Özellikleri
Mor çarkıfelek (Passiflora incarnata) ya da mor pasiflora çok hızlı büyür. Diğer bitkilere sarılarak yetişir. 6 metre kadar uzayan dallarındaki incecik tutmaçları (üzüm bitkisinde olduğu gibi) neyi yakalarsa sıkıca tutar. Pasiflora sarılacağı bir şey bulamazsa yerlerde sürünerek ilerler. Yaprakları alt resimde gördüğünüz gibi parçalıdır. Kışın sıfır ve sıfırın altı soğuklarında dökülürler.
İstilacı özelliği
Bahçede bir yere diktiğinizde bir sonraki yıl çarkıfeleğin 2-3 metre uzaklarında bile birkaç çarkıfelek daha çıktığını görürsünüz. Bunlar da hızlı büyür ve her yere istila etmeye çalışırlar. Çünkü pasiflora toprak yüzeyinin birkaç santim altında ilerleyen sürgünler uzatır. Böylece kendisinden uzakta yeni fidanları yükselmeye başlar. Bu özelliği açısından arsızdır. Hele düzenli sulanan bahçelerde bahçenin tüm her yerini istila etmeye çalışır. Bu özelliği can sıkıcı ve üzücüdür. İstilacılığının önüne geçmek için her birini ilk gördüğünüzde dibini biraz kazarak söküp atmalısınız. Başa çıkamayıp pasiflorasını tamamen yok edenler var.
Passiflora incarnata
Çiçek açması ve meyveleri
Passiflora incarnata gelişmişliğine, kışın dallarının zarar görmemiş olmasına ve yetiştiği yerin iklimine göre kış sonundan itibaren çiçek açmaya başlar. Duruma göre çiçek vermesi yaz ortasına sarkar. Ne yazık ki muhteşem güzellikteki pasiflora çiçekleri bir gün, en fazla iki gün içinde solar gider.
Yaklaşık yumurta iriliğindeki meyveleri yenir. Nitekim sırf meyvesi için yetiştirenler bile var. Hasat için meyvelerin turunculaşması ve biraz da buruşmaya başlamış olmaları gerekiyor. Çarkıfelek meyvelerinin olgunlaşma süresi iki ay ile dört ay arasında değişir. Bolca çiçek açması ve meyve vermesi için dallarının en az iki yıllık gelişmiş olması ve bolca dallar geliştirmiş olması gerekiyor. Tek kök tam yetişkin (en az 5 yıllık) bir pasifloradan yılda 15-20 tane meyve alabilirsiniz. Tek gövde ile sınırlı kalması çok zordur ve dolayısıyla çoklu gelişmiş bir pasiflora çok daha fazla meyve verir.
Çiçeklerin meyveye dönüşmeme problemi
Kök sisteminin epeyce güçlü olması lazım. Bir yere ektikten sonra en az 3 yıl geride kalmış olması gerekiyor. Eğer önceki yıllardan kalma sağlam dalları varsa ve 4-5 yıl yerine iyice yerleşmişse meyve verir. Aksi takdirde ilk yıllarda bol bol çiçek açmasına rağmen meyve vermez. Ayrıca, toprakta kökleri sömüren nematod parazitleri çok ise meyve vermeyebilir.
Yaprak bitleri meyve verimine kötü etki eder. Sürekli gözünüz üzerinde olmalı. Yaprak bitlerine rastlarsanız acilen ilaçlamalısınız. Kökten sürekli geliştirdiği dallarının sadece ihtiyaçduyduğunuz kadarının gelişmesine izin verin. Çoğunulğunu veya tümünü anında yok edin. Gücü boş yere dağılmasın ki meyveler iyi gelişsin.
Dayanıklılık
Kış soğuklarına en fazla -20C dereceye kadar dayanır. Fakat o kadar soğukta pasifloranın toprak dışı tüm dalları kurur gider (ilkbaharda daha güçlü olarak gelişime başlayacaktır ama bu takdirde çiçek açması ya yaz sonunda olur ya da sonraki yıla kalır. -6C dereceye kadar hafif don olaylarının ise yaprakları dökmekten başka zararı olmaz.
Passiflora yetiştirme, bakım
Pasiflora direkt güneşe fazla ihtiyaç duyar. Günde en az 4 saat güneş görmesi gerekir.
