Yerli zambağımız mis kokulu ak zambak, Lilium candidum
Zambakların çoğunluk türleri kuzey yarımkürenin çok şiddetli kış soğukları olmayan bölgelerine aittir. Genellikle dağlık ve çayırlık alanlarda yaşarlar. Birkaç tür güneydoğu Asya’nın subtropikal bölgelerine aittir.
Zambak bitkilerinin genel özellikleri
Zambaklar soğanlı bitkilerdir. Soğanlar pekçok ince dişler bütünüdür (sarımsak dişleri gibi). Zambakların dip yapraklarının her biri bir dişten çıkmıştır. Dolayısıyla her bir yeni yaprak yeni bir diş oluşumudur. Bazı türler ilkbaharda, bazı türler sonbaharda yaprak çıkarmaya başlar. Yaza doğru yapraklı uzun bir sap çıkararak o sap üzerinde çok sayıda çiçek açarlar. Bir soğan bir çiçek sapı çıkarır. Çiçekler solduktan birkaç hafta sonra yapraklar ve kökler kurur. Soğan uyku dönemine girer. Uyanmaları ya sonbahar serinlerinde olur ya da soğuk kıştan sonra ilkbaharda uyanırlar.
Kullanım
Zambak türleri bahçelerde ve balkon saksılarında süs bitkisi olarak kullanılır. Ticari zambak yetiştiriciliğini ise üçe ayırabiliriz:
1- Zambak soğanları üreticiliği.
2- Kesme çiçekçilikte (vazoluk).
3- Kısa boylu çiçek sapında güzel görünümlü çiçek açan türlerin “saksıda hediyelik” amacıyla ticari yetiştiriciliği..
Mis kokulu zambaklar
Zambakların çoğu türü güzel kokuludur. En güzel kokuya şu ikisi sahiptir:
1- “Casa Blanca Oriental Lily”. Boyu 1 metreyi aşar. Saksıda yetişmeye elverişlidir. Çiçeği beyazdır.
2- Bizde Mis Zambağı ve ak zambak olarak bilinen Lilium candidum (Madonna lily). Bu da beyaz çiçeklidir. Diğer zambak türlerinin aksine bunun soğanını çok derine gömmeyin. Uç kısmının 3 cm kadar toprağın altında kalması yeter. Kışı yapraklı geçirir. Diğer zambaklar hafif asitli toprakları sevmesine rağmen Mis Zambağı pH derecesi nötr veya hafif alkalinli toprakları sever. Susuzluğa dayanıklıdır. Anavatanı Anadolu ve Balkanlar’dır. Boyu yerine göre bir metreyi çok fazla aşabilir.
Siyah Zambak – Landini Lily (Lilium Asiatic Hybrid)
Çiçekleri çok koyu kızıl kestane renginde olur. Sabah çok erkenden, akşama doğru ya da çok bulutlu havalarda ışığın azlık derecesine göre siyah görünür. Boyu bir metre olur.
Bunlardan başka düz renk, alacalı, çilli, ebruli her renkten birçok zambak türü var. Zambak türlerine göre çiçek renkleri ve gövde boyları değişir. 25 cm’den 2 metreye yaklaşan değişik boylarda farklı zambaklar vardır.
Sadece yazın aktif olan zambaklar
Bunlar çok güzel saksı zambaklarıdır. Soğanları kışı tamamen kuru halde geçirir. Aşağıda “Saksı Zambakları” başlığı altında ayrıntılı bilgi var.
Yetiştirilmesi, bakımı
Bahçede de balkonda saksıda da zambak yetiştirmeniz mümkündür. Ama saksıda yetiştirecekseniz daima dışarıda açık havada tutmanız gerekiyor. Ayrıca günde en az 4 saat direkt güneş almaları şarttır. Aşağıdaki bilgilere göre hareket ederseniz zambak yetiştirmenin bir zorluğu yok.
