Domates bitkisi Patlıcangiller (Solanaceae) familyasının Solanum lycopersicum türüdür. Ana vatanı Güney Amerika kıtasında And Dağları civarıdır.
Konular:
- Genel bilgiler
- Bahçede balkonda domates yetiştirmek
- Toprak ve gübreleme
- Fidelerin dikilmesi
- Domates nasıl çapalanır?
- Sulama ve meyve oluşumundaki püf noktaları
- Domates budanır mı?
- Evde domates yetişir mi?
- Domates fidesi üretimi
- Çelikle domates çoğaltma
- Domateslerde aşılama
- Arkadaş bitkilerin faydası
- Problemler ve zararlıları
Genel bilgiler
Ana vatanında ve kışın pek fazla soğuk olmayan memleketlerde domates çok yıllık bir bitkidir. Yetiştirme ve ticareti açısından sebze grubuna girer. Ama yenmesi açısından domates aslında meyvedir.
İsmi ve tarihçesi
Güney Amerika yerli dillerinde domatese tomatotl derlermiş. İspanyollar tomate demiş. Diğer dillere de az farkla değişmiş olarak geçmiş. Biz domates diyoruz. Yoğun ziraatine ilkin Meksika’da başlamışlar. Amerika’nın keşfinden sonra İspanyollar Avrupa’ya getirmiş. Böylece bütün dünyaya yayılmış.
Domates üreticiliği
Dünyanın en önemli tarım bitkilerinden biridir. Çiğ yendiği gibi domatesten salça, ketçap, çeşitli soslar ve domates suyu yapılır, satılır. Domates üretiminde Türkiye dünya dördüncüsüdür. İlk üç ülke Çin, Hindistan ve ABD’dir. Dünyada ilk tarımının yapıldığı Meksika ise şimdi 10. sırada.
Bahçe ve balkonlarımızda domates yetiştirmek
Domates saatlerce güneş, açıklık yer, rüzgarlı ortam istiyor. Bu şartlara sahip yerlerde sağlıklı gelişir ve verimi çok iyi olur. İlkbaharda don tehlikesi ve fazla serin günler geride kaldığında domates fideleri satın alıp dikerseniz hızla büyüyeceklerdir. En önemli şey yerinin çok iyi güneş almasıdır. Günde en az 4 saat direkt güneş ister (duruma göre 2-3 saat direkt güneş bile yeterli olur). Ne kadar uzun süreli güneş alırsa o kadar iyi. Güneş alma süresi eksik ise domatesler iyi gelişmez.
Fide dikme zamanına dikkat edin
İlkbaharda çok erkenden fide alacaksanız dikkatli olun. Zira onlar serada yetişmişlerdir. Fazla serinde gece soğuklarında yanıp ölürler. Acele etmeyin. İstanbul’da hazır fide alıp ekme zamanı nisanın ikinci haftasından itibaren uygundur. Fazla geç kalmak ise hiç iyi olmaz. Karasal iklimin hüküm sürdüğü yerlerde ise geç kalmanızda bir sakınca yok.
Domates fidesi ekim zamanlamasının önemi
Karasal iklimde önemli değil. Aşağıdaki iki paragraf deniz etkisindeki özellikle güney kıyı kesimlerimize yöneliktir.
Deniz etkisinin tam hüküm sürdüğü yerlerde gece ısısının yazın kaç derece olduğuna göre tedbirli olmak gerekiyor. Eğer yaşadığınız yerde gece ısısı yaz aylarında 24C dereceden aşağı düşmüyorsa fideleri ilkbaharda çok erkenden ekmelisiniz. En geç nisan ortasında fideleri esas yerlerine ekmiş olmanız şart. Mesela Didim ve Bodrum gibi yerlerde yazın gece ısısı genelde 26C derece ile 32C arası değerlerde oluyor. Bu durumda çiçekler meyveye dönmez. Ayrıca toprağın da fazla ısınması sonucu nematod vb kök parazitlerinin zararları çok fazla olacaktır. Diğer hastalıklar da cabası. Buralarda domatesler en geç haziran başında çiçek açmaya başlamalılar. Bu sayede yaz başına ve yaz ortasına kadar güzelce ürün alırsınız. Ama devamı gelmez.
Yaz sıcaklarında meyveleri toplayıp domatesleri sökmelisiniz. Artık işe yaramazlar. Aynı yıl ikinci ürün için güz domatesi adı altında yaz sonuna doğru yeni domates tohumları ekilebilir. Sonbahar başında güneye bakan güneşli yerlere ekilen fideler hızlı bir gelişim gösterir ve bolca meyve verirler. Bu tip domates yetiştiriciliği en çok Datça‘da yapılır. Kış aylarında aranan Datça domatesleri meşhurdur.
Fideler ne zaman çiçek açar?
İlkbaharda ekilen mini fidelerin gelişip çiçek açmaya başlaması ortalama 2 ay sonra başlar (en erkeni 1,5 ay sonra). Bundan dolayı tohumdan yetiştirecekseniz zamanlamaya dikkat etmelisiniz. Bir ay da buna verin. Kısaca, tohumdan yetişen bir domates üç aylıkken çiçek açma olgunluğuna gelir. Çiçekler derhal meyve büyütmeye başlar. Domates meyvelerinin büyüyüp kızarması yani tam olgunlaşması çeşide, kültivara göre 6 hafta ile 3 ay arasında değişir. Kışın domates bitkileri ölür. Her yıl tohumdan yenileri yetiştirilir.
Domatesin çiçekleri
Toprak ve gübreleme
Suyu iyi süzdüren (kumlu) ve humuslu toprakta domates fideleri kuvvetli büyür. Güzelce gübrelemelisiniz. Eski (yanmış) koyun, keçi, sığır gübreleri uygundur. Ya da toprağı gübrelemeyip 20-30 günde bir » gübre şerbeti verin. Eğer bulabilirseniz en iyisi özel domates gübresidir. Paketinde nasıl tavsiye edilmişse öyle kullanın.
