Birçok çeşitleri olan Pancar türü Amaranthaceae (Ispanakgiller) familyasının Beta cinsinden bir tür olup bilimsel adı Beta vulgaris’tir. Bu tür bitkiler ilk yılını sadece dipten yapraklanmayla ve depolayıcı kök büyütmeyle geçirir. İkinci yıl bir gövde uzatarak çiçek açar, tohum oluşturur ve ölürler. Şeker pancarı ise Pancar’ın bir alt türüdür. Bilimsel adı Beta vulgaris subsp. vulgaris ‘Altissima’dır. Pancar alt tür ve kültivarları arasında Altissima grubundan kabul edilir.
Tarlada şeker pancarları
Bitki türleri farklı yerlere yayılınca farklı iklim ve farklı yükseltilerde bazen hafifçe genetik farklılaşmalara uğrarlar. Böylece alt tür, varyete vesaire çeşitleri oluşur. Şeker pancarının diğer pancarlardan farklılaşması böyle olmuştur. İlk ortaya çıktığı yer veya ilk fark edilip değerlendirildiği yer Çek Cumhuriyeti ile Polonya arasında bulunan Slezya bölgesidir.
Şeker pancarı nasıl şeker üretiyor?
Her bitki yapraklarda fotosentezle şeker üretir. Bu işte havadan aldığı karbondioksiti ve topraktan aldığı suyu kullanırlar. Oluşan şekeri köklerde depolarlar. Bunu gerçi her bitki yapıyor ama çok daha az. Şeker pancarındaki aşırılık bu bitkinin havadaki karbonu azaltıcı etkisini de gösterir. Yani bol bol şeker üretiyorsa havadan diğer bitkilere göre daha fazla karbondioksit çekiyor ve geriye bol bol oksijen salıyor demektir. Kısaca bir şeker pancarı tarlası aynı zamanda bir “bolca oksijen üretim havzası”dır.
Şeker pancarı ilk yılında sırf yapraklanmayla uğraşır. Yapraklanırken ne kadar çok yapraklanırsa ve o yapraklar ne denli birbirlerinin havasını, güneşini engellemeden serpilirlerse toprak altında o denli hızlı ve büyük depo kök oluşturur ve bol bol şeker depolar. Yani şeker pancarı yetiştiriciliğinde fidelerin aralarındaki mesafe iyi ayarlanmalıdır. Ayrıca şeker pancarı ekilen tarlalarda yabani ot mücadelesi büyük bir titizlikle yapılmalıdır. Mini otların belki pek zararı yok ama şeker pancarları arasında fazla yapraklanan ve fazla köklenen türlerden otlar hiç bekletilmeden yok edilmelidir. Depo kök ortalama 100 günde gerektiği kadar büyür. Sonra da olgunlaşmaları tamamlandığında hasat edilirler.
Tarımı, yetiştiriciliği
Zamanla şeker pancarının bile çeşitleri oluşmuş. Bazılarının kök yapısı kolayca irileşmekte, bazıları daha ilk yılda kolayca tohuma kaçmakta (bu da kök irileşmesini mümkün kılmamakta), bazıları toprak farklılıklarına ve toprak parazitlerine-hastalıklarına daha iyi dayanıklı ve uyumlu, bazıları daha hassas.. Buna göre uzmanlar şeker pancarı çeşitlerinin hangilerinin hangi toprak yapısına ve hangi iklime daha uygun olduklarını belirlemişler. Dolayısıyla şeker pancarı yetiştiriciliği yapmak isteyen kişilerin önce bu konuda uzman kişilere ve kurumlara danışmaları gerekiyor. Toprak ve iklim uygun olsa bile bir tarlaya her yıl şeker pancarı ekilmemelidir. 4 yılda bir ekilmesi tavsiye edilir. Ara yıllarda o tarlada hangi bitkilerin yetiştirileceği de öğrenilmelidir. Rastgele şeylerin ekimini yaptıktan sonra dördüncü yıl şeker pancarı ektiğinizde iyi bir mahsul elde edemeyebilirsiniz. Şeker fabrikalarına yakın olmak ayrıca önemlidir.
Toprağın şeker pancarı tarımına uygun olarak işlenmesi ve gübrelenmesi sonbaharda veya en geç kış başında halledilmelidir. Tohumlarının ekim zamanı iklim durumlarına göre, yöreden yöreye değişir. Kış sonunda son don olayı riski olabilen günlerde ekim yapılır. Sebep tohumlarının ilkbaharda mümkün mertebe erkenden çimlenme gerekliliğidir. Zira iyi bir verim almak için bu şarttır. Gecikme ne kadar fazla olursa verim o denli düşer.
