Ilgın, Tamarix

Tamarix cinsinin kaç türü olduğunu belirtemiyorum. Çünkü ne yazık ki ılgın türleri hakkında bilimselliğe yaraşır ciddi bir ayrım henüz yapamamışlar. Varyeteleri ve formları bile ayrı ayrı türler olarak isimlendirilmiş.

Özellikleri

Kışın yapraklarını dökerler. Ilgınların tuzlu topraklara uyumluluğu ve yapraklarında tuz depolama özellikleri var. Bu sebeple İngilizcede ılgınlara saltcedar yani tuz sediri derler.

Tamarix – Ilgın türlerinin kökleri çok derinlere iner ve nemli katmanlara ulaşır. Böylece aylarca hiç yağmur yağmayan yerlerde sıkıntı çekmezler. Fazla tuzlu ve fazla alkalinli topraklara tam uyumlu, kurak-çorak bölgelere adapte olan bitkilerdir. Fakat kışın don olaylarının pek şiddetli olmadığı ve yazları ara sıra yağışlı olan yerleri çok severler ve istilacı gelişim gösterirler.

İki ılgın türü

Aşağıdaki iki türün ana vatanı Balkanlar, Ege adaları, Türkiye, Kıbrıs ve Girit civarlarıdır. Bunlar küçük ağaç kabul edilseler de orta boy ve büyük çalı tarzında gelişirler. Küçük bir ağaç görünümü vermek için ona göre şekillendirme budamaları gerekir.

Tamarix tetrandra türünün çiçekleri soluk pembedir. İlkbahar ortası ile yaz başı arasında çiçek açar. Dalları koyu renklidir. Islanınca siyah görünür. Enine boyuna ancak 3m kadar gelişim gösterir.

Tamarix parviflora daha çok ana vatanı olmayan Kuzey Amerika kıtasının doğusunda tanınır. Zira oraları çok sevmiş ve istilacı olmuştur. 5 metre kadar büyür. Çiçekleri biraz daha canlı pembedir. Dalları olgunlaştığında morumsu olur.

Kış soğuklarına dayanıklılıkları

Ilgınlar topraktaki tuzu yapraklarında biriktirir. Bu da kış soğuklarına dayanıklılığını arttırır. Dolayısıyla ılgınların kış soğuklarına dayanıklılığını toprağının tuzlu olup olmaması belirler. Normal topraklarda -15C dereceye kadar kış soğuklarına dayanırlar. Tuzlu toprakta ise dayanıklılığı -30C dereceye kadar yükselir ama yine de o kadar soğuk olan yerlerde mutlaka rüzgardan korunaklı yerlere dikilmeleri gerekir. Toprağı tuzsuz olan yerlerde toprağına sığır gübresi veya aşırıya kaçmamak şartıyla kuş gübresi verirseniz ihtiyacı olan tuzu fazlasıyla alır. Ilgınlara bu amaçla olmaktan başka gübre verilmemelidir. Gübrenin fazlası fena kötü etki eder ve fidanları kurutur.

Kullanım

Ilgın türleri çölleşmekte olan ve/veya toprağı kıraç yerleri ağaçlandırmada, yeşillendirmede ve erozyon önlemede kullanılırlar. Parklar bahçeler için küçük yapılı zarif süs ağacıdırlar aynı zamanda. Ayrıca çit bitkisi olmaya da elverişlidirler.

Süs bitkisi ılgınlar

Her türü süs bitkisi olarak uygundur (özellikle yukarıda yazdığım iki türü). Ancak gösterişlileri başkadır. Yaprakları sık dallarıyla daha belirgin ve çiçeklenmeleri daha gösterişli kültivarları parklar ve bahçeler için daha önemlidir. Örneğin Tamarix ramosissima’nın ‘Rubra’ ve diğer kültivarları süs ılgınları olarak yaygındır.

Yetiştirme ve bakım

Güneş önemlidir. Kesintisiz koyu gölge yerlerde hiç düşünmeyin. En azından ılgın yetiştireceğiniz yer güçlü aydınlık olmalı ve günde iki üç saat kadar bile olsa direkt güneş almalı. Tam gün güneşli yerlerde daha iyi olur.