Ocaklar
Bahçelerde aynen tarlalarda olduğu gibi ocaklar hazırlamak domateslerin sağlıklı ve verimli olabilmeleri için gereklidir. Ocak boydan boya kazılmış küçük hendeklere denir. Önceden bellenmiş ve çapalanmış toprakta ocaklar arası mesafe sırık domatesler için en az 50cm, yerde yayılan sağlam dallı domatesler için ortalama 1m olmalıdır. Ocakları toprak yüzeyinden 10cm kadar derine fidelerin ekileceği şekilde, kazarken toprağı sağa sola tepeleyerek kazın. (Fideler biraz büyüdüklerinde çapalama zamanında, çapa yaptıktan sonra sağdaki soldaki topraklar domates boğazlarına çekilir).
Fidelerin dikilmesi
Domates fideleri
Saksıya dikecekseniz 5 litre toprak kapasiteli bir saksıya sadece 1 fide. Buna göre hesap edin. Bahçede ise önceden hazırlamış olduğunuz ocaklara sırık domatesi fideleri ortalama 40cm ara ile, sırık istemeyen domatesler ortalama 60cm ara ile dikmeniz lazım.
Her bir fideyi dikmeden önce, tek tek, köklerin yerleşmesi için açacağınız küçük çukurun dibini az bir miktar su ile ıslatmanız, üstüne fideyi yerleştirip kökleri toprakla kapatmanız ve sonra güzelce sulamanız fidelerin tutmalarını kesinleştirir.
Fideleri ekeceğiniz yeri sonbaharda gübrelemiş olmanız lazım. Kışın aşırı yağmur alan Doğu Karadeniz ve Muğla gibi yerlerde ise gübrelemeyi şubat ayında, en geç şubat sonunda yapmak gerekiyor. Böylece nisanda ekilecek fideler gübreli topraktan hiç zarar görmezler.
Destek değnekleri, sırıklar
Domates çeşidine göre destek gerekir. Değnekler buna göre 2 metreye kadar uzun olmalı. Sırık domatesi fideleri büyüyünce kendiliklerinden dik duramazlar. Yanlarına 1m’den kısa olmayan değnekler batırıp bağlamalısınız. Bazı domates çeşitleri 2m’den fazla büyür. Bunlardan çardak yapmak bile mümkün. Domatesleri başınızın üstünden toplarsınız.
Çapalama
Fidelerin ana gövdeleri 15-20cm olduğunda domateslerin diplerini güzelce çapalayın. 15 gün sonra tekrar çapalayın. Üçüncü çapalamayı ise bir iki hafta sonra yapın ve boğazlarına toprak çekin. Yani gövdelerin dip kısımları ilk diktiğiniz pozisyona göre 10cm kadar yükseklikte toprakla örtülecek. Böylece ocak kenarlarındaki toprak tepeleri ve domateslerin dikili olduğu çukur kısım yer değiştirmiş olur. Çapalama ve boğazlara toprak çekme sonucunda domatesler daha güçlü gelişecek hale gelirler.
Sulama ve meyve oluşumundaki püf noktaları
Fideler çiçek açana kadar domates fidelerinizi toprak hafiften kurudukça sulayın. Çiçek açmaya başladıklarında sulamayı tamamen bırakın. Daha fazla çiçeklenmeye yönelirler. Leblebi kadar domates meyveleri belirdiğinde tekrar sulamaya başlayın. Yeni dallanmalar belirdiğinde dalları köreltin ki güç meyvelere harcansın. Meyveler yeterli iriliğe geldiği zaman ya da hafiften sararır gibi olduklarında sulamayı bırakın. Kıpkırmızı oluncaya kadar hiç sulamayın. Olgun domatesleri toplayınca tekrardan sulamaya geçin ve yeni filizlenmeler uzayıp çiçeklendiklerinde bir müddet sulamayın. Yukarıda da anlattığım gibi ikinci defa meyve verimi için gerekenleri tekrarlayın.
Domateslerde yaprak, tepe koltuk ve meyve budaması
Önce domates yaprakları nerededir ondan bahsetmek lazım. Çünkü yıllardır domates yetiştiren bazı köylülerin dahi dal ile yaprağı ayırt edemediklerine hayretle şahit oluyorum. Domates yaprağı birçok yaprakçıktan oluşur. Bir yaprak sapında sağlı sollu yaprakçıklar bulunur. Yani bunlar dal değil yapraktır.
Sırık domateslerde ayrı, yer domateslerinde ayrı usullerle yapraklarda azaltma yapılır. Ayrıca her tip domateste, çiçek saplarında yaprak varsa (genelde çiçek salkımının son ucunda olur) derhal makasla kesilmelidir. Ayrıca yaprak saplarının gövdeye bağlandığı yerlerden filizlenmeler oldukça bunlar da derhal köreltilir (koltuk alma derler).
– Mini meyveli domatesler
Çeri domateslerinin ve çeriden az farkla biraz iri meyve veren salkım domateslerinin boylarının 1 metreden fazla uzamalarına izin vermeyin. Veya en fazla 1,5m kadar uzamalarına izin verin. Tercih sizin. Bunlarda koltuk alma budaması yapmayın. Sadece fazla boy uzatmalarının önüne geçin. Bol bol dallanıp budaklanır ve o nispette pekçok meyve verirler. Gelişimleri çok hızlıdır.
Yukarıda küçük meyveli çeri vb domatesleri için bir ayrıntıyı yazdım. Aşağıda iri meyveli domatesler söz konusu.
– Sırık domatesleri
Sırık domateslerinin boyu 40cm’yi geçtikten sonra, tepede üç çift yaprak (6 yaprak) kalacak şekilde en alt yapraklarını ve koltuk filizlerini yok edin. Böylece domatesin uzaması hızlanır ve katbekat güçlenir. Yarım metreyi geçince bazı koltuk filizlerine izin verin ki iki veya üç dal ile gelişime devam etsin ve dolayısıyla daha fazla ürün olsun. Sonrasında artık her dal tek başına uzamalı. Tüm yan filizleri anında köreltin (koltuk alma budaması). Domates uzadıkça yaprak budamasına daha az devam edin. Yan dallarda çiçek ve meyve verimi oldukça o dalların tepelerini koparın ki o dallarda sırf meyve beslemesi devam etsin, dal uzaması devam etmesin. Tepesi kesik yan dalların koltuk filizlerini de köreltmelisiniz.
