Özellikleri
Euphorbia ingens, şamdan ağacı doğal ortamlarında genelde 6-8 metre civarlarında, en fazla 15 metre kadar büyüyen succulent özellikli bir ağaçtır. Ana gövde yan gövdeler oluşturarak şamdan gibi gelişir. Bunlara verilen yerel isimler genelde şamdan ağacıdır. Bu bitkinin süte benzeyen beyaz öz suyu o kadar zehirlidir ki bitki bitleri bile ilişmez. Sonbahar – kış arasında dallarının uçlarından küçük yeşilimsi sarı çiçekler açar.
Habitat
Euphorbia ingens Afrika’nın güney kısmının orta ve doğu kesimlerinde, tropikal ve subtropikal iklimlerin hakim olduğu çeşitli bölgelere aittir. Deniz seviyesinden 1600m’ye kadar, sulak olmayan açıklık yerlerde ve yarı savan özellikle yerlerde, en çok kayalık ve kumluk arazilerde yaşarlar.
Yaşadıkları coğrafyalara göre Euphorbia ingens varyeteleri
Euphorbia candelabrum bazı kaynaklarda ayrı bir tür olarak bahsi geçer. Fakat Euphorbia ingens’in bir varyetesi ya da kültivarıdır. Bir kaynakta Ghost adlı kültivarıdır diye bahsetmişler (Euphorbia ingens ‘Ghost’).. Fakat bunlar birbirlerinden bir hayli uzak coğrafyalarda oldukları için kültivar değil varyete olmaları daha kuvvetli ihtimal. Bunun ana vatanı Kenya ve Sudan dolaylarıdır. E. ingens’in başka bir varyetesi (Ammak) Suudi Arabistan ve Yemen’e aittir. Ve o da hakkında gereken bilimsel araştırmalar tam yapılmadığından dolayı Euphorbia ammak ismiyle ayrı bir tür gibi tanıtılır.
Euphorbia ingens kullanım alanları
Küçük fidan iken her haliyle kovboy kaktüsü denen Amerikan çöl kaktüslerine ayırt edilemeyecek kadar benzer. Dekorasyon unsuru olarak iç mekanlarda ve bahçelerde kullanılır. İç mekanlarda yetiştirmede gerçek çöl kaktüslerinden çok daha uyumludur. Bu yüzden artık iç mekan kullanımında onların yerini almıştır. Şamdan gibi dallanıp budaklanması kesindir ve güneş yetersizliğinde kaktüsler gibi deforme uzamalar yapmaz. Dış mekanlarda bahçelerde ancak kışın don olaylarının nadir ve çok hafif geçtiği yerlerde yetiştirilebilir. Bununla beraber iç mekanlarda yerinin havadar olması şartıyla daha hızlı gelişim gösterir. Hafif ve sert-dayanıklı odunu kapı vb bazı eşyaların yapımında ve gemilerde kullanılır.
Kış soğuklarına dayanıklılığı
-4,5C dereceye kadar soğuklara dayandıkları söylenir. Bu belki Güney Afrika’ya ait Şamdan ağaçları için geçerlidir. Öyle olsa bile güvenmeyin. -2C dereye zar zor dayanabildiklerini gördüm. Hatta -1C derece soğuk bile birkaç saati aşarsa (bir gün kadar uzun sürerse)
ölüyorlar. Aslında dışarıda yetiştirmek iyi değil. Sadece salon-ofis bitkisi olarak kabul etmelisiniz.
Yetiştirme, bakım
Güneş isteği çok değildir. Gerçi Euphorbia ingens bütün gün direkt şiddetli güneş altında kalmaya ve buna rağmen hem susuzluğa hem şiddetli sıcağa tam uyumludur. Ama salonlarda direkt güneşi çok az almaya da uyum sağlar. Yeterki gündüz boyunca yeri çok güçlü aydınlık olsun.
Toprak
Euphorbia ingens için hem yeterince süzek hem sert ve sağlam yapılı toprak gerekir. Uzman tavsiyeleri şöyledir:
1 ölçü kilsiz (veya az killi) arazi toprağı + 1 ölçü torf toprak + 1 ölçü 2-3mm iri taneli dere kumu.
Gübre, bitki besini ihtiyacı
Yılda sadece iki defa. Mayıs başında ve haziran başında olmak üzere salon bitkilerine özel genel amaçlı bitki besini (NPK eşit ağırlıklı) saksının en kenarlarından yavaş yavaş dökerek toprağa emdirin.
