Tylecodon paniculatus daha çok butter bush ve butter tree adlarıyla bilinir. Yani tereyağ ağacı gibi. Bunun sebebi gövde ve dallarının etli, yumuşakça, kaygan ve gevrek yapılı olmasıdır. Yani sert/kuru odun gibi değildir. Birçok özellikleriyle Crassula ovata yeşim ağacı‘na çok benzer. Zaten aynı familyadandırlar (Crassulaceae). Benzerlikten ötürü bu türe yağlı yeşim ağacı diyebiliriz. Ancak bakımı onun kadar basit ve kolay değildir.
Tylecodon paniculatus
Ana vatanı çoğunlukla Afrika’nın güneyinin en batısında Succulent Karoo bölgesidir. Burası Namibya’nın güney batısından daha güneyde Cape bölgesinin kuzeybatı ve orta batı kısımlarına kadar uzanır. Kış mevsimi yağmurlu, diğer mevsimler oldukça kurak geçer. Bölge yer yer çöllere sahiptir ama genelde Akdeniz iklimine benzer iklim özellikleri gösterir. Zengin çeşitlilikte sukulent bitki türleriyle meşhur bir yerdir. Bölgenin güney-batısında iklim Akdeniz iklimine daha yakındır. Ayrıca bu tür yaz ayları biraz yağmurlu geçen Cape’in doğu kısımlarında da bulunur (Little Karoo bölgesinde).
Özellikleri
Tylecodon paniculatus türünün doğal yaşam alanları kayalıklı yamaçlardır. Tam yetişmiş hali 1.5-2 metre boyunda, oldukça kalın gövdeye ve kısacık kapkalın yan dallara sahip minyatür bir ağaç gibidir. Kurak aylarda (yazın) yapraklarını yavaş yavaş terk eder ve sonunda yapraksız kalır. Ama gövdesinin ve dallarının sürekli canlı/taze kalan dış kabuğu sayesinde fotosentez yapmaya, besin-enerji üretmeye devam eder. Kış yağmurlarıyla yeninden filizlenir. Yaprakları fıstık yeşiline benzer sarımsı yeşildir.
Gövdesi ve dalları hardal sarısı ile zeytuni yeşil arası bir renkte ve biraz parlaktır. Gövdenin dış kabuğu zaman zaman yarı şeffaf kağıt gibi soyulur ve dökülür (taze patates ince dış kabuk soyulması gibi). Bu şekilde dış kabuk kendisini yenilediğinden kuru odun kabuk benzeri bir hal almaz. Taze ve yağlı gibi parlak görünür. Yan dalları pek uzamaz ama çok kalın gelişirler. Esasen ana gövdesi, özelikle gövdenin alt yarısı çok fazla kalınlaşır (60cm’ye kadar). Ana gövde ve yan dallar tamamıyla kodeks yapılıdır.
Çiçek açması yaz başında olur. Dal uçlarından gelişen çiçek sapları birçok ince saplara ayrılıp küçük silindirler biçiminde koyu turuncu çiçekler açar. Bilimsel adındaki paniculatus kelimesi çiçek sapının yukarı yönelik salkım gibi birçok dalcıklara ayrılması özelliğinden dolayıdır. Çiçek açmasıyla beraber kuraklıktan dolayı yapaklarını sarartıp dökmeye başlar. Cape’in doğu kısımlarında, yazın yağışlı yerlerde çiçek açması ve yaprak dökmesi yaz sonuna doğru gecikir.
Onca kalın ve ağır cüssesine rağmen yağlı yeşim ağacının kökleri hem çok azdır hem de pek uzamayıp derinlere hiç gitmez. Kökler toprak yüzeyine yakında kalırlar.
Otlayan sığırlara, koyunlara zehirleyici etki yapar. Ev hayvanlarına karşı da dikkatli olmanız gerekiyor.
Kış soğuklarına en fazla -5C derece dondurucu soğuklara direkt rüzgar almaması şartıyla dayanır. Akdeniz ikliminde (ama Bodrum vs düşük rakım yerlerde) kuzey-doğu rüzgarlarına açık olmayan yerlerde bütün yıl dışarıda açık havada yetiştirebilirsiniz.
Tylecodon paniculatus bakımı
Yağlı yeşim ağacı diyebileceğimiz T. paniculatus çok iyi bir saksı bitkisi olduğu gibi Akdeniz iklimi susuz bahçe tasarımlarına da tam uygun, ideal türlerdendir. Bahçeye dikince toprak seçmez ve hiçbir şekilde sulama istemez. Ama yine de dikeceğiniz yerin toprağını bol miktarda dere kumu ve ponza taşı ile iyice süzek hale getirin. Kışın ağır yağmurlardan zarar görmez. Şiddetli sıcağa ve aylarca kurak geçen iklime uygundur. Gübreleme istemiyor. Gelişimi oldukça yavaştır. Yaz sıcaklarında hiçbir gelişim göstermez.