Passiflora incarnata, mor çarkıfelek bahçelerde her tip toprakta arsız gelişim gösterir. Sulamayı seyrek tutsanız bile bir şey değişmez. Yaz boyu hiç sulamazsanız bu durumda kötü etkilenir. Arsız gelişim özellikle üçüncü yıl başlar ve durdurmak mümkün değildir. Ancak düzenli budamalar yaparak kontrol altına alabilirsiniz. Bunun yanında, yukarıda özellikleri kısmında değindiğim gibi bahçenizin her yerine uzattığı sürgünleriyle istilacıdır ve insanı fena yorar.
Saksıda passiflora
Uygundur ve saksıda kökler fazla serinde kalmayacağı için daha fazla çiçek açar. Saksıya pasiflora dikerken yanına 2m kadar uzunlukta bir değnek yerleştirin. Saksıda yetişen çarkıfeleklerin toprağı süzek olmalıdır. Verimli bir bahçe-tarla toprağı bulun. bir miktar dere kumu ile karıştırın. Tor topraklar bahçe-balkon saksılarında tek başına iyi olmaz. Doğal arazi toprağı ile eşit ölçülerde harmanlamalısınız. Aslında pasiflora için en besleyici toprak karışımı bu olacaktır.
Saksısını, toprağını her üç yılda bir değiştirebilirsiniz.
Sulamayı toprak kurudukça bol bol su dökerek yapın. Ama pasiflora tomurcuklu ve çiçekli iken daha sık sulamalısınız. Yoksa zaten anca bir iki gün dayanan çiçekleri belki yarım gün bile dayanamazlar.
Gübreleme
Pasifloraya gübre olarak en iyisi yanmış koyun gübresi ya da solucan gübresidir. Fakat yanlış kullanırsanız gübrenin faydası değil öldürücü zararı olur.
A) Saksıda: Nisan başında, haziran ortasında ve ağustos ortasında (yılda üç defa) saksıda en üst yüzey toprağı ama en kenarlardan eşeleyip biraz toprak çekin. Açtığınız yere çok az miktar gübreyi çepeçevre serpin. Sonra toprakla örtün. Peşinden sulayın. Gübre miktarı 20cm çapındaki bir saksı için tepeleme olmayan 1 tatlı kaşığı ya da 1,5 çay kaşığı kadar gübre olmalıdır. Fazlası ciddi zararlara neden olur. Saksı büyüklüğüne göre veya bahçe zeminine dikili ise ona göre gübre miktarını hesaplayın.
Saksıya yeni dikerken.. Ya da saksı/toprak değiştirdiğiniz zaman ⇒ şu şekilde gübrelerseniz 2 yıl yeterli olacaktır.
B) Bahçede, arazide: Sonbahar ile kış sonu arasında herhangi bir zamanda dibinden yarım metre, bir metre kadar uzağını çepeçevre çapalayın ve oralardan toprağına gübre karıştırın.
Passiflora fidan üretimi
Mor çarkıfelek – Passiflora incarnata çoğaltma çok basittir. Bir dalını alıp direkt toprağa dikin. Susuz bırakmazsanız 5-10 günde köklenir. Sonra da filizlenip büyür. Sıcak yaz aylarında bu usul risklidir. Önce suda köklendirin. Pasiflora dalları suda birkaç günde köklenir. Sonra toprağa dikin. Ayrıca dip sürgünlerini ayırmayla ve kendisinden uzakta geliştirdiği fideleri ile de çoğaltabilirsiniz.
Problemleri
Pasiflora kök paraziti nematod zararlısının sevdiği bitkilerdendir. Tarlalardan, bahçelerden alacağınız topraklarda dikkatli olun. Nematod şüphesi varsa o toprağı önce ⇒ pastorize etmelisiniz.
Bir araziye, bir bahçeye passiflora dikecekseniz ve amacınız ticari açıdan meyve üretimi ise, öncelikle toprağın özelliklerini iyi bilin. Nematod varsa orada önce toprağa solarizasyon uygulayın. Veya varsa uygun toprak ilaçları kullanın. Önlem almazsanız orada pasifloralarınız son derece zayıf ve sağlıksız gelişirler. Nematod var mı anlamak için arazideki papatya türü bitkileri söküp kökleri inceleyin. Kökler neredeyse tespih gibi mini yumrular dizisi haline gelmişse orada fazlasıyla nematod olduğu kesindir. Anlamanın diğer yolları oraya domates fidesi veya köklü mum çiçeği dikmektir. Üç ay sonra söküp kökleri inceleyin.
Diğer yaygın bir problem yaprak bitleridir. Birçok türden yaprak bitleri passiflora yapraklarına fena dadanırlar. Yapraklar mahvolur ve bitkinin gelişimi çok kötü sekteye uğrar. Hatta gelişim tamamen durur.
