Zerdeçal gelişmiş yapraklı hali
Özellikleri
Rizomlu bir bitkidir. İlkbaharda rizomlardan uzayan her bir sürgün gelişerek ortalama on tane yaprak verir. O sırada toprak altında yeni rizomlar (yumrular) oluşur. İri ve gösterişli olan yapraklarının sapları iç içe gelişmiş haldedir ve yalancı gövde oluştururlar. Boyları ortalama 1 metre olur. Hem baharat hem doğal boya elde edilen rizomları için ticari yetiştiriciliği yapılan zerdeçal aynı zamanda büyük zarif yaprakları ve hoş görünümlü çiçekleriyle gayet güzel bir süs bitkisidir. Salonlarda bile yetiştirilebilir.
İklimlere göre yaşam döngüsü
Rizomları marketlerin sebze reyonlarında görebileceğiniz zencefil rizomlarının hemen hemen aynısı gibi ama daha ince ve daha küçük yapılıdır. Zerdeçal rizomları toprak altında sürekli çoğalır. Sonbaharda toprak dışı tüm yaprakları bozulur. Kışın tamamen kururlar. Toprak altındaki rizomları ise en fazla -15C dereceye kadar don olaylarına dayanıklıdır. İlkbahar gelince tekrar yeşerip topraktan yapraklar yükselmeye başlar.
Çiçek açması ilginçtir.
Çiçek sapının ucunda ananasın tepesi gibi yaprakçıklar iç içe yukarı doğru uzar. En uçtakiler beyazdır. Sonra yeşile dönerler. Yeni çıkanlar beyaz olur. Yeşillenenlerin aralarından gerçek çiçekler sarı sarı kendilerini gösterirler. Sonra çimlenme özelliği olmayan kısır çekirdekler verir.
Tohumları işe yaramaz (yüzyıllardır rizomlarıyla üretilir).
Bundan dolayı gerçek tür olmaması ihtimali kuvvetlidir. Yabani zerdeçal denen Curcuma aromatica türü ile başka Curcuma türleri arasında melezlemeyle oluşmuş bir hibrit olduğu düşünülüyor. Zaten olması gereken doğal yaşam alanlarında hiçbir yerde rastlanmamış. Zerdeçal (Curcuma longa) türüne yakın özellikli Curcuma türleri Hindistan, Sri Lanka, Himalayaların doğu kısmının güney etekleri ve güney-doğu Asya civarlarına özgüdürler.
Zerdeçal çiçeklenmesi
Baharat olarak zerdeçal
Zerdeçal aromalı ve renklendirici özellikli rizomlara sahiptir. Dünyanın en fazla zerdeçal üreten, tüketen ve satan ülkesi Hindistan’dır. Zerdeçalın Hindistan’da kullanım geçmişi 2500 yıldan fazla ötelere gider.
Baharat veya toz haline getirmek için rizomları önce bir saat kadar kaynatırlar. Suya pH yükseltici madde katılırsa rengi canlı turuncumsu bir tonda olacaktır. Ama suyun pH derecesi düşükse daha sarı olur. Sonra fırınlarda tamamıyla kuruturlar. Sonra da öğüterek toz haline getirirler.
Toz zerdeçal altın sarısı, hardal rengi ve turuncu arasında bir sarı renge sahiptir. Baharat olarak yemeklerde kullanılır. Ayrıca yine yiyeceklerde renklendirici olarak kullanılır. Git gide safran‘ın yerini alıyor. Çünkü çok ucuzdur. Safran ise dünyanın en pahalı baharatıdır
Zerdeçal kumaş boyamada kullanılsa da kumaş boyamada iyi kalitede değildir. Zamanla renk azalır.
Zerdeçal rizomları
Bahçede zerdeçal yetiştirme
Marketlerde ve aktar dükkanlarında zanlı zerdeçal rizomları satarlar. Toprağa ekerek bahçede, balkonda aynen kana bitkisi gibi yetiştirebilirsiniz. Bakımları aynıdır. Sadece zerdeçal ilkbaharda daha geç uyanır, daha fazla güneş ister ve yaz boyunca biraz daha sık sulama istiyor. Toprak seçmez.
Kışın -15C derece ve daha fazla soğuk olan yerlerde yumruları dışarıda toprakta bırakmak riskli. Eğer zerdeçallarınız saksıda ise saksıyı dışarısı kadar soğuk olmayan bir yere alın. İlkbahara kadar hiç sulamadan bekletin. Bahçeye dikmiş iseniz sonbaharda yapraklar iyice bozulana kadar bekleyin. Sonra söküp kuru ve serin bir yerde ilkbahara kadar saklayın.
Zerdeçal yetiştirmede iyi ürün almak için organik besleyiciliği yüksek olan toprak gerekiyor. Ayrıca doğal gübre istiyor. Keçi gübresi olabilir. Yazın sık sık sulamalısınız. Saksıda ise sıcak yaz günlerinde sabah akşam sulamak gerekebilir.
Amacınız ticari üretim ise daha fazla verim almak için aynen ⇒ zencefil sayfasında anlattığım gibi yetiştirin. Oradaki toprağı hazırlama, çapalama vesaire bilgileri zerdeçal için de geçerlidir.
