Vernalizasyon, meyve ağaçlarının soğuklama ihtiyacı

Konu: Meyve ağaçlarının soğuklama ihtiyacı ve bu kapsamda vernalizasyon hakkında açıklamalar.. Bu mesele aslında en çok ticari meyve üreticiliğine girişecek kişileri ilgilendirir. Eğer öyle bir niyetiniz varsa önce ağaçları dikeceğiniz arazinizin iklim özelliklerini düşünmelisiniz. Sonra da yetiştiriciliğini yapacağınız ağacın soğuklama ihtiyacını öğrenmeniz gerekiyor. Eğer bunları öğrenmezseniz ve ikliminiz o ağaçlar için uygun değilse tüm emekleriniz ve masraflarınız boşa gider. Çünkü ağaçlarınızın meyve verimi son derece düşük olacaktır.

İlkbahar gelince meyve ağaçlarının tekrar sağlıklı bir şekilde çiçek açmaları kış boyunca belirli derecelerde soğuk havanın süresine bağlıdır. Kusursuz çiçekler meyve veriminde önemlidir. Soğuklama sürecinde ağacın bünyesinde çiçek tomurcukları üretimine teşebbüs başlıyor. Buna ise vernalizasyon denir.

Soğuklama ile vernalizasyon aynı şey midir?

Değildir. Vernalizasyonun gerçekleşmesi için gereken düşük ısıya maruz kalma sürecine soğuklama denir. Vernalizasyon ise soğuklama süreci sayesinde gerçekleşen protein çeşitlenmesi, enzimler oluşması vb etkenlerle birlikte yepyeni hücresel gelişim temellerinin oluşmasıdır.

Yani soğuklama ihtiyacı vernalizasyonun gerçekleşmesi içindir. Ağacın ihtiyacı kadar sürede yeterince düşük ısı mümkün olmazsa ağaç ya hiç çiçek açmaz ya da kusurlu çiçek açar. Bu da meyve verimini çok kötü etkiler.

Vernalizasyon sadece çiçek oluşumuna başlangıcın gerçekleşmesi ile sınırlı değildir. Şunları kapsar:

• İlkbahar ve yaz aylarında sağlıklı yaprak ve dal gelişimleri.
• Meyvelerin sağlıklı gelişimi.
• Meyvelerin gerektiği gibi renklenmesi..
• Ağacın savunma mekanizmalarının gerektiği gibi çalışması..

Ve bitkinin ilkbahar ve yaz boyunca olacak tüm yaşam fonksiyonları bile temelde kışın soğuklama süresinin ağaç türünün ihtiyacına göre yeterli olmasına bağlıdır. Çünkü her türlü gelişimlerin temellerini teşkil edecek çeşitli protein, enzim vs. yapılanmaları elverişli düşük ısıda gerçekleşebiliyor. Ve bu sayede yaz sonuna kadar zincirleme reaksiyonlarla ağacın ve meyvelerin tam gerektiği gibi gelişimleri devam eder.

İşte bu çerçevede vernalizasyon teriminin tanımı

Hem çiçeklenme oluşumunun ilk başlangıcına dair, hem sonrasındaki diğer her türlü gelişimlerin gerektiği gibi sağlıklı olabilmesinin ilk başlangıcına dair tüm zincirleme reaksiyonların ilk temelinin dört dörtlük eksiksiz gerçekleşmesine vernalizasyon deniyor. Ve vermalizasyon için bitki türüne göre süresi farklı olan düşük ısı gerekiyor.

Süreye gelince: Kesintisiz değil, kış boyunca ara ara olan soğuk saatlerin tümünün toplamı önemlidir.

Vernalizasyonun başlangıcını ve devamını belirleyen faktörler

Sadece ısı değişimi değil. Sonbaharla birlikte git gide azalan gündüz süresi ağacın biyoritmini uykuya çekilme faaliyetlerini başlatmaya iter. Isının da git gide azalmasıyla birlikte vernalizasyon başlamış oluyor. Ve ağaç tam bir uyku dönemine girer. Yaz sonuna kadar gelişmiş olan dallardaki mevcut filizlenme gözlerinde kış ile birlikte kimyasal değişimler başlar. Bu şekilde vernalizasyon süreci devam eder. Kış ortasında gündüz süresi yavaş yavaş artıyorken ağaçlar tam uykudan çıkıp yarı uyku haline geçerler. Bazı türlerde vernalizasyon tamamlanmış ve çiçek tomurcukları filiz gözlerinin içerisinde kapalı ortamda yavaş yavaş gelişime devam etmektedir. Vernalizasyonunu henüz tamamlamamış türlerde bundan sonra ısının biraz yüksek gitmesi vernalizasyonu sekteye uğratır ve o yılki meyve verimi düşük olur. Ayrıca meyvelerin kalitesi de düşük olur.

