belirli bir yapıda değildir. Çeşitleri var ve suyu (ve dolayısıyla suda erimiş olan zararlı/faydalı maddeleri) tutmadaki inatçılığı çeşitlerine göre değişir.

1- Sigara tütününe benzeyeni

En yaygın kullanılan cocopeat çeşididir (resim 1). Su emdirip kullanılabilir hale getirince görünümü sigara tütününe göre biraz iri yapılı ve liflidir. Suyu tutma özelliği yüksektir. Salon bitkilerinde sadece bunu kullanmanızı tavsiye ederim. Ama yukarıda bahsettiğim birçok dezavantajları göz önünde bulundurarak normal torf toprak, ponza taşı ve iri taneli dere kumu ile karışım yapmanız “kesinlikle” gerekiyor. Tek başına kullanımı sadece ve sadece kısa vadeli köklendirme çalışmalarında uygundur (mini viyoller içinde tohumdan fide yetiştirmede ve çelik köklendirmede). Mini viyollerde köklenen fidelerin kökleri ve cocopeat artık ayrılmaz bir bütündür. Ayırmaya çalışmayın. Bütün halde viyolden çıkarıp esas yerlerine uygun toprak ile yerleştirirsiniz.

2- Kuşbaşı doğranmış parçalar

Orkide çam kabuklarına çok benzer (resim 2). Suyu tutmada fena halde inatçıdır. Öyle ki bir saksıya doldurup suladıktan sonra üç ay geçse bile kurumaz. 3 ay sonra alıp sıksanız şarıl şarıl su akıtır. Bunu orkidelere tavsiye edenler var. Fakat ancak bütün yıl kesintisiz 22C dereceden daha serin olmayacağı kesin olan mekanlar için uygundur. Isı düzensizliklerinde biraz serinlikte orkidenin kökleri derhal çürüyecektir. İlla bundan kullanacaksanız iri taneli ponza taşı ile ya da pişmiş kil bilyeleri ile eşit ölçülerde karıştırıp harmanlayarak kullanın. Karışıma biraz da mangal kömürü parçaları ilave edin. Ben aslında hiçbir şekilde tavsiye etmem.

Antoryumlarda ise şu şekilde kullanın: 3 ölçü kuşbaşı cocopeat + 2 ölçü iri taneli ponza taşı + yarım ölçü akıllı gübre. Hepsini harmanlayacaksınız.

3- Kalın liflerden ibaret

Çok kalın ve uzun lifli hali en az su tutanıdır (resim 3). Kaktüs-sukulent toprak karışımlarında ve orkide çam kabuklarıyla karışık halde kullanımları var.

4- Salt toz lif hali

Son derece incecik lifler halindedir. Adeta pamuk gibidir. Kuruyunca sert ve kalın karton gibi bir hale gelir. Biraz da yüne benzer ama lifler çok incedir. Lifler topaklaşır, keçeleşir. Çözemezsiniz. Diğer torflara az miktarda, küçük topaklar halinde katılır. Örneğin topakları zeytin kadar yaptınız diyelim. Karışım oranını şöyle yapın: 3 ölçü normal torf toprak + 1 ölçü ponza taşı + yarım ölçü cocopeat topakları. Bu topaklar sulama suyuyla verilen bitki besinlerini tutar ve korur. Kökler topaklara ulaşarak onlardan ihtiyacı olan elementleri rahatça alır. Bu şekilde kullanım çok iyidir. Yani cocopeat olmayan diğer normal torf topraklara az miktarda katılması faydalıdır. Ama tek başına kullanımı hiçbir şekilde sağlıklı değildir. Bazen minyatür Phalaenopsis orkidelerinin mini fincan saksılar içinde bunda satıldığını görürüz. Kökleri liflerden ayırmanız asla mümkün değilir. O orkide evinizde kısa bir sürede çürümeye mahkumdur.

5- Taneler halinde

Şişe mantarının küçük parçalara ufalanmış haline benzer. Son zamanlarda orkidelerde kullanan tüccarlar oluyor. Saksıya orkide köklerinin arasına yerleştirip sulayınca taneler şişer, birbirlerine yapışır, bütünleşir. Sert sünger gibi bir hal alır. Bu şekildeki saksılı orkidelerden her kim alsa normal ev şartlarında o orkideler çürüyor. Zaten siz almadan önce satış yerlerinde kök çürümeleri kesin olarak başlamıştır. Evinizde çürümeler hızla devam eder.

Saksı bitkilerinde cocopeat kullanımı

Cocopeat uzun vadeli (en az 5 ay) kullanımlara hiç uygun değildir. Zamanla sürekli sıkışır, kendiliğinden adeta preslenir. Bundan dolayı saksı bitkilerinize kesinlikle tek başına kullanmayın. Aşağıda iki ayrı yol anlattım. Birincisi salon-ofis (iç mekan) bitkileri için, ikincisi bahçe-balkon dış mekan bitkileri için.

