Gözlere faydalı ama sağlığımız için daha birçok faydaları olan yaban mersini tek tür bir bitki değildir. Fundagiller (Ericaceae) familyasının Vaccinium cinsinin birkaç türüne yaban mersini denir. Genellikle siyaha yakın koyu mavi meyveleri olan, küçük çalı şeklinde gelişen bitkilerdir.
Özellikleri
Türkiye’de, Avrupa’da, ABD’de ve Kanada’da birkaç yaban mersini türü var ve birbiriyle karıştırılır. Her türün meyvesi yendiğinden dolayı türler arasında ayrım pek gözetilmez. ABD’de ticari yetiştiricilikte büyük ekonomik öneme sahip olan yaban mersini türü Vaccinium corymbosum‘dur. Aslında bu türün hibritlerini kullanırlar. Diğer yaygın olanı: Eskiden beri Avrupa’da çok sevilen bir meyve olan ve “yerli” dediğimiz tür Vaccinium myrtillus‘tur.
Yaban mersinleri kış soğuklarına -45C dereceye kadar dayanırlar. Fakat sıcak memleketleri sevmezler. Genellikle dağ, yayla vb yüksek rakım yerlerin bitkileridirler.
Sonbaharda yapraklarının renklenmesiyle çok güzel görünürler.
Yerli türler
Türkiye’nin doğal bitki örtüsünde bulunan dört yaban mersini türü şunlardır:
Vaccinium uliginosum (bataklık yaban mersini), Vaccinium arctostaphylos, Vaccinium myrtillus ve Vaccinium vitis-idaea.. Bunlar nerede yetişiyorsa oranın halkı tarafından taze meyve, kurutulmuş meyve, reçel, marmelat ve komposta gibi şekillerde değerlendirilir.
Yerli yaban mersini türlerinden Vaccinium myrtillus’un meyveleri daha lezzetlidir. Meyve yerken ellerinizi ve ağzınızı mor renge boyayabilir. Özel yetiştiriciliği yapılmaz. Meyveleri doğal alanlardan toplanır. Küçük, kısa boylu çalı tarzında gelişir. 60cm’yi pek geçmez. Likapa, ligarba ve ayı üzümü gibi yöresel adları var. Amerikan yabanmersininden kat kat daha fazla besleyici ve şifalıdır.
Amerikan yaban mersini
Hibritleme çalışmalarıyla meyve verimi arttırılmıştır. Ayrıca küçük kalmayıp orta boy bir çalı tarzında gelişim gösterir. Hatta 4 metreye kadar uzar. Meyveleri iridir. Fakat yerli yaban mersini meyveleri kadar lezzete ve kokuya sahip değildir. Kışın yapraklarını kolay kolay dökmez. Çok fazla meyve verir. Doğada yabanisi yoktur. Çünkü ticari amaçla türetilmiş hibrit çeşitlerdir. Özel yetiştiriciliği yapılır. Meyvelerinin uçlarında nar meyvesinin ucunda olduğu gibi taç olmasıyla diğer yaban mersinlerinden ayırd ederiz. Yerli yaban mersinlerimizde taç yoktur. Meyve olgunlaşana kadar bir hayli yıpranmış, dökülmüş olurlar. Veya aAmerikan yaban mersinindeki kadar sağlam kalmış olmazlar.
Yaban mersini yetiştirme
Bahçelerde en iyi Doğu Karadeniz bölgemizin topraklarında yetişir. Diğer bölgelerimizde bahçe toprakları uygun olmayacağından dolayı aşağıda saksıda nasıl yetiştireceğimizi anlattım.
Normalde güneşli ve yarı güneşli yerleri severler. Fakat yaz mevsimi fazla sıcak olan yerlere uygun değildir. Hatta İstanbul bile uygun olup olmama sınırındadır. Ancak kuzeyli rüzgarları iyi alan ve az güneşli olan cephelerde sağlıklı yetişir. Eğer kışın yeterince üşümezlerse meyve vermezler (bknz ⇒ soğuklama).
Toprak gübre ve saksı
Ticari yetiştiriciliği yapılan ve mini fidanları her yerde satılan Amerikan yaban mersini mutlaka tam asitli toprak istiyor. İdeali pH 4.5 olmasıdır. En kötü ihtimalle pH 5.5 olması gerekir. Daha yüksek olması gelişimi aksatır. Sulama suyunun da asitliliği arttırmayan özellikte olması gerekiyor. Akü suyu, yağmur suyu vb saf su kullanmanız iyi olur. Açelya bitkisi için olan özel topraktan kullanabilirsiniz. Gübre olarak en uygunu kestane gübresidir.
