Yapay gübre mi organik gübre mi daha iyi?

Sentetik veya suni gübreler hakkında olumsuz söylentiler çok yaygın. Organik gübre ise fazlaca övülüyor. Aşağıda ikisinin arasındaki avantajlara ve dezavantajlara değindim. Fakat bu bilgiler hobi amacıyla ya da sadece kendi evinin ihtiyacı için küçük çapta bahçe-bostan uğraşılarında bulunanlara yöneliktir.

İster yapay gübre olsun ister organik gübre olsun bitkilerin bunlardan aldıkları maddeler aynıdır. Yani çeşitli tuzlardır. Fakat tuz terimi kullanılmaz. Çeşitli elementlerin adları sayılır. Azot, fosfor, potasyum vesaire. Oysa bu elementler gübrelerde saf halde değil, çeşitli bileşikler halindedir. O bileşikler ise genelde tuz çeşitleridir. Tuzların toprakta fazla olması bitkilere büyük zarar verir (⇒ bakınız).

Yapay gübrelerin avantajları ve dezavantajları

Suni gübrelerdeki elementlerin (daha doğrusu tuzların) miktarları bellidir. Hatta toprağın yapısına ve bitkilerin özelliklerine göre farklı farklı suni gübre çeşitleri bile var. Uzman tavsiyeleri doğrultusunda kullanılırsa yapay gübre kullanımı kısa vadede organik gübrelerden çok daha avantajlıdır. Dezavantajlarına gelirsek: Doz aşımında bitkilere zararı ani ve kesindir. Sonra toprağa hiçbir katkıları yoktur. Daima yapay gübre kullanılan bir tarlanın toprağında yıldan yıla karbon miktarı azalır. Faydalı mikroorganizmalar hayat bulamaz. Durum her yıl azar azar daha da kötüleşir.

Organik gübrelerin avantajları ve dezavantajları

Sığır gübresi, koyun-keçi gübreleri, bitkisel artıklardan kompost-çürüntü gübresi, yarasa gübresi, solucan gübresi ve kuş gübreleri..

Avantajları

Toprağın organik maddelerce zenginliğinin, karbon miktarının ve su tutuculuğunun azalıp gitmesinin önüne geçerler. İçerdikleri organik maddeler sayesinde topraktaki faydalı mikroorganizmalarda artış olur. Bunlar çeşitli böcekler, bakteriler, küf ve mantar türleridir. Ayrıca kökleri kaplayarak köklerle ortak yaşama geçen bazı mantar türleri vardır ki bunlar sayesinde bitkilerin kökleri topraktan ihtiyacı olan elementleri mükemmelen alırlar ve birçok kötü etkenden de o mantarlar sayesinde korunurlar. Faydalı mikroorganizmaların faydaları saymakla bitmez. Mesela toprakta çürümesi gereken her türlü organik maddenin çürümesi ve ayrışması bunlar sayesinde kısa sürede gerçekleşir. Ve böylelikle bile toprak gübrelenmiş gibi daha verimli-besleyici hale gelir. Öyle ki yüksek kaliteli bir toprağa organik gübreyi üç yılda bir vermek yeterlidir. Hatta daha iyidir. Bu şekilde hareket eden bahçe sahipleri var.

Dezavantajları

Organik gübrelerdeki tuzların-elementlerin oranları sabit olamıyor. Genelde yoğundur ve bilinçsiz kullanımda toprağın tuzlaşmasına fazlaca etkisi olur. Ayrıca organik gübrelerdeki elementlerin-tuzların her organik gübrede işe yarar halde olmaları da şüphelidir. Yani hayvan dışkılarının veya bitkisel çürüntülerin içerdikleri elementleri bitkilerin almaları için gübrenin yanmış gübre olması şarttır. Yoksa toprakta ancak bir veya iki yıl sonra işe yarar hale geleceklerdir. İşe yarar hale gelmiş olan organik gübrelere yanmış gübre denir ve bu yüzden daima yanmış gübre tavsiye edilir. Fakat maalesef günümüzde organik gübreleri yanmış hale getirme işlemlerini gerektiği gibi yapanlar pek yok. Bir yıl eskimişse yanmış gübre derler. Büyük yanlış. Çürüme ve ayrışma aşamaları tamamlanmamışsa on yıllık dahi olsa işe yaramaz.

