Ana vatanı esasen Güney Afrika’nın güneydoğusu olarak Cape’in doğusu ve Natal civarları, yani subtropikal iklim kuşağıdır. Fakat bölgenin kuzey doğusundan daha kuzeye, Kenya’ya tropikal iklim kuşağına kadar doğal olarak yetişirler.
Natal eriği çiçekli ve meyveli dalları
Özellikleri
Her mevsim yeşil yapraklı olan Natal eriği koyu yeşil parlak yapraklarıyla, bembeyaz ve güzel kokulu çiçekleriyle ve kırmızı meyveleriyle sevilen bir bitkidir. Sık dallı, dikenli, genelde orta boy bir çalı biçiminde gelişir. Boyu (kurak-çorak topraklarda) ortalama 1,5 metre civarlarındadır. Duruma göre 3 metreyi bulur. Sulak yerlerde, derin topraklarda daha azgın gelişip 6 metre büyüme potansiyeline sahiptir. Tek kök bir fidan, tek başına, henüz tam ergin hale gelmeden bile her yöne dallı budaklı gelişerek çapı en az 50cm genişliğinde bir alan kaplar.
Çiçeklenme
Çiçek açmasının belirli bir zamanı yoktur. Yıl içinde ara sıra bembeyaz çiçekler açar. Oldukça hoş kokuludur ve kokusu gece saatlerinde daha etkilidir. Yasemin + portakal çiçeği karışımı gibi kokusu var.
Zehirli, toksik etkisi
Meyveleri olgunlaştığında yenir. Yani zehirli değildir. Ama ham meyvelerinin, yapraklarının ve süte benzer öz suyunun toksik etkisi olabilir. Gerçi tamamen güvenli olduğunu söyleyenler de var ama tedbirli olmak iyidir. Bir de dikenlerine karşı dikkatli olun. ikili veya dörtlü gelişen dikenler 2cm kadar uzun ve sert olup tehlikelidir.
Uyum ve kullanım
Natal eriği Carissa macrocarpa şiddetli güneş alan yerlere, yazın feci sıcak olan memleketlere ve yaz boyu kuraklığına çok iyi dayanır. Susuz bahçe tasarımlarına uygundur. Fakat kış soğukları ile pek arası yok. En fazla -5C dereceye kadar yıpranarak dayanır. Dolayısıyla Türkiye şartlarında sadece deniz seviyesi gibi düşük rakım yerlerde olması şartıyla Güney Ege, Akdeniz ve Doğu Karadeniz bölgelerimizde sorunsuz yetişir. İstanbul’da ise güneye bakan duvar diplerinde ve güney cephe balkon saksılarında sorun çıkmayacaktır.
İklimi uygun yerlerde gözde peyzaj bitkilerindendir. İyi bir çit bitkisidir. Zaten doğal özelliği o şekilde gelişmesidir. Hatta sağlam dalları ve sert dikenleriyle güvenlik amaçlı çit bitkisi olarak kullanımı vardır.
Natal eriği deniz kıyısı ve plajların en uyumlu süs bitkilerindendir. Çünkü hem tuzlu topraklara uyumludur hem de yaprakları sahillerde dalgalardan sıçrayan deniz suyuna dayanıklıdır.
Meyve amaçlı yetiştiriciliğini yapanlar da var. Lezzeti ve aroması çok beğenilir. Meyveler çiğ, kurutulmuş ya da reçel ve marmelat şekillerinde yenir.
Yetiştirme, bakım
Carissa macrocarpa tam gün güneşli ve en azından günde en az 4 saat kesintisiz direkt güneş alan yerlerde yetiştirmelisiniz. Yoksa dalları sarmaşık tarzında karman çorman, çirkin ve çelimsiz uzar gider, asla dik duramazlar. Bu arada, Natal eriği ev içinde yetiştirmeye de uygundur. Ama mutlaka bol bol güneş alan ve çok iyi havadar olan bir pencerenin tam kenarında tutmanız şartıyla.
Bahçelerde genellikle toprak seçmez ve gübre istemez. Yerine iki yıl kadar yerleştikten sonra sulama bile istemez. Eğer güvenlik çiti olarak yetiştirecekseniz hedefiniz boyutlarına gelene kadar toprağı hafiften gübrelemeli ve sulamalarda ihmalci olmamalısınız.
Budama
İstediğiniz şekli vermek için istediğiniz gibi budayın. Hem gelişimi kendinden çit bitkisi gibidir. Ve elbette şekillendirmek iyi olur. Ayrıca sulak yerlerde düzensiz ve agresif gelişim göstereceğinden dolayı budamak, düzensiz ve azgın gelişimlerini sınırlamak şarttır.
