Gelincik bitkisinin özellikleri
Birkaç ay ömürlü bitkilerdendir. Ömrü genel olarak sonbahardan yaz başına kadardır. Yani tohumlar iklim şartlarına göre sonbahar ile kış sonu arasında çimlenir. İlkbaharda çiçek açar. Yazın havalar iyice ısınınca kurur giderler.
Yaprakları bileşik yaprak biçimindedir. Yani birçok ince yaprakçıklar bütünüdür. Kır papatyası yapraklarında olduğu gibi.
Gelincik tohumlarının çok uzun yıllar dayanma özelliği var. Öyle ki toprakta biraz derine gitmiş olsa ve çimlenmesi için yeterli ısı şartları olmazsa 100 yıl kadar bozulmadan beklerler. Sellerin toprağı yarması veya köstebek faaliyetleri ya da yer altına in kazan hayvanların sayesinde toprak yüzüne çıkarlarsa çimlenip gelişirler.
Çiçek açma özelliği
Gelincikler kış sonu ile yaz başı arasında sürekli çiçek açar. Çiçek açması tek parti tomurcuklanmayla değil, sürekli yeni dallar ve yeni çiçek tomurcukları üretmesi ile gerçekleşiyor. Bu özelliği sayesinde çiçekli olduğu dönem (uzun süre susuz kalmaması şartıyla) iki ayı geçebilir, hatta 4 aya kadar kesintisiz olduğunu görmüşlüğüm var.
Çiçekler en az üç gün, en fazla 10 gün kadar dayanır. Dayanıklılık hava şartlarına ve toprak-sulama dengelerine göre değişir.
Kök yapısı
Eğer gelincik tohumları sonbaharda çimlenip fideleri kış boyu gelişim gösterirse kazık kökü çok iyi gelişip derinlere gider. Böylece güçlü kazık kök hem su ve besin depolar hem de daha derine gittiği için topraktan su ve besin alma imkanı daha fazladır. İlkbahar geldiğinde bu sayede çok fazla dallanıp budaklanır ve uzun dönem sürekli bol bol çiçek açar.
İlkbaharda çimlenenlerin kazık kökü pek gelişemez. Zira henüz birkaç yaprak geliştirmişken mevsim şartları gelinciğin biyoritmini derhal çiçek açma, tüm enerjisini tomurcuk oluşturma yönünde etkiler. Kazık kökü hiç güçlenmez. Dolayısıyla da sadece iki – üç dallı ve sadece birkaç çiçekli olacaktır. Ayrıca sıcak havaya ve susuzluğa kışın gelişim göstermiş olanlar kadar dayanamazlar.
Kışa dayanıklılık
Kesin rakam bulamadım ama birkaç bilgi kaynağından anladığım kadarıyla -15C dereceye kadar hiç sorun olmaz. Yani tohumları sonbaharda çimlenmişse fideleri orta şiddet don olaylarına tam dayanıklıdır.
Kullanım
1- Gelincik çiçekleri şerbet, likör, gıda boyası vb amaçlarla kullanılır. 2- Kartlaşmamış körpe yaprakları ve çok körpe dalları salata gibi yenebilir. 3- Usulüne uygun tohum ekimi yaparsanız bahçe ve balkon süs bitkisi olarak birçok baharlık bitkilerden çok daha iyi uyumludur.
Bahçede özel bakımla gelincik yetiştirme
Tavsiye ederim. Eğer gelincikleri seviyor ve bahçenizde yetiştirmek istiyorsanız mutlaka deneyin. Gerekenleri yaparsanız (ama sonbaharda başlarsanız) gelincikleriniz o kadar yoğun ve o kadar uzun süre çiçeklenme gösterir ki sizi bıktırır. Hatta çiçeklerini şerbet veya kurutarak gıda boyası yapmak istiyorsanız aşağıdaki bilgilerle bol bol çiçek elde edebilirsiniz. Çiçek verimi o kadar aşırı çoklukta olur ki sadece iki-üç kök gelincik bile ihtiyacınızı fazlasıyla görür.
Öncelikle bilmeniz gereken şartlar
1- Gelincik yetiştireceğiniz yerin uzun süre direkt güneş alan bir yer olması şart (en az 4 saat, kesintisiz ve direkt).
2- Gelincik fidelerinde yer şaşırtması yapılmaz. Fideleri söküp başka yerlere dikmeye çalışmayın. Tohumdan nerede çimlendi iseler orada hayatına devam etmeliler.
Burada iki tarz (yani sonbahar tohum ekimi ve ilkbahar tohum ekimi şeklinde) iki ayrı yetiştirme bilgisi verdim. İkincisi biraz zor ve belki düşük verimli olacaktır ama tohumları ilkbaharda ekecekseniz yapılacak şey yok. Ancak daha geniş alanda daha fazla ekim yapmanız gerekir.
Tohumları hazırlama: Gelincik tohumları o kadar küçüktür ki adeta toz gibidir. Bir çimdiklik miktarı tohum (veya yarım çay kaşığı tohum) 2m² alan için fazlasıyla yeterlidir. Onun için çok az miktar tohumu iki avuç kadar kum ile iyice karıştırın ve kumu hazırladığınız toprak alanın her yerine ince ince serpin.
Sonbaharda gelinci tohumu ekimi
Önce, yaz sonuna doğru, mesela ağustos sonlarında gelincik ekeceğiniz bölgeyi derinden çapalayın ve gübreleyin. Sonra iyice sulayın.