Yanmış gübre nedir?

Hayvan gübreleri ve bitkisel gübreler dikkatli çalışmalarla oluşturulur. Önce fermantasyon (kokuşma) bakterilerle oluyor. Sonra çürüme başlar ki bu işi en çok bakteriler, biraz da küf ve mantarlar yapar. Son aşama ayrışmadır. Ayrışmayı çoğunlukla küfler ve mantarlar hallediyor. İşte bu aşamaları güzelce tamamlanmış gübrelere yanmış gübre denir.

Günümüzde çiftlik hayvanlarının gübreleri riskli

Hayvan gübrelerinin niteliği günümüzde genellikle kötüdür. Yapay yemler, ilaçlar, ilaçlı yemler ile beslenen hayvanların gübreleri ne yaparsanız yapın eski zamanlardaki gibi fayda sağlamayacaktır. Bir de ahırlarda gübrelerin yerlerde beton zeminde beklerken hayvanların işemeleri, gübrelerin idrar emmesi o gübrelerdeki tuzluluğu kat kat arttırır.

Toprağı tuzlaştırma açısından zararlara değinirsek organik gübreler yapay gübrelerden daha fazla risk taşır. Bu yüzden organik gübre seçiminde ve kullanımında çok dikkatli olmalı, hatta her yıl her yıl kullanmaktan kaçınmalıyız.

Üç yılda bir defa organik gübre vermek nasıl yeterli olur?

Aynı toprakta her yıl sürekli domates veya sürekli karpuz yetiştirirsek elbette yetmez. Bir tarım alanını birkaç parçaya ayırmalı ve her parçasında her yıl farklı bitkiler yetiştirmeliyiz. Mesela bir yere bu yıl domates ekmişseniz aynı yere tekrar domates ekmek için orada sonraki üç yıl boyunca çok farklı şeyler yetiştirmelisiniz. Bu aynı zamanda domates köklerinin sebep olduğu toprakta nematot zararlısı artışını da frenleyecektir.

Yukarıdaki başlığı şöyle değiştirsek daha iyi olur: “Üç yılda bir defa organik gübre vermek hangi topraklar için uygundur?” Ve cevap: Karbon oranı yerinde, humusluluğu yeterli, süzekliği iyi, pH derecesi asitli ile nötr civarlarında ve faydalı mikroorganizmalarca zengin bir toprak neredeyse tek başına bile yeterli verimliliktedir. Bu tür topraklarda organik gübre üç yılda bir verilmelidir. Verimin mükemmel olması için fideler henüz yeni gelişiyorken dap gübresi veya duruma göre şeker gübresi bir defa verilmelidir. Sonra, çiçeklenmenin başlamasına yakın, yani fideler biraz geliştiği zamandan itibaren başlayarak iki-üç sulamada bir, sulama suyuna mpk gübresi, veya çok daha iyisi genel amaçlı bitki besini karıştırın. Meyve ve çiçek veriminde iyi iyi etki gerçi genel amaçlı bitki besininden ziyade, azot oranı biraz düşük, potasyum oranı biraz yüksek, bunların dışında diğer tüm gerekli makro-mikro elementleri içeren bitki besinleri çok daha iyidir. Verim mükemmel olur. Bu verim arttırıcı uygulamamız esas gübrelemenin yerini tutmaz. Sadece takviye amaçlıdır.

Her iki grup gübrelerin ortak zararları

Hem yapay gübre hem organik gübre her yıl sürekli, ölçüsüz-rastgele kullanımda toprağın tuzluluğunu arttırırlar. Bu çok ciddi bir problemdir. Bu açıdan bakarsak gübrelerin yapayı da organiği de aynı derecede zararlıdır. Tabii bilinçsizce yapılan gübrelemelerde.

Çözüm yolları

Yazımın en başında belirttiğim gibi bu sayfadaki bilgiler ve tavsiyeler hobi gibi küçük çapta bahçe-boston ile uğraşanlara yöneliktir. Bu bağlamda gübrelerin zararlarına karşı iki çözüm yolunu aşağıdan okuyabilirsiniz.