– Yer domatesleri
Üst üste kat kat yapraklar varsa biraz azaltın ki her yaprak rahatça direkt güneş ve hava alsın. Çok fazla yapraklanmalarda ayrıca çok yaprakçıklı yaprak sapından bazı yaprakçıkları azaltmak iyi olur. Fazla su kaybının önüne geçmek açısından faydası olur. Yaprak azaltmayı fazla abartmayın. Zira domates meyvelerinin irileşmesi ve olgunlaşması yaprakların fotosentez yaparak besin oluşturmasına bağlıdır. Yukarıda sulama kısmında anlatığım meyvelerin olgunlaşma sürecinde (sulamaya ara verdiğiniz zaman) dal uçlarını kesin ve koltuk altı filizlerini de yok edin.
– Meyve azaltma budaması
Biraz fazla iri meyveli domateslerde isterseniz yapın. Pek önemli değil. Bence sadece eski tip çok büyük meyve veren domateslerde, tabii eğer devasa boyutlarda domatesler elde etmeye meraklıysanız bunu yapın. Bir arada gelişen domateslerden en fazla ikisine izin verin. Hangisini seçeceksiniz? En hızlı gelişen ve en iyi şekilli olanları bırakın, diğerlerini kesin. Bu işte geç kalmamalısınız. Meyveler fındık kadar olmaya yakın kararınızı verirseniz daha kesin sonuç alırsınız. Böylece istediğiniz gibi koskocaman domatesler olacaktır. Bir kök domateste en fazla dört tane meyve bulunursa istediğiniz gibi devleşmeleri kolayca gerçekleşir.
Domateslerin tatlı olması
Gece serinliğine bağlıdır. Geceler ne kadar serin geçiyorsa domatesler o kadar tatlı olur. Bu ise mevsimlere bağlı olduğu gibi coğrafyaya da bağlıdır. Karasal iklim bölgelerinde yaz ortasında bile geceleri oldukça serindir. Bu yüzden yaz aylarında İç Anadolu’da yetişen domatesler İstanbul’da yaz aylarında yetişenlere göre çok daha tatlı olur.
Evde domates yetişir mi?
Evet, evde yetiştirmeye uygundur ama günde en az 4 saat güneş alacağı bir pencere önünüz varsa sağlıklı yetiştirebilirsiniz. Sürekli hava akımları da önem taşır. Geceleyin havasız ve sıcak olan odalarda domates fideleri gelişse bile hiç meyve vermeyebilir. Verseler bile meyveler gerektiği gibi sağlıklı gelişim göstermez.
Domatesi fidesi üretimi
Domates tohumdan kolaylıkla yetişir. Mesela manavdan aldığınız domatesin çekirdeklerini ekseniz birkaç günde çimlenip büyümeye başlarlar. Ama aldığınız domates eğer hibrit çeşitlerden ise onun tohumundan yetiştirdiğiniz fidelerden alacağınız ürün manavdaki domatesin kalitesinde olmaz. Çünkü hibrit tohum demek melez tohum demektir. O tohumlar kaliteli ürün verir. Bu ürünleri manavlardan alıp yeriz ama bu hibrit meyvelerin tohumlarından yetiştireceğimiz yeni nesilden oluşan meyveler aynı kalitede olmaz. O halde güvenilir yerlerden domates fidesi veya domates tohumu almak gerekiyor. Eski tip yarım kiloluk domateslerin çekirdeklerinden bulabilirseniz her yıl tohumlarını saklayarak yıllarca bahçenizde yetiştirebilirsiniz. En iyi domatesler bunlardır. Şimdiki domates çeşitleri seri üretimden sonra saklama ve nakliye kolaylığı açısından farklılaştırılmış hibritlerdir. Fazla büyük değil, kabukları kalın, sert ve dayanıklı. Lezzet ve koku vasatın altında.
Tohumları neye, nereye ekeceğiz?
Tohumdan fide yetiştirme toprağı ve kasaları hazırlayın. Her türlü ayrıntılı bilgi şu sayfada: Mevsimlik çiçek-sebze fidesi üretim toprağı hazırlama
Bir başka ek bilgi: Aşağıda illere, bölgelere göre domates tohumu ekme zamanlarını yazdım. Tohumları fazlaca erkenden ekmemiz lazım. Bazı yerlerde soğuk yüzünden kesin kapalı mekanlar gerekir. Bazı yerlerde ise gerekmez ama bahçelerde, balkonlarda küçük mini seralar yaparsanız daha iyi olur. Şurada pratik bilgi var: Bahçede, balkonda mini sera yapımı.
Domates tohumu ekme zamanı
İllerimize göre zamanı değişir. Güney Ege ve Akdeniz bölgelerimizin tam deniz etkisindeki alçak kesim yerlerinde domates tohumlarını şubat ayının ikinci yarısında ekmeniz gerekiyor (en uygun zaman 12 şubat – 25 şubat tarihleri arası). Direkt açık havada yapmanızda bir sakınca yok. Uzun süre direkt güneş alan güney ve batı cepheler uygundur. Tohumları 1cm kadar derine gömün ve sulayın. En geç mart ayının ilk günlerinde tohumlar çimlenir. Nisan başında fideler yeterince gelişmiştir. Artık esas yerlerine dikmelisiniz.
İstanbul, İzmir, Samsun vb ama deniz etkisindeki alçak kesimlerde tohumları açık havada değil korunaklı yerlerde, veya açık havada mini sera içinde kasalarda, mart ayının ortasına doğru ekmelisiniz. 8 mart- 15 mart tarifleri arası uygundur.
Karasal iklimli yerlerde domates tohumlarını en geç nisan sonunda ekmeniz lazım. Duruma göre korunaklı, biraz sıcak mekanlarda olması gerekiyor. Günde en az 4 saat direkt güneş ya da güneş mümkün değilse özel ışıklandırma şarttır.
Tohumdan fideye geçen süre 1 ay ile 1,5 ay arasında değişir.
Domates tohumlarını nasıl ekeceğiz?
Hazırladığınız kasalara tohumları özenle tek tek 4-5cm mesafe ile ekin. Rastgele serpmeyin. Mesafe önemlidir. Derinlik ise en fazla 1cm olmalıdır. Sonra süzgeçli kova ile nazikçe sulayın.