Kaç derece soğukta kaç ay üşümeleri lazım?

Ay veya gün ile değil saat ile ölçü saptanır. 0C derece ile 12C derece arası genelde işe yarar ama kesin garantilisi 3C  ile 7.2C dereceler aralığıdır. Bu ısı aralığından daha soğuk veya daha sıcak saatler sayılmaz. Hangi ağaç türü ne kadar süre soğuklamaya ihtiyaç duyar? Bazıları 200 saat, 300 saat, bazıları 2000 saat, bazıları daha fazla veya çok daha az.. Bu titiz ölçülerle kaç gün veya kaç ay olduğu da çıkarılabilir. Bunlar ağaç türlerine göre, hatta bir türün varyete ve kültivarına göre hep hesaplanmış ve kayıtlara geçirilmiştir (bak: ⇒ nereden öğreneceğiz).

Ayrıca mesela 3C  ile 7.2C dereceler aralığına göre 1000 saat soğuklama isteyen bir türe 400 saatin bile yeterli olduğu görülmüştür. Yani hangi ağaç kaç saat soğuklama istiyor, sizin ilçenizde kaç saat olması mümkündür, bunlar yüzde yüz aynı olacak gibi çok katı kurallarla hesaplanmamalı. Gereken ölçüye ne kadar yakın ise o kadar iyidir ve ona bakılmalıdır. Bu esneklik payı %20’den fazla geniş tutulmaması kaydıyla ticari amaçla yetiştiricilik yapacak kişiler için de geçerlidir. Soğuklama ihtiyacı süresinin çok fazla olduğu türler Akdeniz kıyı kesimlerinde tercih edilmemelidir.

Ticari meyve yetiştiriciliğinde vernalizasyon sonrasına da dikkat etmek gerekir

Yukarıdaki bilgilerden soğuklama ihtiyacı süresinin vernalizasyonun gerçekleşmesi için önemli olduğunu öğrendik. Vernalizasyonda nasıl oluşumlar gerçekleştiğini de öğrendik. Burada ise vernalizasyon sonrasındaki hava şartlarının sonuncu don olayı riskinin tarihine kadar nasıl gittiğinin neyi nasıl etkilediğini ele alıyoruz:

Ağacın çiçek açmasının kış sonu/bahar başı don olaylarına denk gelmeden, güvenli zamanda gerçekleşmesi.. ve çiçeklerinin tozlaşma, döl tutma özellikleri açısından tam yapılanabilmiş kusursuz halde açmaları, açtıklarında tozlaşma vs. fonksiyonlarının ısı yetersizliğine maruz kalmamaları, çiçeklerinin meyve tutumunun yüksek olması, meyvelerin sağlıklı gelişebilmeleri, sonuçta meyve veriminin yüksek olması .. neye bağlıdır? Temelde vernalizasyonun eksiksiz gerçekleşmesine bağlıdır. Devamında ise bahar çiçeklenmesine kadarki süre içinde olan hava şartlarına bağlıdır. Ve bir o kadar da ağacın kış sonuna doğru olabilecek kısa süreli ısı yükselmelerine pek duyarlı olmamasına bağlıdır ki bu çok değerli bir özelliktir.

Demek ki şöyle bir püf noktası daha var

Bazı ağaçlar vernalizasyondan sonra çiçek tomurcuklarını hızla büyütür. Bazıları işi yavaştan alır. Tomurcuklarının gelişimi çok yavaş ve ağır gider. Hangi tür ağacın kısa süreli ısı yükselmelerinde gelişim hızını derhal arttırdığını, hangi tür ağacın ısı değişimlerini daha geç dikkate alacağını bilmek lazım. Yani kısa süreli ısı değişimlerinde hemen aktifleşen meyve ağacı tür ve çeşitlerinin ticari yetiştiriciliği bahar başına kadar don olayları riski taşıyan bölgelerde tercih edilmemelidir.

Hızlı davranan bir tür Antalya’da şubat sonu gibi çiçek açabilir. Tehlike yok. Ama Eskişehir’de aynı ağaç o kadar erken olmasa bile mart ortasından itibaren eğer havalar birkaç gün biraz iyi gitse hemen çiçek açar. İşte burada durum tehlikeli: Sonraki günlerde tekrar don olayları olma ihtimali yüksektir. Olursa o çiçekler yanıp gider. O halde Eskişehir’e vernalizasyondan sonraki tomurcuk geliştirme hızı yavaş ve ağır giden meyve ağaçlarını tercih etmek gerekiyor.