Evde yetiştirme farklıdır: Dua çiçeği gibi bakım ister. Ama mutlaka güneşli pencere önünde yetiştirin. 3 ölçü torf toprak + 1 ölçü ponza taşı karışımına dikseniz iyi olur. İlk yapraklar geliştiğinden itibaren yaz sonuna kadar her üç sulamada bir genel kullanım bitki besini verin. Kışın eğer yapraklar bozulursa sulamayı bırakın. İlkbaharda havalar ısınıncaya kadar hiç sulamayın.
Zerdeçal üretimi (çoğaltma)
İki yolu var. Biri çok fazla sayıda üretim için, diğeri normal üretim.
1- çok fazla sayıda üretim için rizomu veya rizomları parçalara böleceksiniz. Ama rizomda kaç tane filiz gözü noktası varsa o kadar bölün. Filiz gözü olması şartıyla sadece 5cm parça bile yeterli. 2-3 gözlü daha büyük parçalar da olur. Fark etmez.
Strafordan tabak gibi bir şeye köklendirme toprağı doldurun. Rizom parçalarını filiz gözü olan yerleri dışarıda kalacak şekilde toprağa yerleştirin ve hafifçe sulayın. Tabağı hava almayacağı şekilde şeffaf bir kutuya yerleştirin. 20C dereceden daha serin olmayan ve pek fazla direkt güneş almayacağı bir yerde tutun. Ara sıra açıp havalandırın ve yine hafifçe sulayın. Zamanla filizler çıkarır. Filizler 5cm’yi geçtiğinde tabakta çıkarıp saksılara veya bahçeye dikin. Bol bol güneş alacağı bir yerde yetiştirmelisiniz.
2- Bahçede veya saksıda yetişen zerdeçallar zamanla yumrularını (rizomlarını) çoğaltır. Ortalama üç yılda bir ayırmalısınız. Her yıl ayırıp bir kısmını kullanabilirsiniz ama bu takdirde çiçek açmazlar. Zerdeçalların çiçek açması rizom sisteminin çoklu ve güçlü olmasına bağlıdır. Aksi takdirde çiçek tomurcuğu uzatacak olsa bile çiçek açamaz. Aslında hiç önemli değil. Yani baharat amacıyla yetiştiriyorsanız çiçek açması için uğraşmaya gerek yok.
Zerdeçalın bitkisi ilgimi çekti ve zerafetine kapılıp deneme amacıyla 10 gün önce marketten aldığın 3 adet taze yumruyu anlattığınız şekilde diktim. Fakat bir yeşerme emaresi olmadığı gibi çürüme de yok. Acaba marketteki taze zerdeçalların soğuk hava deposu vb. tekniklerle saklanmış olabileceği aklıma geldi. Sizce gelişme gösterir mi? Yoksa yeşerme ihtimali olmasa çoktan bozulurdu diye düşünüyorum.
***
Şimdilik sıcak yetersiz. Bekleyin mayısın ortasında veya daha sonra filizlenir.
Curcuma çiçeği aldık. Toprağı nemli fakat biraz sulayınca çiçekleri çürüdü. Sebebi nedir? Salonumda duruyor. Kaç günde sulamam gerekiyor?
***
Sebep topraktaki tuzluluk oranının yüksek olmasıdır. Sıcak seradan serin eve gelen bitkiler bir de sulanırsa tuzluluk köklere zarar veriyor. Hata sizde değil, sera üreticilerinde. Bitkileri seradan gönderirken önce bir toprak yıkaması sulaması yapmaları gerekiyor ama bunu kimse düşünmez. Sulamaya gelince: Toprağı ıslak kaldıkça bir yıl bile geçse sulamayın. Kaç günde bir gibi ayarlamalar zararlı. Elinizle kontrol edin. Toprak nemli bile olsa elinize yapışmadan ufalanıyor veya elinizden dökülüyorsa o zaman sulama zamanı gelmiştir.
Curcuna çiçeği nasıl elde edebilirim?
***
Zerdeçal köklerini taze halde marketlerin manav kısımlarında görürseniz alın. İlkbaharda güneşli bir yerde köklenip filizlenir, hızlıca büyür.
Zerdecal cicegimi 1 hafta önce aldım. Dalları çürüyup kırılmış gibi yere yatmaya başladı. Sebebi ne olabilir?
***
Sonbaharda havaların soğumasıyla, soğuk etkisinden dolayı zerdeçalların toprak dışı kısımlarının kuruması doğaldır. Yaza doğru sıcaklar artınca tekrar canlanırlar. Ama bir de şu problem var: Her sonbahardan yaz başına kadar her tür bitki hakkında bu tip sorular yüzlerce, binlerce geliyor. Yani müşteri memnuniyetini değil sadece parayı düşünen çiçekçiler günümüzde o kadar saçma sapan toprak kullanıyorlar ki, sıcak yere alışık bir bitkiyi az farkla bile olsa daha serin bir yere götürünce derhal köklerde çürümeler başlıyor ve o bitkiler ölüp gidiyor. Yani sebep bu da olabilir. Her ihtimale karşı, ince yumrular çürümesin diye topraktan söküp birkaç gün açıkta bekletin. Sonra bir saksıya kuru toprağa gömüp mayıs ayına kadar serin bir yerde saklayın. Eğer eviniz 7/24 gece gündüz kesintisiz sürekli sıcak olmuyorsa en iyisi böyle yapmanızdır.