Fide şaşırtma
Tohumdan gelişen domates fideleri 6-7cm kadar uzadıkları zaman söküp kalıcı yerlerine ekin.
Güz domatesi fideleri
Yaz aylarında gece ısısının 25C dereceden aşağı düşmediği yerlerde yaz aylarında domatesler ürün veremediği gibi hastalıklanırlar ve ölürler. Buralarda gelişmiş domates fideleri nisan başında hazır olmalı ve hemen yetişecekleri yerlere dikmelisiniz. Bunlardan mayıs sonundan temmuz ortasına kadar ürünleri hasat edersiniz. Daha olmaz. Aynı yıl ikinci ürün için sonbahar ortalarını düşüneceksiniz ve yeni domates fideleri gerekir. Domates tohumlarını ağustos ayının ortalarında ekin. Fideler yeterince geliştiklerinde (eylül ortası) esas yerlerine dikin. Böylece sonbaharda domates meyveleri olgunlaşmış olur. İklim özelliğine ve hava şartlarının gidişatına göre ocak ayına kadar domateslerden ürün alırsınız (Datça’da güz domatesi yetiştiriciliği yaygındır).
Çelikle domates fide üretim
Bekli ihtiyaç olmadığı için pek uygulanmıyor ama domates dalları kolayca köklenirler. İki üç yapraklı ince bir dalını kesip alın. Dibini deldiğiniz plastik bardağa toprak doldurun. Dalı dikin. Naylonla hava almayacağı şekilde kapatın. Direkt güneş almayacağı kuvvetli aydınlık bir yerde tutun. Bir hafta geçince gece boyu açık tutun. Üç hafta içinde köklenmiş olurlar. Sonra yetiştireceğiniz yere dikin.
Aşılama
Domates aşılama önceleri Japonya vb uzakdoğu ülkelerinde yaygındı. 2000’li yıllardan itibaren Akdeniz ülkelerinde yayılmaya başlamıştır. Fazla köklenmeyen (dolayısıyla iyi verimli olamayan) hibritler gür köklenen domateslere aşılanır. Ayrıca topraktaki nematot zararlısından etkilenmeyen domates türlerine ve aynı familyadan bazı türlere aşılanırsa namatot zararlılarının etkileri sıfıra iner. Bunlardan başka, domates dalını patlıcan fidesi üzerine aşılarsanız daha verimli gelişir. Patates sürgünleri üzerine aşılarsanız üst kısım normal domates olarak yetişirken kök kısmında patetesler oluşur. Domates yaprakları toprak altında patates yumrularının büyümesini sağlar.
Arkadaş bitkilerle domatesleri bir arada yetiştirin.
Bazı bitkiler domateslerin yanına ekilmeli. Böylece toprak altı ve toprak üstü domates zararlılarına mücadelede daha başarılı olursunuz. Havuç, maydanoz, dereotu, anason, rezene ve bunlar gibi maydanozgillerden (yabaniler dahil) bitkiler başta gelir. Ayrıca çiçekleri domates çiçeğine benzeyen ama başka familyadan olan hodan otu domateslere dadanan ve yumurta bırakıp tırtıllarıyla zarar veren bir tür kelebeği uzak tutmada işe yarar. Diğer arakadaş bitkiler: Soğan, sarımsak, nane, reyhan, fesleğen, Çabuk kuruyan toraklarda domates yetiştirilen yerde nane yer örtücü gibi kullanılırsa iyi olur. Toprağa güzel gölge yaparlar ve böylelikle toprakta aşırı kızgınlaşma ve aşırı buharlaşmadan kaynaklanan çabuk su kaybı olmaz.
Problemler ve zararlıları
En sık görülen problemleri uygunsuz şartlar, parazitler ve hastalıklar olmak üzere ikiye ayırdım.
Uygunsuz şartlar
Asitli topraklarda ve kumlu topraklarda (özellikle yeni domates çeşitleri) topraktan kalsiyum alamıyor. Bu da meyveler henüz çok küçükken kararıp çürümelerine yol açıyor. En çabuk etkisi olan yöntem yapraklara kalsiyum içeren su püskürtmektir. Örneğin toz tarım kirecini suya karıştırıp yapraklara serpin. Hatta sulamalarda en alt yapraklara çamur bulaştırmanız da bu tip problemin hiç başlamamasını sağlayabilir.
Polenleşmeme sorunu (dolayısıyla çiçeklerin meyve oluşturmadan dökülmesi) gece-gündüz ısı farklılıklarının olmaması ve rüzgarın, arı vb böceklerin olmamasıdır.
Yaz aylarında gece ısısının 27C dereceden aşağı düşmediği sıcak memleketlerde domatesler yazın çiçek açtıkları halde meyve vermezler. Bu yüzden oralarda domates fidelerini ilkbaharda mümkün olduğunca erkenden (mart sonu – nisan başı) ekmeniz şarttır.
Hastalıklar
Hem güneşi az hem rüzgarlara kapalı yerlerde gelişim bozukluğu ve yaprak ve dallarda mantar hastalıkları olur. Böyle yerlerde domates yetiştirmeyi hiç düşünmeyin.
Baharın serin günlerinde gece ıslaklığı mildiyö hastalığına sebep olur (gerçi nadirdir). Ama geçicidir. Havalar ısınınca kaybolur. Tehlikeli hastalık yaz sıcaklarında küllemedir. Geceleri fazla nemli olan ve iyi esinti almayan yerlerde olur.
Domates parazitleri
Çeşitli yaprak bitleri musallat olur. Fakat bitlerin ilk etkilerinden itibaren domates güçlü bir savunma mekanizması geliştirerek onların barınmasını en aza indirir. Bu ise domatesin bünyesinin güçlü olmasına, bu da toprağının iyi besleyici olmasına ve yeterli güneşe bağlıdır. Domatese en fazla ilişen parazit beyaz sineklerdir. Açıklık ve çok esintili yerlerde rüzgar bunları sürekli alıp götürür ve hiç zararları olmaz.