Saksıda Natal eriği
Saksıda olunca durum değişiyor. Şöyle bir toprak karışımı yapmanızı tavsiye ederim: 2 ölçü temiz bir arazi toprağı + 3 ölçü torf toprak + 1 ölçü dere kumu + 1 ölçü ponza taşı + 2 ölçü yanmış koyun gübresi. Tuzlu toprak uyumlusu olduğundan hayvan gübrelerinden zarar görmez. Hepsini iyice karıştırıp harmanlayın. Natal eriği bu toprakta, saksıda 3 yıl çok iyi idare eder. Saksı büyüklüğü ise köklerinin fazlasıyla rahat edeceği büyüklükte olsun. Mesela, diyelim ki çok küçük saksıda mini bir fidanını aldınız. Bunu üç-dört misli büyük bir saksıya aktarmanızı tavsiye ederim. Ki rahatça serpilsin.
Saksı değiştirme
Natal eriğinizi başta yeterince büyük saksıya diktiniz. 3 yılda kökler saksıyı iyice doldurur. O zaman, ilkbaharda saksıdan çıkarın. Henüz çok küçük bir fidan idiyse ve ona göre saksı kullandıysanız, köklerini toprağından hiç arındırmadan, ayırmadan daha büyük saksıya yeni toprak karışımı ile aktarın.
Son sınır saksı büyüklüğünün 30cm×30cm genişlik-derinlik ebatlarında olması yeterlidir. Bu aşamaya gelince artık saksı büyütme yapmayın. Her iki yılda bir saksıdan çıkarın. Bıçak, makas yardımıyla sadece en dış katman kökleri ve toprağı en kenarlardan ve en alttan 3-4cm kadar katmanı giderin. Bu arada biraz toprak dökülebilir, önemli değil ama siz dökülmesi için uğraşmayın. Köklerin çoğu eski toprağına tutunmuş kalsa iyi olur. Ve sonra aynı büyüklükte saksıya yeni toprak karışımı ilavesiyle yerleştirin.
Bonsaileştirme
Saksıda yetiştirince zaten gerekli bir şey. Ama tam bir bonsai yapmaya çalışmanızı tavsiye etmem. Çünkü köklerini fazladan azaltmak, küçük saksıya uydurmak ve küçük yapısını korumaya çalışmak hem çok zor olur hem de hayatta tutmanız zor olur. Biraz büyükçe ve sizin zevkinize uygun, kendinize özgü şekillendirmelerle ara sıra budayarak küçük tutmalısınız. Mesela çapı 60cm, boyu 120cm gibi olsa çok iyi.
Sulamalar
Bahçeye diktiyseniz ilk iki yıl yaz boyunca fazla susuz bırakmayın. Sonraki yıllar hiç sulamasanız da olur. Veya duruma göre istediğiniz gibi sulayın. Fakat eğer saksıda Natal eriği yetiştiriyorsanız ihmallere gelmez. Kupkuru toprakta bekletmemelisiniz. İlkbahardan sonbahara kadar toprakta önemli derecede kuruma görür görmez sulayın. Suyun miktarı mutlaka saksı alt deliklerinden bolca suyun dışarı çıkacağı kadar miktarda olmalıdır. Kış aylarında ise toprak kupkuru oldukça sulayın.
Natal eriği fidan üretimi
Her tip çelikle üretim yöntemlerini uygulayarak yeni fidanlarını elde edebilirsiniz (yaprak çeliği ve kök çeliği hariç). Ayrıca şöyle bir yöntem tavsiye ediliyor: Çelik olarak seçtiğiniz dalları keseceğiniz yerinden tam kesmeyip yarı kesin ve dalı biraz eğerek hafifçe kırılmasını sağlayın. 8-9 hafta öylece dursun. Kırık yerden bitki kendince tedavi geliştirir. Süre tamamlanınca dalları kesip alın ve ⇒ köklendirme toprağı‘na ekin. Çelikler iki ayda yeterince köklenmiş olur. Sonrasında ise, köklerini köklendirme toprağından hiç ayırmadan çelikleri alın ve esas yerlerine uygun toprak karışımıyla ekin.
Tohumlarıyla da Natal eriği fidanları üretmek mümkündür. Fakat bu yol özel hibrit ve kültivarlarda tavsiye edilmez. Zira tohumdan yetişen fidanlar aynı kalitede olmayacaktır. Normalde tohumların çimlenmesi 10 gün ila 30 gün arasında değişir. Mini fidancıklar ilk yıl çok yavaş olup sonraki yıl hızlanırlar.
Carissa macrocarpa – Natal eriği fidanları ister tohumdan yetişmiş, ister çelikle üretilmiş olsun, iki yıl gelişmişlikten sonra çiçek açıp meyve verecek olgunluğa gelirler.
Kaynaklar
Dave’s Garden – Natal Plum Carissa macrocarpa
Wikipedia – Carissa macrocarpa
Fotoğraf – istockphoto.com