Kalın gövdesi olması için daha odunsu çelik kullanmak istiyordum. Acaba Caerulea cinsinde suda köklendirmesi uygun mudur cins olarak? Tepe çeliklerinden olmuştu.
***
Aynı cinsin farklı türleri ama aynı tür gibi çok benzer özelliklidirler. Dolayısıyla birinin çoğaltılma yöntemi diğerinde de aynen geçerlidir. İlkbahara yaklaştığımız şu zamanda suda köklendirmeye gerek yok. Dışarıda açık havada direkt toprağa dikin.
Merhaba, 9cm’lik saksıda hediye passiflora caerulea geldi. Daha büyük boy bir saksıya hemen geçiş yapmalı mıyım ve hangi boyda olmalı? Bir de evim kiralık, güney cephe. Balkon demirlerine sardırmayı düşündüm. Antalya güneşinde yanma olur mu? Avokadolarımın geçen günlerde ani gelen sıcakta yapraklarını hep yaktı. İçeri almak durumunda kaldım. Daha sonra taşınma durumum olursa bitkiyi bırakmak zorunda kalır mıyım? Ne önerirsiniz?
***
Evet yapabilirsiniz. Saksı sizin rahatça taşıyabileceğiniz boyutta olabilir. Ne kadar büyük olursa olsun uygundur. Toprağı ise torf adıyla satılan hazır poşet toprak (en ucuzlarından) ve doğal arazi toprağı eşit oranlarda karıştırıp harmanlayın. Dışarıdaki saksı bitkileri için daima böyle toprak hazırlayın. Pasiflora şiddetli güneşin ve şiddetli sıcağın bitkisidir. Ama az güneşli yere de uyum sağlar. Avokadonuzun sıcakta yapraklarının yanmasına şaşırdım. Bu da şiddetli sıcağa ve yakıcı güneş altında olmaya uygun bir türdür. Pasiflora balkon demirlerine kendi özel tutmaçlarıyla tutunup yükselecektir. Çok azgınca, hızlıca gelişim özelliği var. Taşınma durumunuz olursa tüm dallarını dipten kesebilirsiniz. Kesinlikle hiçbir problem olmaz. Yeni evinizin balkonunda yine hızlıca dallar uzatır.
merhaba. 100 tane denemelik tarlaya açık alana dikeceğim. Her yerde hep saksı olarak bilgi görüyorum. Tam olarak çiçek açma zamanı ve meyve verme zamanı hakkında bilgi alabilir miyim? Ve -3, -4 dereceye kadar düşer ise meyve si zarar görür mü ya da çiçeklenme gecikiyor mu?
***
İhtiyacınız olan her türlü bilgi yukarıda zaten ayrıntılarıyla açıklanmıştır. Lütfen oradan okuyun. Eksik konu sadece tarlada olur mu konusu. Evet olur. Zaten amaç meyve ise en iyi tarlada mümkündür. Didim’in felaket dengesiz ikliminde canavar gibi yetiştiğine göre Antalya’da çok daha iyi yetişir. Didim’de küçük bahçemde bu bela bitkiyi zapt edemediğim için büyük zahmetler sonucu bahçemden tamamıyla yok ettim ve kurtuldum. O kadar felaket canavarlaşması ise neredeyse dikiş ipliği gibi incecik küçük bir dalını köklendirmemden sonra üçüncü yılında olmuştu.
Saksıda yetiştirmeye çalıştığım bir passifloram var. Birkaç gündür yaprakları sararıp dökülmeye başladı. Nedeni ne olabilir?
***
Hiçbir ayrıntı vermemişsiniz. Ne zamandan beri sizde? Ev içinde mi tutuyorsunuz, nasıl bir yerde, en son ne zaman toprak değiştirdiniz? Nasıl toprak kullandınız? Bunları bilmeden bozulma nedeni hakkında tahminde bulunamam.
Cam balkonla kapalı balkonum tüm öğlenden sonra güneş alıyor. Passiflora bitkisi balkonda 3-4 yıl geçmesine rağmen büyüyüp gelişmedi. Dalları uzuyor ama yaprakları sararıp dökülüyor. Saksıda normal çiçek toprağı var. Evden iş yerine getirip içeriye camın önüne koydum. Tüm gün ışık alıyor. Burada gelişir mi, yoksa dışarıya mı koymalıyım?