Kök yiyen kurtlar domateslerin amansız düşmanıdır. Son yıllarda doğal dengelerin bozulması yüzünden bu kurtlar Akdeniz bölgemizde istilacı olmaya başladı.
Bir başka tehlikeli domates zararlısı nematotlardır. Köklerde türeyen, gözle görülmeyecek kadar küçük ip solucanlar. Domateslere büyük zarar verirler. Zararları yaz sıcakları başlayınca kat kat artar. Yaz sıcaklarında yapraklarda ciddi bozulmalar ve kurumalar başlar. Domates meyveleri olgunlaşmaya başlarken alt taraftan çürümeye başlarlar (iri meyveli domateslerde oluyor). Çözüm için şunları yapmalısınız: Aynı yere iki yıl domates dikmeyin ve sıcak yaz aylarında oraları sık sık derinden çapalayarak bol bol yaprak çürüntüleri veya yaş tavuk veya sığır gübresi yayın. Böylece nematotlar zarar vermeyecek kadar azalacaktır. Domateslerden sonra onların yerine kadife çiçeği fideleri ekmek de faydalıdır.
Domateslerin boyu yaklaşık 50 ile 60cm oldu. Meyve de vermeye başladı. Daha önce koltuk almama rağmen büyüme durdu ve çok sık koltuk vererek adeta ana gövdenin büyümesini engelliyor. Ne yapabilirim?
***
Fazla dalları azaltın. İlla dümdüz boya gidecek diye bir gereklilik yok. Yan dallar da meyve verir. En güçlülerinden bir ikisini seçin diğerlerini kesin.
Eylül ayı içerisinde seraya domates ve salatalık fidesi dikmeyi düşünüyorum. Bu aylarda bartın’da gündüz sıcakları 30 dereceyi bulurken gece sıcakları 10 dereceye kadar düşüyor. Sizce sonuç alabilir miyim?
***
Gece en düşük sıcaklık 10C derece oluyorsa sera içi mutlaka daha sıcak kalır ve 15C dereceden pek aşağı inmez. Bu şartlarda sorun olmaz. Ama bir buçuk iki ay sonrasını da düşünün. Geceleri ısıtıcı kullanmanız gerekebilir.
Yeni çıkan dalları köreltin ki güç meyvelere harcansın yazmışsınız. Köreltme yeni çıkan dalı dibinden kesmek mi yoksa tepesini çintmek mi? Aşırı güneş domates yapraklarına zarar veriyor. Özellikle öğleden sonra güneşinden korumak gerekir mi?
***
Yeni yan filizlerin pek gelişim göstermesine fırsat vermeden tırnak ucuyla kazınıp yok edilmesi köreltmedir. Ayrıca uzaması devam eden dalların bir kısmı kesilmelidir. Hatta İzmir’de her dalın uçları da koltuk altı filizleri de yok edilebilir (belki sıcağa uyumlu domates çeşitlerinden bulabilirseniz onlar hariç) çünkü yaz sıcakları başlayınca sıcak memleketlerde domateslerden artık randıman alınamıyor. Bu durumda bütün kuvvet meyvelere gitmelidir. Meyveler hasat edilince de domatesler alelacele sökülerek yerlerine kadife çiçekleri dikilse çok iyi olur. Domates için güneşin aşırılığı problem değil. Esas problem yazın gece ısısının çok yüksek kalması (Didim’de de aynı problem söz konusu). Yüksek gece ısısı yüzünden domatesler gerektiği gibi şeker üretemiyor. Bir yandan da toprakta azıcık bile nematot olsa artık domatesler mahvolup gider. İşte bundan dolayı yazın kötüleşen domatesler derhal sökülüp yerlerine kadife çiçekleri dikilmeli dedim. Çünkü nematot parazitleri kadife çiçeklerinin köklerine hücum ederler ama ölür kalırlar. Çoğalamazlar. Sonraki yıla topraktaki nematotlar bir hayli azalmış olacaktır. Ama domateslerin kökleri ve biberlerin kökleri nematotların aşırı çoğalmasına sebep oluyor (aynısafa papatyaları ve çeşme papatyaları da öyledir maaalesef). Bu sebeple de bunlar her yıl aynı yere dikilmemeli, mümkünse aynı yere üç yılda bir dikilmeli.
Domates ve biber fidelerinin dolu tüm yaprakları dolu yağışı yüzünden döküldü. Yeniden yeşerir mi?
***
Evet hem de büyük bir hızla yeniden gelişim gösterirler.
Hem konu içindeki hem de soruya cevaben yazdığınız nematodlarla ilgili bilginiz süper. Bunu belki ayrı bir konu başlığı altında toplanabilir.
***
Onun ayrı sayfası zaten var. Burada domates verimine zararından bahsetmiştim.
Domateslerim çok iyi görünüyorlar ama çiçekleri dökülmüş. Diğerleri ise çiçek açmamış. Yerli tohumdan ekmiş, şaşırtmıştım. İlk kez geçen yıl erken yaprak yanıklığıyla karşılaştım. O nedenle yerlerini değiştirip toprağa toz kükürt atarak korumaya çalıştım. Fakat erimediğini gördüm. Leonardit ve humik asit uyguladım. Başta tavuk, sonra güvercin gübresi şerbetleri vermiştim ki yanıldım sanırım. Sonra, aradan sonra yanmış büyükbaş gübresi verdim. Amacım maalesef kükürtle sertleşen toprağı yumuşatmaktı. Şimdi aksayan çiçeklenmeyi sağlamak istiyorum. Sürekli yağmurlardan sonra sıcaklar da arttı. Dik gelen güneş için güneş örtüleri de yaptım. Potasyum ve fosfor tavsiye eder misiniz? Ne tavsiyeniz olur?
