Cactaceae (Kaktüsgiller) famiyasının Pelecyphora cinsinin önceden 5 türü olduğu kabul ediliyordu. Zamanla 3 türünün farklı cinslerden olduğu anlaşılmış. Ve şimdi sadece iki türe sahip olduğunu öne sürerler. Bunlardan Pelecyphora aselliformis türüne kaktüs meraklıları fazla ilgi gösterir. Diğer tür (Pelecyphora strobiliformis) daha sade yapılı olup pek tanınmamıştır.
Pelecyphora aselliformis, fotoğraf: Pinterest
Şimdi farklı cinslerden olduğu öne sürülen çok benzer türler şunlar: Mammillaria pectinifera, Turbinicarpus valdezianus ve Turbinicarpus pseudopectinatus (Wikipedia). Onlar da yüzeyleri böceklerle kaplı gibi görünüme sahiptir. İnternette bilgi kaynaklarında fotoğraf olarak Pelecyphora aselliformis türünün yerine Turbinicarpus pseudopectinatus türünün resimlerini kullanan kişiler çok.
Özellikleri
Tüm özelliklerini düşünürsek P. aselliformis kaktüs türleri arasında en ilginç yapıya sahip türlerden biridir.
Habitat
Pelecyphora aselliformis Meksika’nın iç-merkez kısmının biraz doğusuna özgü bir dağ bitkisidir. 1800m ve daha yüksek rakım yerlerde, kum taşları ile kaplı arazilerinde yaşarlar. Bölge yaz aylarında az yağmurlu, kış aylarında tamamıyla kuraktır (Llifle). Doğal yaşam alanlarında çalıların, diğer bitkilerin gölgesinde yaşar. Ve böylece öğle saatlerinin güneşine direkt maruz kalmazlar.
Gövde
Küçük yapılı olup gruplaşmış halde gelişim gösterirler. Yeni sürgünler önce çubuk gibi uzar. Sonra uç kısmı kalp şeklinde genişler. Zamanla alt kısmı ince yapılı, üst kısmı genişçe bir hale gelir. Daha doğrusu aşağı doğru incelen bir silindir yapısındadır. Fotoğraflarda yumruk kaktüs gibi görünmesine aldanmayın. Yetişkin tek bir bitli kaktüsün üst kısmının çapı en fazla 5cm, toprak dışı boyu ise en fazla 10cm’dir.
Kök yapısı
Bitli kaktüsün toprak altı kısmında aşağı doğru kapkalın yumru bir yapı olup yumru yapı daha aşağıda kazık kök halini alır. Ve böylece kaktüsün toprak altı kısmı 20-25cm, bazen 30cm kadar derine uzanır. Bu özelliği bütün yıl yok denecek gibi çok az yağışlara rağmen hayatta kalmasını ve gelişim göstermesini açıklar.
Çiçekleri
Eğer yeterince güneş alırsa kış ortasından sonbahara kadarki dönemde pembe ve mor benzeri renklerde çiçek açar. Çiçekler ortalama 3cm çapında olur.
Pelecyphora aselliformis çiçekli hali, fotoğraf: Wikipedia
Areole düğmeciklerinin farkı
Kaktüslerin tipik özelliği gövdede pekçok dikenli düğmecikler olmasıdır. Bunlara areole denir. Pelecyphora aselliformis türünde areole’ler uzun-oval şeklindedir (arpa tanesi biçiminde). Areolelerin görünümü sanki kaktüsün üzerine yapılmış yassı gövdeli böcekler gibidir. Unlu bitlere de benzerler. Türün bilimsel adındaki aselliformis sözcüğü Oniscus asellus adlı böcek türünden gelir. Yani “asellus biçimli” anlamındadır.
Dikenleri çok kısa ve incedir. Batmak gibi tehlikeleri yoktur.
İklim uyumu
Bitli kaktüs karasal iklimi daha çok sever. Kışın -6C dereceye kadar soğuğa dayanıklıdır ama küçük yapılı ve hassas olduğundan kışın dışarıda bırakmamalısınız. İklimi uygun yerlerde dışarıda bırakacaksanız kış boyunca yağmur ve dolu yağışlarından etkilenmemesine dikkat edin. Bahçeye dikmeye uygun değildir. Sadece saksıda yetiştirin.
Pelecyphora aselliformis bakımı
Bu ilginç kaktüs sağlıksız deforme gelişimler yapmaya ve çürümeye oldukça yatkındır. Havasız+sıcak ortamlarda hiçbir gelişim göstermeyip aniden ölebilir. Yanlış bakımda yeni sürgünlerinin kuruması da sık görülen bir problemdir. Ama eğer yeterince direkt güneş, doğru toprak karışımı, sulama sıklığında doğru bilgi ve çok iyi havadar ortam mümkün olursa her şey yolunda gider.
Doğal yaşam alanlarında çalılar altında olması ve öğle vakti güneşini direkt almaması sizin yanlış fikirlere götürmesin. İnsanların bakımında uzun süre direkt güneş istiyor. Sadece, yazın gündüz saatleri çoğunlukla 32C derece üstü sıcak geçen ve havası çok nemli olan düşük rakım deniz etkisindeki yerlerde saat 10:30 – 18:30 arasında yaz boyunca (haziran ortası-eylül başı döneminde) güneş ışınlarını filtreli almasını sağlayın ve gece boyunca hava akımları aldığından emin olun.
Saksı ve toprak
Pelecyphora aselliformis toprak dışı gelişiminden daha fazla toprak altı yumru ve kazık kök kısmını geliştirir. Bu yüzden kaktüsün toprak dışı uzunluğundan biraz fazlası derinlikte toprak derinliği istiyor. Yılda yıla veya 2-3 yılda bir daha derin saksıya aktarın. Mesela kaktüsün toprak dışı uzunluğu 5cm ise toprağının derinliği 8cm olsun. Buna göre, büyüdükçe benzer oranlarda saksı-toprak derinliğini büyütün.