Salon-ofis bitkilerinin saksılarında

İç mekan bitkilerimiz için 1. maddede bahsettiğim, resim 1’de gördüğünüz tip cocopeat şu şekilde karışım yapılarak kullanmaya uygundur: 3 ölçü cocopeat + 1 ölçü normal torf toprak + 1 ölçü iri taneli dere kumu + 2 ölçü ponza taşı + 1 ölçü akıllı gübre. Hepsini birbiriyle harmanlayın ve saksıya doldurun.

Bahçe/balkon dış mekan bitkilerinde

Yine 1. maddede bahsettiğim özellikteki cocopeat uygundur. Mutlaka normal arazi toprağı ve normal torf toprak ile karışık kullanın. Arazi toprağı temiz, ağır killi olmayan en üst yüzey koyu renkli toprak özelliğinde olmalıdır. Bu şartla: 3 ölçü arazi toprağı + 1 ölçü cocopeat + 1 ölçü normal torf toprak birbiriyle harmanlayın. Aynen bu şekilde karışım yaparsanız bunda açık hava saksı bitkileriniz ve saksı sebzeleriniz (biraz da gübre sayesinde) mükemmel güzel gelişecektir. Ancak küçük saksılarda iyi sonuç alamayabilirsiniz. Özellikle de yaz sıcaklarının çok yüksek olduğu yerlerde dış mekan saksılarınızın mümkün mertebe büyük olması lazım.

Cocopeat kullandığınız saksılardaki bitkilere bitki besini

Cocopeat kendinden bitkilerin ihtiyacı olan hiçbir şey içermez. Sıvı bitki besini vermek ise yukarıda dediğim gibi uygun değil. Çünkü saksı içinde, köklerin arasında tüm her yerde fazla tuz birikimine neden olur. Bu da kökleri çürütür. Bundan dolayı akıllı gübreyi en başta içine katmalı, iyice harmanlamalısınız. Yukarıda salon bitkilerine özel karışım formülünde akıllı gübre oranını da yazmıştım. Akıllı gübre mini boncuklara benzeyen yusyuvarlak taneler halinde kuru bitki besinidir.

İnorganik katkı olarak sakıncalı maddeler

Perlit ve vermikülit kesinlikle olmaz. Çünkü bu iki madde birkaç ay sonra bozuluyor, torfun kimyasal dengesini bozuyorlar. Su tutucu özellik kazandıran zeolit vb maddeler zaten tamamıyla gereksiz ve zararlı olur. Sadece ponza taşı, lav taşı, iri taneli dere kumu, kiremit kırpıntıları ve pişmiş kil bilyeleri uygundur. Bunlardan amaç özellikle büyük saksılarda büyük bitkilerin ağırlıklarının cocopeat’i sıkıştırmaması, preslememesi içindir. Ponza taşı (veya onun yerine diğer uygun maddeler) sayesinde kökler rahat eder, sağlıklı nefes alır.

Sulamalar

İkide birde gerekmediği halde sulama yaparsanız cocopeat büsbütün zararlı hale gelir. Onun için elinizle saksı üst yüzeyinden 4cm kadar derinini kontrol etmelisiniz. O kadar derinlikte elinize yaş gelmeyecek kadar kuruma olmuşsa bolca su dökerek sulayın. Saksı alt deliklerinden dışarıya bolca su süzülüp çıkmalıdır. Ve dışarı süzülen suyu kesinlikle toprak geri emmemelidir. Her sulamayı böyle yapın.

Cocopeat suda erimiş her maddeyi bünyesine alır. Bu yüzden sulama suyu mümkün mertebe arı olmalıdır. Mesela pH7 özel içme suyu bulursanız ondan kullanın. Yoksa musluk suyunu birkaç gün dinlendirin. Sonra üst yüzeyinden suyu alıp kullanın.

Saksı-toprak değişimi

Bunda toprak değişimi yapmanız mümkün olmaz ve uygun da olmaz. Çünkü cocopeat kullanmışsanız daha sonra kökleri bundan arındırmanız mümkün olmayacak. Her şeyi en başta usule uygun düşünün ve bitkinize gereğinden büyük saksı sakın kullanmayın. Ne zaman bitkiniz büyür veya kökleri saksıya sığmayacak kadar çoğalırsa o zaman kökleri hiç dağıtmadan saksıdan kalıp gibi çıkarın. Zaten cocopeat özelliği itibarıyle zamanla keçeleşir. Ondan kökleri ayırmanız imkansız olur. Kalıp gibi çıkardıktan sonra yeni saksıya yeni cocopeat’li karışım ilavesiyle yerleştirin.