Saksıda yetiştirme
Saksıda yetiştirince uzun süre susuz bırakmayın. Özellikle serin ve az sıcak aylar gelişim zamanıdır ve bu dönemde susuz bırakmak hata olur. Akdeniz ikliminde kışın da gelişim gösterir. Ayrıca, doğal yaşam alanlarında kurak yaz aylarında yapraklarını döker ama saksıda özel bakımda fazla susuz bırakmazsanız bütün yıl yapraklıdır.
Sürekli açık havada tutacaksanız yarı güneşli yerler daha uygundur (özellikle yaz sıcakları çok şiddetli olan yerlerde, yaz boyunca). İç mekanlarda ise bütün gündüz çok güçlü ışıklı ve günde 4-5 saat direkt güneş alan yerlerde gerektiği gibi gelişir. Aksi takdirde çelimsiz ve sağlıksız olacaktır. Gece saatleri boyunca fazla sıcak ve esintisiz olan kapalı ortamlarda fotosentez yapması durur ve hayatı tehlikeye girer.
Tylecodon paniculatus saksıda çabuk kuruyan ve süzek olan toprakları sever. Buna göre toprak karışımı yapmalısınız. Toprağında perlit, vermikülit ve cocopeat kullanmayın. Sade bir torf, temiz bir arazi toprağı, iri taneli dere kumu ve ponza taşı hepsinden eşit ölçülerde karışım yapmanız saksıda yetiştirmek için çok iyi olur.
Sulamaları serin ve az sıcak zamanlarda toprağı iyice kurur kurumaz yapın. Diğer zamanlarda (şiddetli yaz sıcaklarında bile) toprak kupkuru olsa bile birkaç gün veya bir iki hafta gecikmeli sulayın. Yaz sıcakları ne kadar fazla şiddetli sıcak olursa sulamalar o kadar tehlikelidir. Ve çok sıcak zamanlarda sadece sabaha karşı sulayın.
Bitki besini ihtiyacı: Eğer benim tarif ettiğim gibi toprak karışımında arazi toprağı kullanırsanız asla bitki besini istemez. Diğer durumlarda gelişim zamanlarında dozajını dörtte bire düşürdüğünüz bitki besinli su ile 20-30 günde bir sulayın. Bu kadar hafif dozaj bitki besini fazlasıyla yeterli olur. Ama kaktüslere özel potasyum oranı yüksek bitki besini gerekiyor.
Saksı-toprak değiştirme
Kökleri çok az olduğu için oldukça küçük ve sığ saksılarda yetiştirmek adet olmuş. Ama bitkinin ağırlığını taşıyacak şekilde saksının dip kısmına ağır çakıl taşları yerleştirmelisiniz. Çok yavaş geliştiği için sadece 3 yılda bir saksı ve toprak yenilemek yeterli. Yeniden ekerken gövde dip kısmının eskisi gibi toprak yüzeyinde olmasını sağlayın. Daha derine dikmek çürüyüp ölmesine sebep olur.
Tylecodon paniculatus fide üretimi
Tohumdan yağlı yeşim ağacı yetiştirmek mümkün. Fakat çok yavaş gelişen fideleri büyütmek zordur. Özel şartlar, sürekli ilgi ve çok büyük sabır gerektirir. Bundan dolayı sadece çelikle üretim tavsiye edilir. Ama bunun için çapı en az 3cm olan dalları uygundur.
Başlangıç zamanı, karasal iklimli yerlerde yani kış boyunca asla dışarıda tutmamanız gereken yerlerde sadece mayıs ortası. Çünkü Tylecodon paniculatus çelikleri çok yavaş ve geç köklenir. Kışı dışarıda geçirebileceği yerlerde ise zamanı eylül sonu-ekim ayı başıdır. Kesip aldığınız dalı önce 7-8 gün açıkta tutun. Böylece kesik yeri kupkuru kabuk bağlayacak. Sonra 3-4mm iriliğinde temiz dere kumuna ekin. Kum kupkuru olsa bile sulamada acele etmeyin. Derinlerin de kurumuş olması lazım. Direkt güneş almayacağı bir yerde tutun. Tam bir yıl dolunca esas gereken toprak karışımına esas saksısına dikin ve güneşli yerde tutun.
Çelikle üretimde çelikleri kuma fazla gömmeyin. Dalın en fazla 4cm kısmı kum altında kalsın. Yoksa çürüme ihtimali çok yüksektir. Köklenme tamamlandıktan sonra ise, esas saksıya gereken toprak karışımıyla dikerken neredeyse köklerin başladığı yere kadarki kısmın toprak dışında kalmasını sağlayın.
Kaynaklar
Bu sayfada Tylecodon paniculatus (yağlı yeşim ağacı) hakkındaki bilgiler PlantzAfrica, Wikipedia, Llifle ve Dave’s Garden web sitelerinden derlenmiştir. Fotoğraf ise Flickr‘dan.