Semizotu (Portulaca oleracea) ve faydalı kullanımları

Portulacaceae (semizotugiller) familyasının tek cinsi Portulaca 40’tan fazla türe sahiptir. Bildiğimiz semizotu (Portulaca oleracea) onlardan biridir. Didim’de insanlar buna temizlik diyor. Diyenler Anadolu’nun çeşitli yerlerinden insanlar. O halde semizotu yerine temizlik denmesi bir hayli yaygın olsa gerek.

Genel özellikleri

Kısa ömürlü, otsu, sıcak yerleri seven bir bitkidir. Dünyanın her yerine yayılmıştır. Sulak olmayan yerlerde semizotu dalları neredeyse toprağa sıkıca yapışık gibi uzar. Bir kökten her yöne birçok dal sürekli yan dallar vererek gelişirler. Yapraklar çeşidine göre farklı irilikte olsa da en büyük yapraklısı bile mini yapraklı sayılır.

Yemeklik amaçla tarımı yapılan (manavlardan satın aldığımız) semizotu kültivarı diğerlerine göre dev sayılır: Az dallıdır ama dalları oldukça kalın (ana gövdesinin dip kısmının çapı 1cm kadar) ve iri yapraklıdır. 40cm kadar yükselir. Fakat aşırı kof yapılıdır. Yaprakları da yabanilere göre biraz daha açık tonda yeşildir. Bünyesinde çok fazla su barındırır.

İlkbahar başında çevremizde yabani semizotlarını görmeyiz. Çünkü tohumlarının çimlenmesi biraz sıcak istiyor. Bazı yerlerde yaza doğru, bazı yerlerde yaz başında veya ortasında ortaya çıkarlar. Akdeniz ikliminde güneşten ısınan topraklarda ilkbahar ortasından itibaren peyda olurlar. Sonra hızlı gelişip çiçeklenir, hızlıca tohum üretirler. Dökülen tohumlar hemen çimlenir ve hızlıca büyürler. Yaz sıcakları dinene kadar bu şekilde birkaç nesil ürerler.

Sağlığa faydası

Semizotunun sağlığa faydası çoktur. Mineraller, vitaminler.. ama en önemlisi Omega3 zengini olmasıdır. Pişirmeden salatada çiğ halde yiyecekseniz pazarlarda satılan koflarını alın. Ama pişirip yiyecekseniz en faydalısı mini koyu yeşil yabani çeşitleridir (bunu çiğ yemeyin). Sebep okzalat. Evcil olanında az, yabanilerde biraz çoktur. Bu yüzden salatalık yemede evcil olanını kullanın. Gerçi fazla yemeyecekseniz yabilerinin de zararı olmaz. Okzalat açısından ıspanak daha zararlıdır.

Bahçe toprağına köklerinin faydası

Bahçenize yabani semizotları dadanmışsa artık önünü alamazsınız. Kendi kendilerine her yerde sürekli adeta fışkırırlar. Eğer toprağınız sert yapılı ise, fazla killi ise ve eğer siz semizotlarını yok etmeye çalışmazsanız birkaç yıl sonra toprağınız daha yumuşak ve daha süzek hale gelecektir. Çünkü her bir semizotu kalınca bir kazık kök dümdüz aşağı gönderir. Sonbahar serinlerinde hemen ölürler. Toprakta çürüyen kökler böylece toprağa delikler açmış gibi olur. Ayrıca topladıkları elementler yine toprağa geçer. Çürüyen semizotu dalları ve kökleri yıldan yıla toprağın karbon oranını arttırmada da fayda sağlarlar.

Tüm sıcak aylar boyunca yabani semizotu bitkileri çok iyi bir yer örtücü vazifesi görür. Serin toprak isteyen gül fidanlarınızın dibinde ve çevresinde toprak yüzeyini sıkıca kaplayarak toprağın fazla ısınmasının önüne geçerler.

Semizotu bahçede yetiştirme

Tohumunu ekeceksiniz. Manavlarda gördüğümüz yemeklik dev semizotu tohumları her yerde paketlerde satılır.

Sonbaharda, en geç kış sonundan önce toprağı gübrelemiş olmalısınız. Aslında semizotu gübresiz toprakta da gayet güzel yetişir. İlkbaharda tohumları ekmede acele etmeyin. Çünkü çok fazla serin günlerde tohumlar çimlenmez. Mesela İstanbul şartlarında nisan sonundan öncesi uygun değil. Toprak yüzeyi gün içinde ne kadar uzun süre direkt güneş alıyorsa durum değişir. Nisan ortasında da uygun olabilir. Az güneşli yerlerde mayıs sonu gibi düşünülebilir. Bunun dışında yaz boyunca tekrar tekrar tohumlarını ekebilirsiniz.

Toprağı çapalayıp tırmıkla düzleyin. Semizotu tohumlarını serpiştirin ve sulayın. Tohumlar çimlendikten sonra fideler çok hızlı büyür. Yeterli gelişim gösterdiklerinde tümünün üst yarısını kesip alın. Bu ilk hasat. Sonra daha fazla dallarla gelişmeye devam ederler. Yeterince geliştiklerinde tekrar hasat edersiniz. Bu sırada ilk gelişenlerden kesmedikleriniz çiçek açar ve tohum verir. Tohumlarını alıp tekrar ekerseniz hemen büyürler.

Yabani semizotları dallarını kesip aldıkça tekrar dallanmada evcil semizotundan daha başarılıdır. Gerçi bu özellik çeşitlerine göre değişiyor. zaten yaz boyunca tekrar tekrar tohumlarını ekerek yenilerini yetiştirmek mümkün.

Tohumlarının elde edilmesi

Dal uçlarında çiçek açma yerlerinde leblebi tanesinden küçük, ucu sivri tohum kapsülleri oluşur. Bunların içinde hardal tanesi gibi çok küçük ve çok sayıda tohumlar vardır. Kapsüller kuruyunca hatta kapsül henüz yeşilken bile tohumlar olgunlaşmış siyah rengini almıştır. Tohumları bir kap içerisine biriktirin. Kuru ve sıcak yerde 20 gün kadar açık bekletin ki tamamıyla kurusunlar. Sonra kuru kağıt havluya dökün, sarın ve kavanozda saklayın.

Marketlerden yemeklik olarak aldığınız yeşil semizotu dallarının uçlarında da o tohum kapsüllerinden olabiliyor. O dalların kapsüllü uç kısımlarını serin bir yere bırakın. Dal yavaş yavaş kururken tohum kapsülündeki tohumlar olgunlaşır. Sonra o tohumları aynı şekilde alıp saklayın. Ertesi yıl ekersiniz.