Kış soğuklarının -12C dereceyi aşmadığı yerlerde gelincik tohumlarını mutlaka sonbaharın ilk ayının sonuna doğru ekin. Eylül sonu veya ekim ayının ilk haftası gayet uygun bir zamandır. Bir ay önceden işleyip gübrelediğiniz toprağı şimdi hafifçe çapalayın ve tırmıkla düzgünleştirin. Bolca kum ile karıştırdığınız gelincik tohumlarını toprak yüzeyinin her yerine seyrekçe serpin. Üstlerini toprakla kapatmamalısınız. Sonra da yağmurlama tarzında sulayın.
Kış boyu gelişim gösterecek olan fidelerin bakımı
1- Susuz bırakmayın. Özellikle tohumlar ilk çimlendiklerinde mini fideler susuz kalmamalılar.
2- Kış boyunca fideler arasında derece derece seyrekleştirmeler yapın. İlkin (fideler 10cm gibi geliştiğinde) aralarında 15cm kadar mesafe olsun. Fazla bir arada olanlardan bazılarını söküp atın. Veya salatalara katın. Kış sonuna doğru aralarında en az 40cm mesafe olmalı. Fazla yakınlar arasından en güçsüzleri söküp atın.
3- Kış sonunda bir defa çapalama yaparak domateslerde yapıldığı gibi kök boğazlarına toprak çekerseniz büyük faydası olur. Sonra her bir fidenin 15cm kadar uzağından çok az miktarda dap gübresi ya da şeker gübresi verin.
İlkbahar başında gelişimleri aniden hızlanır. Artık toprak kurudukça bol bol su dökerek sulayın. Bol bol yan sürgün dallanmalar ile adeta kudururlar. Git gide daha fazla sayıda çiçek açarlar. İşte bu yüzden 2. maddede seyrekleştirmelerden bahsettim. Aralarında en az 40cm mesafe az bile.
İlkbahar ekimi
Gelincik tohumlarını ilkbahar en başında acilen ekmelisiniz. Ne kadar gecikirseniz çiçeklenme verimi o denli az olur. Hatta hiç olmayabilir. Çünkü güçsüz kökler yüzünden sıcak hava etkisiyle kurur giderler. Tohum ekimini aynen yukarıda anlattığım gibi yapın. Tohumlar ilk çimlendiklerinde hiç susuz kalmamalılar. Buna ciddi dikkat edin.
İlkbaharda tohumdan gelişen fidelerin bakımı
Fideler 6 yapraklı olduklarında birbirlerine yakın olanlarda seyrekleştirme yapın. Aralarında ortalama 15cm mesafe olmalı. Fazlalıkları söküp atın. Ve bundan itibaren toprak hafifçe kuruduğunda olacak şekilde bir sulama düzenine geçin.
Bitki besini verme
Hayır. Toprağını en başta doğru hazırlamanız önemlidir.
Çiçek verimini arttırıcı budama
Bir gelincik eğer susuz kalmazsa ilkbaharda başlayarak yaz ortasına kadar sürekli çiçek açar. Bu uzun süre aslında sonbaharda tohumdan gelişip kış boyu güç toplayanlarda olur. Bunlar susuzluğa da çok iyi dayanırlar. İlkbaharda hayata başlayanların uzun süre çiçek açması pek mümkün değildir ama iyi ve doğru bakım sayesinde mümkün olabilir.
Çiçeklenmeyi kısa sürede bırakmasın diye devamlı budamalara başvurmalısınız. Solan çiçekleri saplarıyla kesin. Bir dalda hiç tomurcuk kalmamışsa ve filizlenme görünmüyorsa o dalı dipten kesin. Bunları yaparsanız gelinciğiniz tekrar tekrar filizlenip tekrar tekrar çiçekler açar. Gelincikler uzun ömürlü olmadığı için bir veya iki çiçeğini soluduğunda kesmeyip tohum oluşturmasına izin verin.
Gelincik çoğaltma, üretim
Gelincikler sadece tohumlarıyla üretilir. Zaten yukarıda konu bu idi. Tohum almaya gelince o başka bir konu. Önce çiçek üzerinde fındık kadar bir tohum kapsülü oluşur. Sonra bu kapsüller kuruyunca ama tamamıyla kupkuru olmadan önce toplayın. Eğer tam kurumalarına kadar beklerseniz kapsüller yanlardan açılır ve içindeki toz gibi mini tohumlar dökülür. Aldığınız kapsülleri derin bir çanak içinde koyun. Üstü açık olmalı. Havada bir yerde kapsüller kupkuru olana kadar bekletin. Sonra içerindeki tohumları çıkarıp alın ve saklayın.
Problemleri
Kimyasal dengesi pek yerinde olmayan topraklarda ve geceleri ıslak ve esintisi az olan yerlerde gelincikler külleme hastalığına yatkındırlar. Sulamaları sadece sabahları yapın. Külleme hastalığı olursa Topas gibi ilaçlardan kullanın.
Bitki bitlerine karşı dikkatli olun. Yapraklarda sayıları çok ise hiç vakit geçirmeden ilaçlayın.
Ayrıca bakınız
⇒ Bahçe süs gelincikleri (Shirley poppy)
⇒ Eschscholzia californica, Acem lalesi