***
Yaptığınız her şey hem çok yanlış hem çok zararlı. Toprağı mahvetmişsiniz. Artık hiçbir şey yapmayın. İkide birde o gübreden şu gübreden vere vere toprağı tam anlamıyla çorak özellikli etmişsiniz veya etmek üzeresiniz. Bir daha yıllarca o toprakta sağlık bir şey yetişmeyebilir. Ayrıca domatesler güneş filtrelemesi istemez. Leonardit ve hümik asit kıraç toprakların iyileştirilmesi amacıyla kullanılan toprak düzenleyicisidirler. Normal topraklarda hiç gerekmez ve faydası filan olmaz. Şimdiden itibaren üç yıl boyunca o toprağa hiçbir gübre veya toprak düzenleyicisi hiçbir şey yapmayın. Uygun zamanlarda derinden çapalayarak alt üst edin. Ağır killi ise dere kumu ya da kuvars kumu karıştırın. İki yıl geride kaldıktan sonra, her yıl sadece sonbahar sonunda toprağı gübreleyin. Bu kadarı domateslere fazlasıyla yeterli olur. Ancak, ilk hasattan sonra tekrar çabalama ve sulama yaparak domateslerin tekrar çiçeklenmesini tekrar meyve vermesini istiyorsanız o takdirde ikinci hasat çalışmaları olarak bir iki defa gübre şerbeti verebilirsiniz. Ama dediğim gibi önce iki yıl geride kalana kadar hiçbir şey yapmayın. Bir de ilkbaharda domates fidelerini ekmede acele etmeyin. Ankara için mayıs başı daha iyidir. En erken nisan sonu.
.. fakat şu anda domateslerimin çiçek açmasını istiyorum. Az kısmını yağmurlardan sonra sulamadım. Çiçek açmışlar. Diğerleri halen açabilirler mi?
***
Bu sorunuzun cevabı yazı içinde zaten var. Kısaca hiç sulamayın. Sabah erken saatlere rağmen yapraklar pörsük duruyorsa ancak o zaman sulayın. Çiçeklenmeler yoğunlaştıktan sonra yavaş yavaş normal sulamaya dönün. Domatesler yaz boyunca sürekli çiçek açar. Diğer soru için şu sayfada ilaç tarifleri var: Bitki bitleri
Merhaba. Kasada yetiştirmeye çalıştığım domates, biber ve salatalık fidelerim var. Domatesler büyüyemeden kurudular. Hepsinin üzerinde bir böcek var bu zararlı mıdır? Çevresinde fesleğen, yaprak güzeli bitkilerim de var. Onlara şimdilik sıçramamış görünüyor. https://imgyukle.com/i/S3ICV6 https://imgyukle.com/i/S3ISjp
***
Domatesi toprak yakmış. Zaten İzmir sıcağında yaz sıcaklarında domates pek olmaz (İzmirin deniz seviyesinden yüksek ilçeleri hariç). Ama esas problem toprakla ilgili. Ölmelerinde o böceklerin suçu yok. Başka zararları olur mu, sanmıyorum ama ciddi zararları olmaz. Siz yine de gördükçe üzerlerinden alıp atın.
Merhaba, tohumdan domates ektim ve 4 yapraklı hale gelince şaşırtma yaptım, asıl saksılarina taşıdım. Taşıdığım gün sonrası doğrudan güneş ışığı alan bir yere bıraktım. Ancak yapraklar pörsüdü ve dik olan gövde toprağa kadar eğildi. Daha sonra gölge bir alana alınca kendine geldi ve tekrar düzelip canlandı. Şu an boyları yaklaşık 8-9 cm. Güneşi direkt alan bir yere koymamalı mıyım? Balkonumun bir kısmı yaklaşık 7-8 saat güneş alıyor ancak gölge yerler de var. Bir de sulamayı gün aşırı yapıyorum püskürtme şeklinde. Sulama aralığı uygun mudur?
***
Bu zamanda domates ekilmez. Tam çiçek açacakları dönem kış soğuklarının başlangıcına rasgelir. Ancak eğer tam teşekküllü sera gibi bir ortam imkanı varsa o başka. Domates tohumları çimlenmesi de fidelerin büyümesi de direkt güneş altında olmalıdır. Gölgede çimlendir, fideleri gölgede büyüt filan bunlar tamamen yanlış şeyler. Zaten zamanlamanız da yanlış. Sulama da yanlış. Gün aralıklarına göre değil toprağın su kaybedip kaybetmemesi durumuna göre, ihtiyaç oldukça sulama yapılmalıdır.
Balkonum kapalı, güneş alan ve sıcaklık ayarı yapabileceğim bir yer. Doğru zamanlama olmadığının farkındayım. Sulama konusunda da kurudukça veriyorum. Ancak asıl sormak istediğim direkt güneş ışığı alınca yapraklar ve gövde pörsüdü. Daha sonra iç kısma alınca kendine geldi. Bu pörsüme normal mi? Direkt güneş alması gerekli diye araştırmış ben de. Bu durum ikinci şaşırtma yaptığım gün oldu. Toprağa alışma sürecinden dolayı mı acaba? Yoksa fazla sıcaktan dolayı mı? Bu konuda fikrinizi almak istedim.
***
Eğer siz şaşırtma yapıncaya kadar direkt güneşte tuttuysanız pörsüme hem köklerinin rahatsız edildiği için hem de sıcak yüzündendir. Kökler kısa zamanda yeni toprağına tutunup uzamaya devam eder ve artık pörsüme olmaz. Balkonunuz kışın yeterince güneşli ve yeterince sıcak olursa problemsiz meyve verebilir.
Balkonumda tohumdan fide yetiştirmeye başladım. Doğrudan güneş almaktadırlar. Toprak kurudukça su veriyorum. Şu an ilk fidelerim çiçek açma dönemine girdiler. Bazıları yarım açılıp döküldü. Bazıları da henüz açmıyor. Boy uzamaları durmuş durumda. Yapraklarımda sararmalar mevcut. Fidelerimin aralarındaki mesafeler az. Çiçek açma dönemine girdikleri için ayıramadım. Büyümesi ve çiçek açması için ne yapmalıyım? Saksılarını ayırsam fidelerim ölür mü?