Ilgın türleri verimsiz ama derin toprak istiyor. Kayalık zemin üzerinde hem sığ hem kireçli topraklarda ılgınlar iyi gelişemez.

Susuzluğa dayanıklıdırlar. Kışın suyu süzdürmeyip gölleşen yerlerde köklerde çürüme olur ve ölürler. Toprağının gübrelenmesini de sevmezler.

Tuzsuz toprakta gelişmiş olan ılgınları sonradan tuzlu toprağa dikince uyum sağlamama riski var. Ilgın fidanı üreticileri bu ve benzeri problemleri düşünmeli ve ona göre adaptasyonu sağlanmış fidan yetiştirmelidirler. Mesela bölgenizin toprakları veya kullandığınız fidan üretim toprakları tuzlu değil ise ılgın fidanlarını zaman zaman düşük oranlarda sığır gübresi ile gübrelemelisiniz.

Budama

Hiç gerekmez denir ama (bence) ağacı kısa boylu tutmak için iki yılda bir budamalara önem vermek gerekir. Şunlara dikkat edin:

Sizin ılgın türünüz eğer geçen yıldan kalma dallardan çiçekleniyorsa (örneğin Tamarix tetrandra türü) çiçeklenmeden hemen sonra budamalısınız. Çünkü o dalları kışın budarsanız ilkbaharda çiçek açmaz (sonraki yılı bekler).

İlkbaharda sıfırdan uzattığı yan dalları biraz uzadığında çiçeklenen ılgın türleri (örneğin Tamarix parviflora türü) için öyle bir risk yok.

Ilgın budamasında ana dalların birbirinden uzak, aralıklı olacak şekilde ve her bir ana dalın alt kısım yan dallarının kesilmesi gibi şekillendirmelere gitmek iyi olur. Üst kısımlardaki yan dallar ise dimdik yukarı yönelmiş olacak şekilde, o ince dallara da gereken kısaltmaları ve azaltmaları yaparak budamalısınız. Budamadan sonra düzenli bir gelişim olur ve yeni uzayan dallar yine güzelce sarkık olur. Böylece, tekrar çiçeklendiklerinde son derece güzel görünürler. Veya istediğiniz gibi şekil verin.

Uyarı: Ilgınların çevrelerine tuzlu toprak sevmeyen bitkiler dikmemelisiniz. Çünkü ağaçların diplerine ve çevreye dökülen tuz deposu yapraklar orada toprak üst yüzeyinin tuzluluk oranını arttırır.

Ilgın fidanı üretim

Yaz ortasında yarı olgun dal çeliği: 20cm çelikleri ilkbaharda uzamaya başlamış ve yeterince olgunlaşmış genç dallardan alın. Köklendirme toprağı‘nda gölge ve havadar yerde ara sıra üstlerine su serperek iki ay bekletince çeliklerin çoğu köklenir. Çelikleri kapalı mini sera ortamında tutarsanız daha iyi olur.

Tam olgun dal çeliği: Yine o yıl gelişime başlamış ve kışa kadar olgunlaşmasını tamamıyla gerçekleştirmiş genç ve sağlam dallardan alın. Kış başı ile kış ortası ara döneminde toprağa dikin. Dışarıda açık havada olacaklar. ilkbaharda köklenir ve filizlenirler.

Ilgın tohumlarını ise kış sonunda ekmelisiniz. Üstlerini belli belirsiz hafifçe toprakla örtün. İlk üç veya dört hafta gölgede soğukta bekletin. Sonra güneşten ısınacakları yere alın. Hem havanın daha da ısınması hem güneşin ısıtmasıyla tohumlar çimlenir. Genç fidanları ilk yıl yaz boyunca öğle civarı dik ve yakıcı güneşinden korumalı ve ilk kış (bölgenizde şiddetli don oluyorsa) kapalı yerde korumalısınız.