***
Pasiflora tamamıyla açık hava bitkisidir. Kapalı balkonlara hiç uygun değil. Ayrıca sürekli yaprak bitlerine maruz kalmaya tam yatkın (özellikle cam balkonlarda örümcek bitler yaprakları daima mahvederler). Sürekli ilaçlamak gerekiyor. Benim bahçemde vardı. Uğraşamadım yok ettim. Esas sıkıntı bahçeye dikince toprak yüzeyinde her yöne iki üç metre sürgünler uzatıp bahçemin her tarafından topraktan pasiflora fışkırmasıydı. Baş belası bir tür. Bitlenmesi ayrı dert.
500 türü olduğunu yazdığınız Passiflora’nın hangi türü insanların kullanımına uygundur? Meyvesini ve yaprağını tüketmek bakımından.
***
500 türünü tek tek nereden bileyim? Yukarıdaki bilgiler başlıkta adını belirttiğim tür hakkındadır. Bunu kendim de yetiştirmişimdir.
Komşudan 2 kök diktim. 1m boyundalar. Şimdilik ağaca iple astım. Fakat nereye sarmalı? Nasıl dik durur? Kaç yıl sonra meyve verir acaba?
***
Nereye sardırmalı, bunu siz belirleyeceksiniz. Güneşli bir yer olsun. Çardak gibi bir düzenleme yapabilirsiniz. Dik durmasına gelince, pek mümkün değil. Asma (üzüm) gibi düşünün. Ana gövde neredeyse bilek kadar kalın hale gelmedikçe gayet esnektir ve dik duramaz. O kadar kalınlaşması belki ortalama 10 yıl ister. Meyve vermesi çiçek açarsa mümkündür. Daha ilk yılında çiçek açabilirler. Ancak ilk bir-iki yıl çiçek açsa bile muhtemelen meyve vermeyeceklerdir.
Pasiflora fidesi almayı düşünüyorum. Toprağı berbat, çok az şey yetiştirebildiğim küçük bir bahçem var. Bu koşullarda pasiflora yetiştirmem mümkün mü yoksa bu yayılmacı ve bit riski olan türle maceraya hiç gerek yok mu?
***
Ankara için bahçe bitkisi olmaya pek uygun değil çünkü orada her yıl toprak dışı tüm kısımları kışın kurur ve her yıl sıfırdan yeniden dallanmaya başlar. Sizin bahçenize hiç uymaz çünkü günde saatlerce güneş görmesi lazım.
Ben 4 dönüm pasiflora ektim 1. yılını tamamladı. Şu an güzel meyvesi var fakat meyveler olgunlaşmadan buruşma yapıyor. Buna nasıl bir ilaç veya ne kullanmam lazım?
***
Meyve vermesi için en azından üç yılını tamamlaması gerekirdi. İlk yılda meyve vermişse çok iyi ama vermeseydi daha iyi olurdu. Siz şimdi üzerindeki tüm meyveleri ve yeni oluşacak meyveleri yok edin. Bakımına dikkatle devam edin. Şimdilik toprak altı köklerinin güç toplaması lazım. Zaten meyvelerin irileşmeden kötüleşmesi köklerinin yeterince güçlenmediğinden dolayıdır. Yani hiçbir problem yok ve her şey fazlasıyla yolunda gidiyor. Gelecek yıl güzelce meyvelerini büyütürler. Ayrıca, meyvesi için yetiştirilen bitkiler yaprak bitlerine karşı ilaçlanmalı, üzerlerinde hiçbir yaprak biti barınmamalıdır. Yoksa meyveler çok kötü etkilenir. İyi bir meyve verimi için yaprak sağlığı çok ciddi önem taşır ve pasiflora her tür yaprak bitlerinin çok dadandıkları bir bitkidir. Gelecek yıl için bunu unutmayın.
Passiflora bitkisinin kök yapısı nasıldır?
***
Normal saçaklanan kökleri olur.
Çok sağlıklı passiflora bitkisi (1 yaşında) sulama ve güneşlenmesinde herhangi bir sorun olmamasına rağmen aniden (1 gecede) kurudu. Bitkinin bedeninde herhangi bir zedelenme de yok. Buna ne sebep olmuş olabilir?
***
Saksıda yetiştirdiğinizi tahmin ederek cevap yazıyorum. Şiddetli sıcakta ıslak toprak, genellikle de ıslak toprağın güneşte adeta pişmesi saksının ve toprağın özelliğine göre bitkileri aniden öldürür. Yazın çok fazla sıcak olan memleketlerde bahçe-balkon saksılarının çok büyük olması lazım.