Bundan bir de şu sonucu çıkarırız: Soğuklama ihtiyacı süresi çok kısa olan türlerin hepsinin kış soğuklarının uzun sürdüğü yerlere uygun olmayacağı iddia edilemez. Hangileri kış günü bir iki günlük sıcağı görünce hemen hızlanmıyorsa, tedbirli davranıyorsa bunlar da uygundur. Aceleciler kesinlikle tercih edilmemelidir.

Soğuklama ihtiyacı sürelerini nerelerden öğrenebiliriz?

1- Fidanları satın alacağınız yerlerden öğrenebilirsiniz. Zaten işini bilinçlice yapan fidancılar siz sormasanız bile sizi aydınlatmaya girişir. Bu fidanları hangi ilde hangi ilçede yetiştireceksiniz, bu ağacın şu kadar soğuklama ihtiyacı var, sizin arazinizde verim düşük olur veya sizin arazinize uyar.. Veya sizin arazinize bu türün filan varyetesi uygundur ondan verelim derler. Meyve fidanı satıcılarının mutlaka bilmeleri lazım. Bilmiyorlarsa kendi hataları. Öğrenmeleri, bilmeleri ve müşterileri bilgilendirmeleri mesleklerinin gereğidir.

2- Bölge ziraat ofislerine danışabilirsiniz. Hatta eğer arazinizde meyvecilik yapmak istiyorsanız hangi meyve ağacını yetiştireceğinizi siz hiç düşünmeyin bile. Onlara danışın. İlçenizin iklimine ve arazinizin toprak özelliğine en uygun türler hangileri ise size onları tavsiye ederler. Siz birinde karar kılarsınız.

3- Devlet Meteoroloji web sitesinden.. Aşağıdaki linke tıklayıp ulaşabilirsiniz:
⇒ Bitki Soğuklama İsteği Hesaplama Programı (BİSİP)

Diğer çok önemli bir problem

Yaz aylarında gece sıcaklarının fazla yüksek kalması.. Örneğin ben Didim’de yaşıyorum. Burada yaz boyunca gece ısısı 26C derece ila 32C dereceler arasında süreklidir. Asla serinlik olmaz. Gündüz ise genelde 32C – 40C dereceler arasında gidip gelir. Nadiren 46C derece sıcaklar görülebiliyor. Fakat gündüz saatlerinin şiddetli sıcaklarının pek ciddi zararı yok. Esasen gece ısısı çok tehlikelidir. Çünkü fotosentez işlerinin sağlıklı devam etmesi, özellikle meyveleri besleyecek besinlerin ve enerjinin üretilmesi için gece serinliği şarttır. Türkiye’nin iklim şartlarına uygun meyve ağaçları için yaz aylarında gece serinliğinin 17C derece ile 22C dereceler arasında olması idealdir. 22C dereceden sıcak saatler ne kadar çok gerçekleşirse meyve verimi o kadar sekteye uğrar. Bazen de, meyveler yeterince irileşebildikleri halde lezzet kalitesi hiç iyi olmaz.

O halde, dikkat:

Tam Akdeniz iklimine sahip ve aynı zamanda deniz etkisindeki bölgelerimizde yükselti çok şeyi etkiler. İşte buralarda ne kadar deniz seviyesine yakın, meyve kalitesi için o kadar kötü. Ve ne kadar yüksek rakım, meyve kalitesi için o kadar iyidir. Çünkü yüksek rakım olunca, yazın gece serinliği elverişlidir. Hem kışın yeterince soğukluk da mümkün olabiliyor.

Son söz

Konuyu şimdilik kısaca ele aldım. Çiçeklenme dönemindeki nem ve sıcaklık faktörlerine değinmedim. Meyvelerin gelişim-olgunlaşma dönemlerindeki ısı isteklerine değinmedim. İleride bu sayfadaki vernalizasyon meselesini ve kışın bitkilerin soğuklama isteği konusunu hem daha detaylı olarak hem çiçeklenme sonrası sürecini de ele alarak yeniden düzenleyebilirim. Veya çiçeklenme dönemi ve sonrasına dair konuları başka bir sayfa olarak ele alabilirim.

İlgili diğer sayfalar

Periyodisite (yıldan yıla farklı meyve verimi)
Şiddetli sıcak memleketlerde bahçe bakımı

Fotoğraf: Utah State University