1- Verimli toprak, üç yılda bir organik gübre

Öncelikle toprağınızı verimli hale getirmelisiniz (yani eğer toprağınız verimli değilse bunu yapmanız lazım). Verimsiz toprakları ikiye ayırabiliriz. Birincisi fazlaca kumlu olup bitkisel çürüntülerce çok fakir olan topraklardır. İkincisi çok açık renk topraklar ve beyaz killi topraklar. Kırmızı killi topraklar ise çok besleyicidir. Buna rağmen her bitkiye iyi gelmez. Verimsiz toprakları ve kırmızı killi toprakları bol bol bitkisel çürüntüler, leonardit ve saman ile karıştırmalısınız. İki yıla kadar toprağın dengesi yerine oturur.

Sonuçta toprağın verimliliği yükselir. Yani toprağınız karbon oranı yüksek, humusça yeterli ve faydalı mikroorganizmalarca zengin bir hale gelmiştir. Veya toprağınız zaten böyle ise sorun yok.

2- Toprağı iki yılda bir, bir veya iki yıllığına nadasa bırakmak

Nadas çok eski tarım uygulamalarındandır. Gübrelenip ekim yapılan, ürün alınan bir tarla sonraki yıl dinlenmeye bırakılır. Kış yağmurları gübrelemeden dolayı toprakta kalmış olan tuzluluğu dağıtır. Boş bırakılan tarlayı kış ve bahar aylarında yoğun bir şekilde yabani otlar kaplar. Otlar topraktaki tuz kalıntılarını bünyelerinde dağıtırlar. Yaz boyunca kuruyup çürüyerek toprağın organik maddelerce zenginleşmesini sağlar. Bir veya iki yıl nadasa bırakılmış olan toprak tuz birikimlerinden yeterince arınmıştır ve daha sonra gübrelendiğinde bitkileri en iyi şekilde geliştirir.

Biz küçük bahçemizi, küçük bostanımızı ikiye veya dörde bölerek sırayla her yıl bir parçasını nadasa bırakabiliriz. Bir yıl ekim, bir yıl nadas veya iki yıl ekim bir yıl nadas, veya iki yıl ekim iki yıl nadas gibi… Toprağın özelliğine göre ve hangi tarım bitkileri için toprağın nasıl işlenmiş olduğuna göre nadas zamanları ve süreleri belirlenebilir. Ticari açıdan hiç iyi bir yöntem değil. Ama doğal yaşam adına iyi bir şey.

Küçük bahçelerde, hobi bahçelerinde en sağlıklı gübreleme yolu

Hiçbir gübreleme yapmayın. Kendiniz hiçbir organik gübre oluşturmayla uğraşmayın. Yapmanız gereken tek şey şu: Haftada en az bir defa, çay-kahve posaları dahil her türlü bitkisel artığı ve yolduğunuz otları fazla biriktirmeden bahçenizde rastgele yerlere azar azar hafifçe gömün ve sulama yaparken oraları da sulayın. Bu kadar. Onlar toprakta çürür. Solucanlar çürümüş şeyleri yerler. Sürekli toprakta dolaşırlar. Yediklerini farklı yerlerde dışkılarlar. Sonuçta her yer solucanlar tarafından sürekli bir şekilde yavaş yavaş ama hiç durmaksızın gübrelenmiş oluyor. Bu usulde toprakta hiçbir tuzlaşma vesaire kötüye gidiş olmaz. Bilakis hep iyiye gidiş olur. Tarlalarda yapılması belki imkansız ama küçük bahçelerde gayet kolay ve çok da sağlam bir toprak verimliliği arttırma yolu. Yeter ki ihmal etmeyin ve bu işi sürekli yapın. Mutfak artıklarınız yeterli miktarda çıkmıyorsa semt pazarlarına akşam saatlerinde giderek bol bol atık sebze toplayabilirsiniz. Bu işi özellikle ekim ayı sonundan aralık ayının sonuna kadar elinizden geldiğince aşırı bir şekilde abartarak yapmanızı tavsiye ederim.