Yerli tür Vaccinium myrtillus o kadar fazla asitli toprak istemez. Az asitli ve nötr topraklarda daha iyi yetişir (pH 5.6 ile 7.5 arası). Humuslu doğal arazi toprağında sorun çıkmaz. Bir de o toprağa kestane gübresi karıştırırsanız daha iyi olur.
Köklerinin ısınmaması için kalın kenarlı çömlek saksı ister. Ayrıca köklerinin serinde olmasını garantilemek için saksı büyük olmalıdır. İlkbaharda toprak yüzeyine malç olarak kestane gübresi ve açelya toprağı karışımı ile örtmek iyi olur.
Sulama, bitki besini
Yaz aylarında toprak üst yüzeyinin yaşlığı gidince, serin aylarda toprak üst yüzeyinin nemliliği de gidince sulayın. Fazla susuz bırakmayın.
Bitki besini Amerikan yaban mersini için gereklidir. Salon bitkilerine özel bitki besininden (genel kullanım çeşidi) mayıs – ağustos arasında ayda bir defa bir verin. Yerli yaban mersini için gerekmez.
Yaban mersini fidan üretimi
Sonbahar sonu ile kış başı dönemlerinde Olgun dal çeliği yöntemiyle üretimi mümkündür. Ortalama 20cm olgun dallarını kış başında dalları toprağa dikin. İlkbaharda filizlenirler. Tepe çeliği vb yöntemleri ilkbahar ve yaz aylarında deneyebilirsiniz. Genelde bunlar da işe yarar. Tohumla üretimi yerli/yabani türler içindir. Ama özel kültivarları sadece çelik yöntemleriyle üretin.
Zararlıları
Yaban mersinlerinin en ciddi düşmanı kuşlardır. Meyveler olgunlaşmaya doğru tül gibi, balık ağı gibi şeylerle kuşlardan korumak gerekir. Yetiştiği yere göre yaz aylarında külleme hastalığı olma riski var. Bazı bitki bitlerinden dadananlar olur. Ama en önemli sorun kuşlardır. Sadece meyvelerini değil filizlerini ve yapraklarını da yerler. Kuşların yaban mersinlerine düşkünlükleri bölgeden bölgeye değişir ama her zaman dikkatli olmak gerekir.
Ankara’da Eymir Gölü etrafında gezerken yaban mersinine benzer bir şeyler gördüm. Yaban mersini mi diye çok merak ettim.
***
Gizem Hanım fotoğrafa baktım o bitki yaban mersini değil çakal eriğidir. Alakasız bir tür yani. Ama bunun meyveleri de yenir.
İzmir’in Torbalı ilçesinde yaşıyorum. Ufak bir bahçem var. Yaban mersini için uygun bir bölgede miyim bilmiyorum. rakım 40..
***
Pek emin değilim ama Torbalı’da olur sanıyorum. Sıcak memleketlere uygun olmayan türler sizin orada olur mu olmaz mı, şu iki şey ölçüt olabilir: Biri domateslerin temmuz ortasında ve sonunda yeni açtığı çiçeklerinin hepsinin meyveye dönüşmesi ve meyvelerinin hızla büyümesi.. Diğer ölçüt, yaz ortasında bile gece uyurken üstünüzü örtmeden uyuyamamanız, yani gecelerin serin olması.. İşte bu ikisi de benim yaşadığım Didim’de mümkün değil ve burada birçok bitki türü sağlıklı gelişemiyor.
Kuzeydoğu cephede bulunan ve büyük kısmı sadece sabah bir kısmı da akşam bir iki saat güneş alan bir bahçem var. Yazın da serin oluyor. Bu bitkiyi bahçemde yetiştirebilir miyim?
***
Evet tamamıyla uygundur. Ancak, özel satılan fidandan mı yoksa yerlisinden mi yetiştireceğinize göre, toprak problem olabilir. Yukarıda gerekli bilgiler var. Yerli yaban mersinleri pek toprak seçmez. Özel olanı ise mutlaka asitli toprak istiyor.
Bahçemde iki tane çam ağacı var aralarında ve çaplarında ayrık otu bile bitmiyor. Toprağı asitleştirdikleri için böyle olduğu söylenir. Bu ağaçların çevresindeki toprağın uygun bir kısmına eksem faydası olur mu?
***
Hayır, keşke öyle olsaydı. Maalesef çam türlerinden bazıları döktüğü yapraklarla toprağın kimyasını kendi türünden başka bitkilerin yaşayamayacağı şekilde değiştirir. Sizinkiler de muhtemelen o özellikteki çamlardandır. Bu bilgiyi kesin kabul etmeyin. Önce emin olmalısınız. Mesela belki de toprak yüzeyi kuru çam yapraklarıyla 7-8cm sıkıca örtülü ise o sebeple ot bitmiyor olabilir.