Özellikleri
Küçük yapılı ağaç veya büyük çalı tipi gelişen bir bitkidir. Boyu ortalama 10m civarlarındadır (yetiştiği yere göre 20 metreyi bulur). Kışın yapraklarını döker.
Ana gövde kalın ve kısadır. Üstten dallar çevreye dağınık gelişerek yeterli bir gölge sağlayıcı olur. Düzgün bir ağaç biçimi vermek için ilk yıllarında ona göre budamalar yapmak gerekir. Kendi haline bırakırsanız birçok kalın gövdeli büyük çalı tipini alacaktır.
Uç kısımda daralıp sivrileşen oval yapıdaki yapraklarının üst yüzeyleri parlaktır. Yaprak saplarının dal ile bitişen yerleri dikenlidir ve dikenler tam olgunlaştıklarında 2,5cm’yi bulur. İri yaprakların uzunluğu ortalama 10cm, genişliği ortalama 6cm’dir. Bütün bu özelliklerinden dolayı yalancı portakal ağacı süs ağacı ve süs çalısı gibi amaçlarla kullanılır. Dikensiz erkek bir kültivarının fidanları devamlı eşeysiz üretim teknikleriyle üretilir.
Çiçekleri
Yalancı portakal ağaçlarının dişisi ve erkeği ayrıdır. Yani dişi ve erkek çiçekler ayrı ayrı ağaçlarda olur. Erkek çiçekler salkımlar halinde, bir önceki yıl gelişmiş olan kısa yan dallarda açar. Dişi çiçekler dişi ağaçlarda, yeni gelişen taze dallarda top top birçoğu bir aradadır. Sonra dişi ağaçlardaki top çiçekler meyveye dönüşmeye başlar ve birçok meyve bir arada sıkıca geliştiklerinden dolayı portakal benzeri tek meyve gibi bir hal alırlar. Eğer yakınlarda erkek ağaç yoksa polenleşme olmaz ama yine de meyve oluşur. Sadece tohum oluşmaz. Portakal benzeri meyvedeki pütürlülükler aslında her bir küçük meyvenin ucudur. Meyveler sonbaharda olgunlaştıklarında rengi sarıya çalan açık yeşildir.
Kullanım
Maclura pomifera – yalancı portakal ağacının Eskiden Amerika’nın esas yerlileri (Kızılderililer) dallarından yay yaparlarmış (ok silahı için).
Tarım arazilerinde çit bitkisi, rüzgar engelleyici ve erozyon engelleyicisi olarak kullanırlar. Bu yüzden ABD’de ve Kanada’da birçok yere yaymışlar.
Uzun ve kalın dallarından çeşitli amaçlarla toprağa çakılan kazık yapılır. Çünkü toprakta uzun yıllar boyunca çürümez.
Yakıt amacıyla kullanımda odunları gayet iyi kalitededir. Uzun süre yanar ve çok yüksek ısı salar. Sobada kalın parçalar yakıldığında o kadar yüksek derecede ısı olur ki sobanın metal aksamını eritir. Yalancı portakal ağacı odunlarından yakma durumu olanlar varsa ince parçalara ayırıp az miktarda yakarak önce denesinler. Hep dipten budamalarla çalı tipinde tutarsanız her yıl birçok sopalar elde eder ve bunları yakacak olarak kullanırsınız.
Ev haşerelerini gidermede yalancı portakal ağacının meyveleri çok etkilidir. Meyveleri dilim dilim kesip evde dip köşe yerlere koyun. Dilimler kendiliğinden yapışkanlı sıvı içermelidir. Yoksa işe yaramaz. Meyvelerin kokusuna gelen böcekler veya çevrede rastgele dolaşıp üzerinden geçen böcekler yapışıp kalırlar. Kurtulmaları mümkün değildir.
Soğuğa dayanıklılığı
Kış soğuklarına dayanıklılığı -34C derecedir. Kuraklığa da iyi dayanır.
Yetiştirme, bakım
Yalancı portakal fidanlarını toprağı kumlu ve gevşek olan yerlere dikmemelisiniz. Çünkü kökleri topraktan pek destek alamaz yapıdadır ve güçlü rüzgarlarda ağaçlar kolayca devrilir. Ayrıca derin ve verimli topraklar sever.
Güneş ihtiyacı fazladır. Sulama normal. Birkaç yıl geliştikten sonra susuzluğa dayanıklı olur.
Her yöne dallar uzatıcı gelişim gösterir. Tam geliştiğinde en az 9m çapında yer kaplar. Ama budamalarla az yer kaplayıcı tutmanızda sakınca yok.
Tam dipten budamaya uygundur. Yeni dallar çok hızlı gelişir. Bu özelliğinden dolayı yakacak odun elde etme amacıyla yetiştirenler var. Dip budamasından sonra yine birkaç kalın gövde geliştirmeye devam eder.
Fidan üretimi
Yalancı portakal ağacı (Maclura pomifera) olgun dal çeliği yöntemiyle ve tohumlarıyla üretilir.
Tohumları sonbahar sonunda ekmeniz gerekiyor. Kış aylarını pek kurumayan ve ara sıra donup buz kesilen toprak yüzeyine yakın, hafifçe gömülü olarak geçiren tohumları ancak bu şartla ilkbahar geldiğinde çimlenirler.
Tohumlarını meyvelerden çıkarmanıza gerek yok. Kış başında meyveyi olduğu gibi bir saksıya toprağa gömün. Kışı açık havada soğukta geçirsin. Ara sıra sulayın. İlkbahar gelince tüm tohumlar çimlenir. Acilen ihtiyacınız kadar sayıda mini fidecikleri dikkatlice tek tek çıkarıp gelişecekleri yerlere dikin ve sulayın.
Sakıncaları
Meyvesi zehirli değildir ama yenmez. Olgunlaşan meyveleri merak edip keserseniz dikkatli olmalısınız. Fena halde yapışıcı ve yıkamayla kolayca giderilemeyen özsuyu ellerinize bulaşmasın. Cildi hassas olan kişilere bu özsu ciltte tahriş etkisi yapar.
Parazitler ve hastalıklar açısından yalancı portakal ağacı tamamen sorunsuzdur. Hiçbir doğal düşmanı yoktur.
Kaynaklar
Maclura pomifera — Wikipedia
Osage Orange, Bois d’arc, Bodock Tree, Horse Apple, Hedge Apple — Dave’s Garden
Bu ağacı Gaziantep’te parkta ve üniversite kampüsünde gördüm. Değerli bilgiler için teşekkürler.