Toprak karışımı
2 ölçü yıkanmış kurutulmuş torf (yani yıkayarak ince tozundan, kil ve macunumsu humus topaklarından arındırın) + 1 ölçü kilsiz arazi toprağı + 2 ölçü 3-4mm iri taneli dere kumu + 1 ölçü 5-6mm iriliklerinde ponza taşı. Hepsini güzelce harmanlayın.
Saksı-toprak değişimi
Gerektiğini düşünüyorsanız sadece mayıs ortasında yapın. Önce toprağının iyice kurumasını bekleyin. Sonra saksıdan çıkarın. Eski toprağından elinizden geldiğince arındırın (tamamıyla arındırmaya çalışmayın). İncecik-uzun köklerin çoğunu kesin. Yeni saksıya yeni toprak karışımıyla yeniden dikin ama sulamayın. İlk dikimde toprak karışımı kuru olsun. 10 gün sonra bol bol su dökerek sulayın.
Sulamalar, bitki besini
Toprağının adam akıllı kuruduğunu gördükçe, saksı alt deliklerinden dışarı çıkacak miktarda su ile sulayın. Bütün yıl böyle devam edin (kış dinlendirmesi haricinde). Ayrıca, kışın bulunduğu yerde gün içinde zaman zaman ısı 10C derece altına düşüyorsa o dönemde hiç sulamamak daha iyidir.
Pelecyphora aselliformis yıl içinde sadece ilkbahardan yaz ortasına kadar bitki besini ister. Her üç sulamadan birini besinli hazırlayın (kaktüs-sukulent bitki besini gerekiyor). Besinin suya karıştırma oranını üçte bire azaltın. Besin sayesinde yumrulu kazık kökü yeterince güçlü yapılanır ve kaktüsün gelişimi sağlıklı devam eder. Hem bitki besini daha geniş, dara irice gelişmelerini sağlar.
Kış dinlendirmesi
Özellikle çiçek açması için önemlidir ama sağlığı, direnci için de faydalıdır. Zamanı aralık ayı ortasından şubat ayının ilk haftasına veya ortasına kadar. En az 40 gün, en fazla 50 gün bir hayli soğuk ama güneşli ve havadar bir ortamda, kupkuru toprakta bekleteceksiniz. Ortam nemli, esintisiz ve soğuk bir camekanlı balkon olacaksa kış dinlendirmesi çürüyüp ölmesine sebep olur. Yani o durumda sıcak odada tutmanız daha iyi olacak.
Soğukluk günün çoğunluk saatlerinde 10C derece altında olmalıdır. Yoksa dinlendirmenin bir faydası olmaz. -5C dereceden daha fazla soğuğa maruz kalmasın. Akdeniz ikliminde iseniz bu kadar kesintisiz sürekli soğukluk mümkün olmayacağından, açık havada kuzey cephede, hiç güneş almayacağı, soğuk rüzgarlardan direkt etkileneceği ama yağmurdan ıslanmayacağı bir yerde durması gerekir (ve süreyi 2 ay tutun). Soğuk yere almadan önce toprağının tamamıyla kurumuş olduğundan emin olun. Dinlenme sonunda sıcak yere alınca ilk bir hafta yine kuru toprakta beklemelidir. Ki sıcak yerin şartlarına alışsın. Sonra sulayın.
Pelecyphora aselliformis üretimi
Tohumlarıyla ve yan sürgünlerinin ayrılmasıyla üretilir. Tohumları kış sonu /ilkbahar ilk günleri döneminde ekmelisiniz. Fideler çok yavaş büyür. Ergin hale gelmeleri 5-6 yılı bulur. Tohumları ekeceğiniz toprağı yine aynı olsun ve ilk yıl hiç bitki besini vermeyin. İkinci yıldan itibaren yetişkinlerde olduğu gibi ama dozajını 4 misli azaltmış olarak bitki besini vermeye devam edin. 3. yıldan itibaren normal bakıma geçin.
Yan sürgünleri ayırmak pek tavsiye edilmez. Çünkü yavaş gelişimli olan, yaşlanmadan önce sürgün (yavru) vermeyen Pelecyphora aselliformis kaktüsü çoklu halde olmasıyla güzeldir. Ayırmak büyük bir kayıp olur. Eğer ayıracaksanız nisan ortasında anadan dikkatlice keserek alın. 5-6 gün kesik yerin kuruması için açıkta bekletin. Sonra uygun toprak karışımına toprak kuru iken ekin ve 10 gün geçince sulayın. İlk yıl sanki köklü imiş gibi normal bakıma devam edin ama ilk yıl bitki besini vermeyin.
Başka kaktüslerin üzerine Pelecyphora aselliformis aşılama
Cactaceae familyasından diğer kaktüslerin üzerine aşılayanlar var. Bu durumda hızlı gelişir ve biraz yumruk kaktüs gibi bir hal alır. Ama kendi doğal güzelliği kaybolur. Üst kısımlarından yan filizler verir. Dipten filizlenmeler olmaz. Hem anaç kaktüsün kendi filizleri gelişir ve gözünüzden kaçarsa üstteki Pelecyphora aselliformis kurur gider. Ben aşılamayı tavsiye etmiyorum. Zira bence kaktüsler kendi doğal güzellikleri için ve sabırla, emekle yetiştirmemiz gereken bitkilerdir. Bu türü aşılamakla üretenler daha çok ticari amaçla kaktüs yetiştirenlerdir.