***
Domates tohumu ekmek için yanlış zaman seçmişsiniz. İstanbul’da tohumlar en geç nisan ortasında ekilmelidir ama bu bile geç sayılır. Kış sonuna doğru günde birkaç saat direkt güneş alan kapalı bir yerde tohumları ekmeniz lazım. Nisan sonuna doğru fideler bir hayli büyümüş olur. O zaman bahçeye veya bahçe saksılarına tek tek ekersiniz. Yukarıda fideler arası mesafe ve saksıda yetiştirecekseniz saksı büyüklüğü açıklanmıştır. Ona göre hareket edin. Yazın gece sıcaklığı 24C dereceden aşağı düşmüyorsa orada domates çiçekleri meyveye dönüşmez. Ancak güz domatesi için sizin zamanlamanıza benzer şekilde olabilir ama İstanbul güz dometesi yetiştiriciliğine uygun iklime sahip değil. Sonbaharda havalar erkenden fazlaca serinler. Şimdi bu domatesleriniz muhtemelen ağustos sonunda itibaren veya eylül ayında (gece saatlerinde hava daha serin olduğu zaman) meyveye dönüşürler. Ama olgunlaşmaları iki üç ay sürebilir. Daha fazla soğukta gelişim durur. Gelecek yıl dediğim gibi tohumları çok erkenden ekmelisiniz. Ya da hiç uğraşmayın. Nisan sonunda hazır fideler satın alın. Son tavsiyem mevcut domateslerinizle fazla uğraşmayın. Yani söküp yeniden dikme işlerine girişmeyin. Oluruna bırakın. Gelecek yıl daha doğru bilgilerle yaparsanız yaz boyunca ürünlerinizi toplar yersiniz.
Torf toprakta olur mu? Gübre yerine muz, yumurta kabuğu gibi şeylerin karışımı veya internette satılan bitki besini versem olur mu? Bahçede yetiştirebilir miyim? Topraktan kalsium vb. almıyorsa kalsiumlu sade maden sularını sıksam sıkıntı olur mu? Sıkarkende gazsın olması gibi şeylere dikkat etmem gerekir mi?
***
Domates zaten bahçede yetişir. Yukarıdaki bilgilere göre gerekenleri yapın.
Satın aldığım domates fidelerinin yaprakları hiç domates kokmuyor sebebi nedir ve bunları yine de ekmeli miyim?
***
Siz onların domates olduklarından eminseniz ekin. Bana da geçenlerde komşum birkaç fide verdi. Kendisi tohumdan yetiştirmiş eski tip kocaman domatesler verir dedi. Şimdi sorunuz üzerine gittim kontrol ettim onlarda da koku yok. Sadece birinden hafif bir koku aldım. Sebep nedir bilmiyorum. Ya çok küçük olduklarından ya da havalar henüz iyice ısınmadığı içindir.
Domateslere ve biberlere ne zaman yaprak gübresi verilir ve hangi periyotlarla?
***
Gerekmiyor. Toprağı, gübrelemesi, bakımı doğru ise bunlar fazlasıyla yeterli.
Toprağa hiçbir gübre atmadım. Bundan dolayı soruyum ki ne zaman yaprak gübresi verebilirim? Hemen ekince mi? Çiçekteyken mi?
***
Yaprak gübresi demekle yapraklardan verilen püskürtme gübresini kastediyorsunuz sanmıştım. Şimdi düşündüm de siz galiba yaprak amaçlı azot gübrelerini kastediyorsunuz. Eğer öyle ise biraz fazla geç kaldınız. Fideleri ekerken, fidelerden biraz uzaktan toprağa karıştırmak lazım. Bunda amaç sadece yaz sıcakları bastırmadan önce fidelerin hızlıca gelişip serpilmesidir. Özellikle ilkbahar ortalarında yaz sıcaklarının bastırdığı yerlerde gerekiyor. Her yerde önemli değil. Çünkü yaz girmeden önceki fazla sıcakta domateslerin gelişimi sekteye uğrar ve çiçek açmaları gecikir. Şiddetli yaz sıcaklarında açan çiçekler genelde boşa gider. Hiçbir meyve oluşmaz. Yani yaz sıcakları bastırmadan önce domateslerin çiçek açmaları şart. Şeker gübresi vb azot gübreleri bu amaçla gerekiyor. İlkbaharda hızlı gelişip serpilmeleri için.
Dometes fidanları azmış ama çiçek yok üzerinde. Çok sulamaktan galiba. Ne yapmak lazım?
***
Çiçek açana kadar sulamayın. Yapraklar pörsüse bile susuz bırakmaya devam edin. Ama fazla susuz kalıp da kötü etkilenmemeleri için sabah çok erken saatlerde kontrol edin. Sabah serinliğinde bile yapraklar pörsümüş, cansızlaşmış halde ise o takdirde sulamanız gerekir.
Nisan başında ektiğim çeri domatesi fideleri şu sıralar çiçek açıyor ama çiçekler sönüyor. Sadece bir tane sönmüş bir çiçekte domates oluşumu başlamış. Diktiğimden bu yana günlük sulama yapmıştım. Hatam nerede acaba seneye ona göre davranayım.
***
O kadar sık sulamanız ciddi hata. Yukarıdaki bilgilere göre sulamanız lazımdı. Diğer bilgileri de dikkate alın. Balkon saksılarında yetiştiriyorsanız kökleri sıcak toprakta ısınırsa meyve oluşumu pek mümkün değil. Koskocaman saksı gerekir ki kökleri serinde kalsın.
Evde sarı ampul domates ektim viyollere. 5 gün içinde hepsi filizlendi. Şimdi boyları yaklaşık 3 cm falan. Ne zaman şaşırtmam gerek? Direkt güneş görmeli mi yoksa gölgede mi büyütmeliyim? Sarı ampul domates diğer domateslere göre evde kolay yetişir mi? Kışın evin ısısı 23-24 derece civarı.
***
Niçin önce sormadınız? Bütün emekleriniz boşa gitti. Domates gün içinde saatlerce kızgın direkt güneş ister. Ev ortamlarına uygun değildir. Keşke tohumları saklayıp ilkbaharda ekseydiniz. Fideleri istediğiniz zaman esas saksılarına dikin ama evde hiçbir garantisi yok. Güneşli pencere önünde tutun.
Balkonda domates yetiştiriyorum. Sabahtan itibaren 4-5 saat güneş alan bir yerde. Beş litrelik pet şişelere ektim. Çok sağlıklılardı. Mandalina büyüklüğünde domatesleri var. Ancak geçen gün tavuk gübresi şerbeti yaptım. Ondan sonra bozulmaya başladı. Daha doğrusu yaprakları kurumaya başladı. Balkonum aynı zamanda çok rüzgârlı. Nerede yanlış yaptım bilemiyorum.