Sulama biçimi ve sıklığı
Toprak tamamıyla kurudukça, saksı alt deliklerinden bolca su dışarı çıkacağı miktarda su kullanarak sulayın. Kış boyunca çok daha uzun süre susuz bırakmanızda sakınca yok. mesela toprak tamamıyla kuruduktan üç hafta sonra sulamak gibi.
Budama
Şamdan ağacı Euphorbia ingens yerini severse gayet hızlı gelişim gösterir. Duruma göre dipten bile budayabilirsiniz. Budamayı ilkbahar ortalarında, bitki henüz yeni gelişime başlamadan önce yapmalısınız. Budarken akacak olan beyaz sütüne karşı dikkatli olun. Fena halde zehirlidir. Gözünüze sıçrarsa çok zarar verir. Ciddi hasar oluşturabilir. Geçici körlüğe, hatta kalıcı körlüğe bile yol açabilir.
Üretim
Yan dallarını ana dal ile tam birleştiği yerden keserek alın. Keserken kesinlikle hiçbir yaralanma, hiçbir yarılma olmamalı. Kesilecek nokta ve düzgün kesilmesi çok önemlidir. Yoksa tutmayabiliyor. Kesip alacağınız zaman ise, ilkbaharın fazla serin günleri geride kaldığı zaman.. Mesela İstanbul’un iklim özelliğine göre nisan ortası.. Dalı kestikten sonra 3 hafta açıkta bekleteceksiniz. Nisan ortasında kesince mayıs ikinci haftasına kadar açıkta bekletin. Kesik yer iyice kurumalı, koruyucu kabuk oluşturmalıdır
Sonra yetişeceği saksıya uygun toprak karışımına dikin. Diktiğinizde toprak hafifçe nemli olmalı. Daha fazla nemli olmasın. Dikince sulamayın. Saksıyı şamdan ağacı fidanınızın güneşten adamakıllı ısınacağı bir pencere önünde tutmanız gerekiyor. Az nemli toprağa diktiniz. Şimdi iki hafta boyunca ne olursa olsun hiç sulamayın. İki hafta geçtikten sonra sulayın. Böylece artık haziran ayındasınız. Bundan sonra, yaz sonuna kadar toprak her adamakıllı kuruma gösterdikçe sulayın. Yaz başında (haziran sonu) filizlenmesi gerekiyor. Yeri mutlaka bol bol hava akımlarına sahip olmalıdır.
Tohumdan üretimi
Euphorbia ingens tohumlarının çimlenmesi 18C -25C dereceler arası hafif serinlikte, en geç iki haftada çimlenir. Önce yukarıda toprak kısmında anlattığım gibi toprak karışımı yapın, yayvan bir saksıya doldurun ve sulayın. Suyu iyice çekince tohumları 8cm aralıklarla toprak yüzüne yarı gömülü halde yerleştirin. güneş ışınları almaları gerekiyor. Güneşten korumayın. Toprak yüzeyi hiç kurumayacak şekilde her gün su fısfıslayarak sulayın. Tohumlar çimlendikten itibaren artık sadece toprak yüzeyi tamamen kurudukça sulamalısınız. Bitki besini vermeyin.
Fideleri tek tek saksılara dikmek için en az 4 ay geride kalmış olmalıdır. Köklerini bağlı oldukları toprakta hiç ayırmamaya çalışarak tek tek saksılara aktarın.
Uyarılar:
1- İç mekânlarda yetiştirilen Euphorbia ingens ve benzer Euphorbia türlerini yazın dışarıda kışın içeride tutmak risklidir. Çünkü yer değişimlerinde kötü etkileniyor ve kökleri çürüyebiliyor. Devamlı içeride tutmada yarar var.
2- Şamdan ağacının öz suyu fena halde zehirlidir. Konu içinde açıklamıştım. Tekrar hatırlatıyorum. Dikkatli olun.
Kaynaklar
Euphorbia ingens – prota4u.org
Euphorbia ingens – wikipedia.org
Candelabra Tree, Naboom – davesgarden.com
İnternette ikinci el satış sitelerinde bu bitkinin parçalarını görüyorum. Köklenmemiş ve kesik şekilde satanlar var. Yaklaşık 20 cm’lik bir euphorbia ingens parçası almayı düşünüyorum. Nedense ekili ve büyük olanları çok ama çok fazla pahalı. Yazınızda tam da zamanı olduğunu okudum. Fakat alınacak parça köklenmemiş olduğundan aklımda sorular var. Direkt toprağa gömülü görüyorum fakat kişi bana önce köklendirmeniz gerek gibi açıklamada bulundu. Sizce bu parçadan sağlıklı güzel bir euphorbia ingens elde etmek mümkün müdür? Çok fazla zaman alır mı veya başarısızlık oranı yüksek midir?
