Eski süs bitkisi uzman üreticilerimizin terimlerinden biri olan Funda toprağı üzerine şimdi günümüzde herkes farklı farklı yanlış bilgiler sunup duruyor. Mesela Akdeniz bölgesindeki makiliklerin süprüntü çürüntüleri sananlar var. Ki bu pek uzak bir fikir değil. Fundalıkların üst yüzey kumla karışık toprağı diyenler var. Bu da yakın bir fikir. Funda bitkilerinin yaprak çürüntüsü diyenler, hatta gübre olduğunu iddia edenler bile var. Hiç biri eski ustaların kast ettiği manada değil. Fakat hepsi de işe yarar topraklardır. Tanımlardan en yanlışı ise gübre olduğu iddiasıdır. Zira gübre olmakla hiçbir alakası yoktur.
Funda toprağı isminin gerçek kaynağı
İngilizcedeki Ericaceous compost terimini 1949 yılında Türkçeye funda toprağı diye tercüme etmişler ve dilimize yerleşmiş. O günlerde funda toprağı demekle bizim çiçekçilerin kastettiği şey çok farklıydı. Yukarıdaki iddialarla uzaktan yakında bir benzerliği yoktu.
Açelya yetiştirmek için İngilizlerin yaptığı karışıma İngilizler Ericaceous compost diyordu. Karışımın yapısında doğal humuslu toprak, torf ve dere kumu vardı. Karışımda esas unsur doğal humuslu toprak idi. Torf olarak sphagnum torfu kullanılırdı. Vazifesi toprağın asitliliğini arttırmak ve demir içerikli gübreyi emerek korumak, köklere sunmak idi. Esas unsur humuslu gerçek toprak idi, bu önemli.
Ericaceous compost‘un tam Türkçesi funda kompostu ya da funda toprağıdır. Ama o zamanki süs bitkisi üreticilerimiz Ericaceous compost’un aynısını herkes yapamaz diye düşünmüş olacaklar ki sadece karışımdaki esas unsur olan humuslu gerçek toprağa funda toprağı demişler.
İspat: O yılların süs bitkisi uzman yetiştiricilerinden rahmetli Dr. Ali Sait Ekinci kendi yazdığı kitapta funda toprağının yapısını aynen şöyle açıklamış: “Ormanlarda yaprak ve diğer bitki artıklarının çürümesinden meydana gelen humusça zengin, esmer renkli toprak.” Dr. Ali Sait Ekinci’nin funda toprağı diye tarif ettiği toprak Ericaceous compost karışımın içindeki loam’ın ta kendisidir. Yani doğal humuslu gerçek toprak.
İngilizler ve Amerikalılar loam’ı hemen her bitkinin karışımında ısrarla tavsiye ederken o da kitabında tamamen aynı şekilde hep funda toprağını (yani loam’ı, humus zengini doğal toprağı) birçok süs bitkisi toprak karışımında tavsiye etmiştir.
Kısaca: Şimdi piyasada funda toprağı diye satılan şeyin eski kitaplarımızda tavsiye edilen funda toprağı ile alakası yoktur. İngilizce aslıyla da yani Ericaceous compost ile de hiçbir alakası yoktur.
Ericaceous compost
Funda toprağı
Yukarıda dediğim gibi yine hatırlatayım, bu aslında açelyalar için özel toprak karışımıdır. Günümüzde İngilizcede Ericaceous compost terimi ABD’de hiç kullanılmaz. Onun yerine bizdeki gibi açelya toprağı filan derler). İngiltere’de ise eski firmalar geleneksel olarak Ericaceous compost terimini kullanmaya devam ediyor. Resimde gördüğünüz gibi terimin altına ‘Kireç sevmeyen bitkiler için’ diye yazmışlar ki yanlış anlaşılma olmasın (for lime hating plants).
Açelya, komar vb Fundagillerden süs bitkileri asitli ve humuslu toprak isterler. Onlara uygun bir toprak harcı formülü geliştirmişler. Bu harca da açelya toprağı demek yerine tüm türleri kapsasın diye Fundagillere uygun toprak karışımı anlamında Ericaceous compost demişler.
Ericaceous compost (açelya özel toprak harcı) tarifi:
Doğal humuslu toprak + sphagnum torfu + yıkanmış temiz 2mm dere kumu + asitli özellikli demir zengini suni gübre.. Hepsi farklı oranlarda.
Doğal humuslu toprak bu karışımda esas unsurdur. Çünkü bitkilerin olmazsa olmaz ihtiyacı kalsiyumu ve diğer tüm makro / mikro elementleri dengeli bir şekilde içeriyor.
Açelya için toprak dengesinin demiri zenginleştirmek, asitliliği arttırmak yönünde biraz bozulması lazım. Bu da sphagmun torfu ve demirli suni gübrelerle hallediliyor.
Karışımda 2mm dere kumu hem toprağın süzekliğini arttırır hem de torfun aşırı su tutucu etkisini biraz azaltır.
Sphagnum torfunun açelya köklerine en uygun ortamın oluşmasına katkısı oluyor. Şöyle:
1- Sphagnum torfu tamamen alkalinsizdir.
2- Demirli özel bitki besinini emip yapısında tutarak suda çözülüp gitmesini büyük ölçüde engeller. Açelya kökleri ondan demir vb elementleri alır.
3- Sphagnum torfu toprağa havadarlık kazandırıyor.
4- Toprağın su tutucu özelliğini arttırır ki açelya için çok önemlidir. Çünkü çabuk kuruyan topraklarda birkaç günlük bir ihmalde açelya kökleri tamamıyla kuruyabilecek kadar hassastır. Üstelik derinlere gitmek yerine toprağın üst yüzeyine dağılır ve bu yüzden toprağın kurumasında hemen etkilenir.
Gördüğünüz gibi açelyalar için ne kadar profesyonelce düşünülmüş bir karışım. Ama esas unsur doğal humuslu topraktır. Bunu unutmayalım.
Merhum Ali Sait Ekinci’nin açelya için karışım tarifi
Funda toprağı (yani aslında doğal humuslu toprak)+ kestane toprağı + yaprak çürüntüsü harcı.
İngilizler ve Amerikalılar loam’ı hemen her bitkinin karışımında ısrarla tavsiye ederken o da kitabında tamamen aynı şekilde hep funda toprağını (humuslu doğal toprağı) birçok süs bitkisi toprak karışımında tavsiye etmiştir.
Açelya için toprak karışımı tavsiye ederken de orijinal tarifteki maddelerden sphagnum torfunun ve demir zengini uygun yapay gübrelerin (o yıllarda) Türkiyede bulunmasının mümkün olmayacağını bilerek halkımızın kolay bulup yapacağı bir alternatif getirmiş. Yani Ericaceous compost içeriğindeki sphagnum torfuna ve demir gübresine karşılık kestane toprağı + yaprak çürüntüsü karışımı.