Venüs terliği orkide (Paphiopedilum)

Orkidegiller famiyasından Hanımefendi terliği orkideleri (Cypripedioideae) alt familyasında beş orkide cinsi vardır. Bu beş cinsten biri Paphiopedilum yani Venüs terliği orkideleridir.

Paphiopedilum cinsinin 80 türü ve doğada kendiliğinden oluşmuş birkaç hibritleri tespit edilmiştir. Örnek türü Paphiopedilum insigne’dir. Doğal yaşam alanları güney-doğu Asya’da tropikal ve subtropial kuşak ormanlarıdır. Türlerinden birçok hibrit ve kültivar geliştirmişler. Bu yüzden birbirinden güzel çeşitleri çoktur.

Özellikleri

Venüs terliği orkideleri sympodial özelliklidir ama yalancısoğanları olmaz. Yapraklı ve güçlü sürgünler uzatırlar. Türlerine göre bazıları toprakta (terestiyal), bazıları ağaçlar üzerinde (epifit) bazıları da kayalar üzerinde (litofit) yaşarlar.

Yaprakları sukulent özelliklidir. Her bir sürgünü sadece bir defa çiçek açar ve ölür. Ölenlerin yerine yeni sürgünler gelişir. Kökleri bir hayli uzundur. Küçük bir saksıdaki bir Venüs terliği orkidesinin saksı içinde oluşturduğu yumağı çözseniz 1m kadar uzun kökler olduğunu görürsünüz.

Çiçekteki taç yapraklarından biri aşağı bakan terlik gibi bir kese şeklindedir. Kesedeki nektar içeri giren böcekleri bir süre tutar. Böcekler zamanla kurtulup çıkarken polenleşmeyi sağlarlar. Bu sayede tohum oluşur.

Yetiştirme, bakım

Ticari amaçlarla türetilen yeni çeşitlerini salonlarda yetiştirmek esas türlerine ve doğal hibritlerine göre daha kolaydır. Genelde direkt güneş istemezler. Ev içi hava nemliliği tamamıyla yeterlidir. Dikkat etmeniz gereken en önemli şey yetiştireceğiniz yerin sürekli havadar olmasıdır.

Güneş ışınlarını kış aylarında sabah saatlerinde veya ikindi sonrasında almalıdır. Diğer aylarda ise sadece güçlü ışık gerekiyor. Yani mart başından ekim ayı sonuna kadar direkt güneş ışınlarından korumalısınız.

Sıcaklık ve serinlik istekleri

Isı ihtiyaçları açısından Paphiopedilum orkide çeşitleri üçe ayrılır. 1- Yaprakları benekli Venüs terliği orkideleri sıcak aylarda gelişim gösterir. 2- Düz yeşil yapraklı olanları serin aylarda gelişirler. 3- Uzun şerit yapraklıları ise yine sıcak aylarda gelişen orkidelerdir.

Sıcak isteyenler için gece ısısı 15C ile 18C derecelerde, gündüz ısısı ise 24C ile 30C dereceler aralığında olmalıdır.

Gelişim için serin havaya ihtiyacı olan Venüs terliği orkidelerine gece boyunca 10C – 15C derecelerde oldukça serin hava lazım. Gündüz boyunca 24C ile 27C dereceler arasında sıcaklık yeterlidir.

3 grup için ortalama bir ısı tutturmakla mükemmel gelişimlerini sağlayabilirsiniz. Bana soracak olursanız 16C-18C arası gece serinliği hepsi için uygundur. Gündüz ise sıcaklık 30C dereceyi aşmadıkça her şey yolunda gider. Bu uygun ısı derecelerini yılın 6 ayı sürekli sağlamanız yeter. Diğer zamanlarda belki dinlenirler, belki de sadece gelişimleri yavaşlar.

Dayanacakları düşük ve yüksek ısı dereceleri

4C dereceye kadar hiç zarar görmeyecekleri kesindir. Gündüz ise 35C dereceye kadar pek sıkıntı olmaz.

Niçin serin gecelere ihtiyaçları var?

Her türü, her çeşidi oldukça serin geceler istiyor. Bu demektir ki Paphiopedilum türleri bir hayli yüksek rakım coğrafyalara aittirler. Yüksek rakım bitkisi denince anlamamız gereken daha önemli bir mesele, 7/24 sürekli hava akımlarına ve sık sık değişen ısı derecelerine ihtiyaç duymalarıdır.

Sulama

Isı gece 10C derecenin altına düşmedikçe sık sık sulama isterler. Kökler kupkuru kalmamalıdır. Ama soğuk zamanlarda toprak iyice kurumadan sulamayın. Serin ve soğuk aylarda yaprakları asla ıslatmayın.

Sulamayı her zaman toprağını yıkarcasına bol bol su dökerek yapın.

Toprak karışımı, saksı

2 ölçü köklendirme toprağı + 1 ölçü 3mm temiz dere kumu + 1 ölçü ponza taşı veya kil bilyeleri. Köklendirme toprağı yerine orkide çam kabukları kullanabilirsiniz. Yalnız, kabukları 5-6mm kadar küçük parçalar olacak şekilde doğramanız gerekiyor.

Venüs terliği orkidelerini ne olursa olsun çapı 15cm’den daha büyük saksılarda yetiştirmeyin. Saksıya sığmaz derecede çoğalma olursa ilkbaharda bölmeniz gerekir. Başlangıç için 8cm veya 10cm çapında saksı iyidir. Gelişme oldukça ilkbaharda çok az farkla bir boy büyük saksıya aktarın. 15cm çapındaki saksıya da sığmaz olunca ikiye veye üçe bölerek ayrı ayrı küçük saksılara dikin.

Bitki besini

Azot oranı yüksek yani yaprak amaçlı bitki besini verin. Gerçi genel kullanım bitki besini de olur. Suya karıştırma dozajını yarı ölçü yapın. Hızlı gelişim zamanlarında iki veya üç sulamada bir defa besinli su ile sulayın. Diğer zamanlarda ayda bir defa devam edin.

Solan çiçekler

Solan çiçekleri saplarıyla beraber kesip atın. Yapraklı kısım bir süre daha kalsın. O da bozulmaya başlayınca dipte kesin. Dipten çıkıp büyüyen her bir sürgün sadece bir defa çiçek açar. Buna göre, saksıda sürgün sayısı çok ise çiçeği solmuş sürgünü bozulmasını beklemeden dipten kesebilirsiniz. Ama çok gerekli değilse bozulmaya başlayana kadar beklemekte yarar var.

Üretim

Paphiopedilum, Venüs terliği orkidelerinin ticari seri üretimini genellikle tohumlarıyla yaparlar. Çünkü doku kültürü ile seri üretimi çok zordur. Tohumdan gelişenler anasının tıpatıp kopyası özellikler taşımaz. Bizim üretimimize gelince, kökten ayırmaya çoğaltabiliriz. Saksı meselesinde de yazdığım gibi zaten iki üç yılda bir ayırmak lazım. Tek tek ayırmayacaksınız. Birbirleriyle bağlantılarını kesmeden ikiye veya üçe bölün. Bu işi sadece ilkbaharda yapın.

Kaynaklar

1- Paphiopedilum – Wikipedia
2- Paphiopedilum Culture Sheet – American Orchid Society
3- Fotoğraf: Encyclopedia of Life