***
Şahsen tavsiye etmem. Köklenmeleri çok zor. Akrabası Euphorbia trigona gibi kolay köklenen bir özelliği yok maalesef. Bir keresinde iki yıl olduğu gibi kaldı. Sonra çürüdü gitti. İkinci denememde ancak bir yıl sonra köklendi. Sonra kapkalın şekilde uzadı. Zaten en başta iri bir yumurtadan daha kalın, 10cm veya 12cm uzunluğunda bir parça idi. Şimdiki hali 45cm kadar, çok kalın ve tek parça. Oldukça çirkin. Dallanmış budaklanmış güzel bir şekil alması için, daha da önemlisi çabuk köklenmesi için pek kalın olmayan, en fazla 6-7cm kadar uzun küçük bir yan dal lazım. Mutlaka köklendirme toprağı kullanın. Sayfası: Köklendirme toprağı hazırlama
Bir sitede tohumunun satıldığını gördüm. Tohumdan yetiştirme ile ilgili de bilgi verebilir misiniz rica etsem? Bir de büyüme hızını merak ediyorum. Örneğin 15-20 cm’e ulaşması ne kadar sürecektir?
***
Sayfayı baştan sona yeniledim ve tohumdan üretimi hakkında bilgi ekledim. Lütfen yukarıdan okuyun. 15-20cm büyümesi, ama en iyi şartlarda yetiştirmeniz şartıyla sanıyorum bir yılı alır.
Elimde tam olarak türünü anlayamadığım bir euphorbia var. ammak variegata sanırım. Birkaç günlüğüne evde değildim. Eve yeni geldim. Tepeden yumuşamaya başlamış. Ne yapabilirim acaba?
***
Toprağı yanlıştır veya bozulmuş olabilir. Hazirana kadar hiç sulamayın. Sonra doğru toprak hazırlayın ve toprağını değiştirin.
Merhaba elimde bu türden iki dal var ve uzuyor ama çogalmıyor yani bebek vermiyor nasıl dallandırabilirim acaba?
***
Evlerde esintisiz güneşsiz ortamlarda o kadar gür gelişim yapamıyor. Eğer bu sayafadaki türden bahsettiğinizden eminseniz, bunlar yazın çok şiddetli sıcak olan memleketlerde ancak sonbahar ve kış boyunca gelişiyor. Ayrıca güneş ve esinti şart.
Aynı bitki bende 2 ayrı dal şeklinde vardı ve gayet sağlıklı büyüyordu. Ancak 1 ay önce daha ince olan dal kökten siyahlaşıp çürüyerek çöktü. Yeşil ve sağlıklı olan üst yarısını kesip ucunu kurutup tekrar ektim ancak işe yaramadı. Kalın dal da benzer şekilde kök tarafından çürümeye başladı. Kurtarmak için tam olarak ne yapabilirim? Sanırım yardımcım fazla sulama yaptı ve saksıda drenajla ilgili de sorun oldu.
***
Sağlıklı gelişim göstermesi için hafif serin hava akımlarının özellikle gece boyu sürekli hakim olması gerekiyor. 9 yıldır yetiştiriyorum. Doğal berbat arazi toprağında üstelik. Fakat çiçekçilerin kullandıkları ucube yapay topraklar genelde bitkileri zehirleyip öldürmekte. Özellikle sürekli sıcak olmayan, gece gündüz bir sıcak bir soğuk veya kışın sürekli fazla serin odalarda eğer sulamaya devam ederseniz o ucube topraklar bu değerli bitkileri zehirleyip öldürür. Yani, şartlarınız uygun değilse kış boyunca asla sulamamalısınız. Şimdi çürümenin ulaşmadığı en sağlıklı yerinden kesip alın. Bir ay kurumaya bırakın. Kesik yer adamakıllı kupkuru hale gelecek. Sonra yazı içinde tarif ettiğim gibi bir toprak karışımına ekin. İlk ekince sulamayın. kuru toprakta 20 gün geçirmeli. Mümkün olan en yoğun güneşli yer neresi ise orada tutmanız ayrıca hayati önem taşır. Hava akımları ve yakıcı güneş ışınları ister. Orman bitkisi değil, açık çöl bitkisidir unutmayın.
Bende aynı tür var aşırı büyüdü tavana değecek napacagımı bilmiyorum heryerden dal veriyor.
***
Budayıp kısaltabilirsiniz.