***
Pet şişeleri saksı olarak kullanmak çok yanlış. Ama sanıyorum esas problem gübre şerbeti vermenizle ilgili. Anlaşılan zehirleme etkisi yapmış. Sebep ya dozaj fazlalığıdır ya da toprağın özelliğine göre toprağı değişme uğratmasıdır. Pet şişenin ışık almasıyla da belki içeride gübre etkisiyle aşırı ısınma olmuş olabilir. Hem zaten tavuk gübresinin domateslere hiçbir faydası olmaz. Sadece ilkbahar başında ilk gelişim gübresi olarak verilebilir. Bu sayede fideler çok hızlı büyür. Ama önceden esas gübrelemeyi yapmadıysanız tavuk gübresinin ilk hızlı gelişimden başka faydası olmaz ve çiçekler boşa gider. Meyve büyümesi olmaz. Şimdi yapacağınız bir şey yok. Gelecek yıl aynı hatalara düşmeyin. Ayrıca gübrelerin yanmış gübre haline getirilmiş olması lazım. Aksi takdirde bitkilere çok feci zararları olur.
Açık balkonumda yedi-sekiz adet ceri domates fidesi yaz boyu çok bereketliydiler. Hala da meyvelerini topluyorum fakat bir kısmının kurtlandığını farkettim. Kimyasal kullanmadan müdahele etmem mümkün mü? Yanındaki yeşil biberlerime bulaşmasından korkuyorum. Bir de kışın domatesleri ne şekilde muhafaza etmeliyim gelecek yıl da meyve verebilmesi için? Kedi olduğu için içeri alma şansım yok maalesef. Acaba saksıları poşetle kaplarsam donmalarını engelleyebilir miyim?
***
Ekim ayının sonun geldik. Bundan sonra artık bir şey beklemeyin. Bırakın kurtlanırsa kurtlansınlar. Domates ve biber birkaç aylık ömürlü olarak yetiştirilir. Kışın koruma yapılmaz. Yani bırakacaksınız ölecekler. Çekirdeklerini kurutup ilkbaharda ekerseniz birçok domates fideleriniz olur. Gayet hızlı büyürler.
Merhaba inanır mısınız sayfanızdaki tüm içerikleri 3 ayda kitap okur gibi ara ara girip okuyarak hepsini bitirdim. Bu güzel bilgiler için çok teşekkür ederim. Çok fazla bitkim vardı hepsi sizdeki bilgiler ışığında çok sağlıklı bir şekilde yaşıyorlar şuanda. Soruma gelirsek çok deneyiminiz olmadığını biliyorum ama yine de fikrinizi almak istedim. Eylül başında domates tohumu ektim. Şuan baya sağlıklılar, çiçek verme aşamasına gelmek üzereler. Full spectrum bir bitki büyütme ışığı aldım. İçeri alıp odada devam etmek istiyorum büyütmeyi. İlk defa deneyimliyorum bir öneriniz olabilir mi bu durum için, daha ne kadar dışarıda durabilirler veya içeri almak için geç mi kaldım pek fikrim yok.
***
Kapalı mekanda domates yetiştirmek hele kış aylarında basit bir iş değil. Işıklandırma yetmez. Hava akımları da şart. Uygun derecede gece serinliği ve uygun derecede gündüz sıcaklığı büyük önem taşır. Bu işleri en iyi yasa dışı kenevir yetiştirenler yapıyor. Bitkilerine her önemli şartı eksiksiz sağlarlar. Ben o konularda onlar kadar bilgili değilim. Zaten bir hayli masrafa giriyorlar. Sizin çalışmanız ise açık hava şartlarında güz domatesi yetiştiriciliği kapsamına girer. Akdeniz kıyı kesimlerinde ve Datça’da yapılır. Hasat kasım sonuna doğru başlar. En geç ocak ayı ilk yarısında biter. Tohum ekme zamanınız sanıyorum biraz geç olmuş. Ekim ayı sonunda mini meyveler üzerlerinde oluşmuş olmalıydı. Eğer meyveler büyümeye başlamışsa zamanlama doğrudur. Yine dışarıda, güneye bakan cephede durmaları gerekir. Ama Aydın merkezde biraz karasal iklim hakim olup geceler kasımdan itibaren soğuk oluyor. Güz domatesi yetiştiriciliği için uygun bir yer değil gibi.
Tohumları sizin belirttiğiniz toprak ve gübre karışımına viyole ektim. İzlediğim videolarda bahçeye ekmeden önce bazı kişiler önce daha geniş saksıya alarak şaşırtıyorar, sonra iyice yapraklanıp boylanınca bahçeye ekiyorlar. Eğer böyle yapmak doğru ise şaşırtma yapacağım saksıda da sizin yukarıda yazdığınız aynı toprak ve gübre karışımını kullanabilir miyim acaba? Sonrasında da bahçeye yerlerine ekeceğiz umarım.
***
Öyle uzun işler hiç gerekmez. Eğer tek tek fide satacaksanız o takdirde öyle yapın. Ama madem bahçenize ekeceksiniz, şimdi bu fideler biraz büyüyünce, nisanın 6 veya 7’sinde, fideler ne kadar küçük olursa olsun bahçeye kalıcı yerlerine ekin. Komşum domates yetiştirmeye çok hevesli. Tohumdan özenle yetiştirdiği fidelerini bahçeye ekerken, geçen yıl veya kış aylarında bahçeye atılan domates artıklarındaki tohumlardan kendiliğinden çıkıp büyüyen fideleri bana göstermişti. Onlar özel yetiştirdiği fidelerden farksızca gayet güzel verimli oldular. Kısaca, en önemli şey bahçenizin toprağının durumudur. Ama fideleri başta ne kadar gürbüz yetiştirirseniz yetiştirin, eğer bahçenizin toprağını gerektiği gibi işlememişseniz oraya dikeceğiniz fidelerin işi şansa kalmıştır.
Domates ve diğer salatalık vs fidelere meyvelerini çoğaltmak için toz maya öneriliyor ne derece doğrudur?
***
Hiçbir doğruluğu yok..