Çimlenen tohumlardan büyüyen fidelerin hayata tutunmuş oldukları kesinlik kazandıktan sonra birbirlerine fazla yakın olanlar aralarında seyrekleştirme yapılmalıdır. Fideler her bir sırada bir karış ya da 20-25cm mesafeli olmalıdır. Ve sıra araları ise en az 45cm kadar olmalıdır.
Türkiye’de şeker pancarı üretimi
2016 verilerine göre Türkiye dünya şeker pancarı üreticiliğinde 19,46 ton ile 5. sıradadır. İlk 4 ülke sırasıyla Rusya (51,36 ton), Fransa (33,79 ton), ABD (33,49 ton) ve Almanya (25,50 ton).
Şeker pancarı çok su ister ve sık sık bolca sulama gerektirir. Bu yüzden İç Anadolu Bölgesi’nde sulamada yer altı su kaynaklarının kullanıldığı yerlerde tarımının yapılmasını doğru bulmayanlar var. Sebep yeraltı su kaynaklarının hızla tükenmekte olması. Yani yer altı suları her yıl 3m daha derine çekiliyormuş. Bu durumda yeraltı su kaynakları o bölgelerde belki birkaç yıl sonra tamamıyla tükenecek. Fakat bilinmelidir ki şeker oluşumunun yeterliliği ancak gündüz yeterli sıcaklık ve gece oldukça serin havayla mümkündür. Bu yüzden iç Anadolu bölgesi en uygun yerdir. Deniz etkisinde olan yerlerde pancarların gelişimi sürecinde gece ısısı pek düşük olmadığı için köklerde şeker birikimi az olur ve bu da kazancı düşürür. Üretici yeterince kâr edemezse niçin şeker pancarıyla uğraşsın? Yeraltı sularının tükenebilirliği problemine karşı başka çözümler bulunmalıdır. Ya da şeker pancarı yetiştiriciliğine son verilmelidir.
Hastalıkları
Deli kök hastalığı veya kök sakallanması hastalığı (Rhizomania) şeker pancarlarında aşırı fazlalıkta ince köklerin oluşmasına neden olur. Yapraklarda sarı benekler olur ve susuz kalma alametlerine rastlarız. Çünkü o ince kökler ne kadar çok olsalar da kısa ömürlüdürler (biraz uzayıp kururlar) ve bitkinin topraktan yeterince su almasına engel olurlar. Kazık kök yeterince şeker depolayamaz. Hasat zamanında olması gerekenden beş misli kadar ince kalırlar. Bu hastalıkla mücadele etmek için bir öneri, tarlaya ekilen şeker pancarı tohumlarının çimlenmesinden sonra 6 hafta boyunca hiç sulama yapmamak. Çünkü hastalığın virüsü ıslak toprakta hayat bulur ve henüz güçlenmemiş köklere bulaşırlar. Diğer öneri ise deli kök hastalığına dirençli şeker pancarı çeşidinin tohumlarını bulmak ve onlarla yetiştiricilik yapmaktır.
Nematodlar ayrı problem. Büyük zararlara yol açar. Şeker pancarı zaten dönüşümlü tarım isteyen gereken bitkilerdendir. Yani aynı yerde sadece dört yılda bir yetiştirmek lazım. Diğer üç yılda orada domates gibi nematodları arttıran türlerin tarımını yapmayın. Önerilen türlerden birkaçı fasulye, ayçiçeği, mısır ve buğday.
Şeker pancarlarında yaprak hastalıkları da görülebilir. En sık görüleni yapraklara kıvrık-buruşuk şekil veren, boyu kısaltan ve yaprakların daha kısa sürede bozulup kurumasını sağlayan virüsün yol açtığı hastalıktır. Diğer pas, külleme vb mantar hastalıkları da başgösterebilir.
Tüm hastalıklara çözüm olarak
Toprağı doğru işleyin. Tohum ekimini kış sonunda geç kalmadan yapın. Aynı yerde sadece 4 yılda bir şeker pancarı yetiştirin.
Tohum ekim zamanını geciktirmemek çok büyük önem taşır. Çünkü hastalıkların pek çoğu baharın serin günleri geride kalırken ortaya çıkmaya başlar. Dolayısıyla şeker pancarları o zamana kadar epeyce güç toplamış olmalıdırlar. Doğru gübreleme de büyük önem taşır. Zira bitkiler topraktan gereken elementleri yeterli ve dengeli bir şekilde alamazlarsa savunma mekanizmaları zayıf düşer. Ve bu da her türlü hastalıktan etkilenmelerini kolaylaştırır.
Kaynaklar
Şeker Pancarının Tarımı — Konya Şeker
Şeker pancarı hastalıkları — KWS
Sugar beet — Wikipedia