Saksıda çiçekli satılan zambaklar
Artık her mevsimde satıyorlar. Seralarda çiçeklenmesi için gerekli şartları oluşturup kış ortasında bile saksıda zambak sattıklarını görüyoruz. Oysa bu bir ev bitkisi değildir. Evde yetiştirilemez. Fakat kışın aniden dışarı koymak da yanlıştır. En iyisi hiç almayın. Her kim aldanıp alıyorsa birkaç günde gözünün önünde eriyip gittiğini görür. Yapılacak bir şey yoktur. Ev süs bitkileri ayrıdır. Evler için saksıda zambak almamalısınız. Balkonlara ise kışın almak yine hiç akıllıca değil. Sıcak seraya alışmış çiçekli zambakları aniden buz gibi havada bırakırsanız belki yapraklara bir şey olmaz ama çiçekler hemen bozulacaktır. Ayrıca ani toprak soğuması etkisiyle soğanda çürüme başlama riski var.
Zambak soğanlarını ekme
Soğanlar elinize ne zaman geçerse hiç bekletmeden hemen dikmelisiniz. Zira zambak soğanları açıkta beklerse her geçen gün ölüme yaklaşır. Gerçi zambak soğanı dikmenin ideal zamanı sonbahardır. Sonbaharda taze ve sağlıklı soğanlar alıp hemen dikmelisiniz.
Saksıda yetişen zambakların toprağını her yıl yenilemek gerekir. Zambaklar toprak seçmez deseler de aşırı kireçli, aşırı asitli ve ağır killi topraklar hiç uygun değildir. Orta verimlilikte bir bahçenin toprağı uygundur.
Farklı zambak türlerini bir arada aynı toprağa dikmemelisiniz. Zira bazıları kendisine zararı olmayan virüs taşır. Başka tür zambaklara o virüsler toprak yoluyla geçer ve onları öldürür.
Soğanların gübresiz toprağa ekilmeleri gerekiyor. Toprak süzek değilse ince taneli ponza taşı ya da kuvars kumu gibi maddelerle süzekliğini arttırın.
Derinlik ve mesafe
Bahçelerde, zambak türüne göre veya soğanların büyüklüğüne göre ortalama 40cm kadar uzunlukta yanları olan bir üçgen düşünüp soğanları üçgenin köşelerine dikecek şekilde, üçerli gruplar halinde dikin.
Derinliğe gelince: Türüne göre değişiyor. Yukarıda mis kokulu diye anlattığım iki türü soğanları iki-üç misli derinlik ister. Kışı tamamen kuru soğan olarak geçiren subtropikal zambakları, kaplan zambaklarını ise ilkbahar başında 15-20cm derine gömmelisiniz. Bunları aslında daha aşağıda saksı zambakları kısmında anlattım.
Soğanları diktikten sonra hemen bolca sulamayın. Yaprak çıkarmaları bazen uzun sürer. Onun için her soğanın yanına bir işaret çubuğu koyun ki yerini unutmayasınız.
İlkbahar başında zambak bakımı
İlkbahar başında çevresini çapalayıp toprağın üst yüzeyine doğal gübre karıştırın.
Sulama
Toprak kurudukça bol bol su dökerek sulayın. Ki su aşağılara bütün köklere erişebilsin. Toprak kurumadıkça sulamayın, tamamen kupkuru olmasını da beklemeyin.
Çiçek açma zamanı bakımı
Çiçek açmaya yeni başlarken ve çiçekler solduktan sonra gübre şerbeti veya organik sıvı besin ile gıda takviyesi çok iyi olur.
Solan çiçekleri tohum oluşturmalarına fırsat vermeden tek tek koparın. Çiçek sapını kesinlikle kesmemelisiniz. Yoksa gelecek yıl çiçek vermemesine neden olur. Vazo için kesip alacaksanız bari çok uzun kesmeyin. Yapraklar yeşil ve sağlıklı devam ettikçe siz de sulamaya, bakıma devam edin. Temmuz ortasına kadar hala sağlıklı görünüyorlarsa sulamayı bırakın kurusunlar.
Yapraklar kuruyunca ve sonbaharda
Yazın yapraklar kuruyunca, toprak her kupkuru olduğunda sulayın. Fazla sulamaya gerek yok. Soğanları sökmemelisiniz.
Sonbahara doğru, eylül ortasında soğanları sökün. Büyüklü küçüklü ayırın. Çiçek açacak gibi güçlüleri özel yerlere dikin. Diğerlerini iyi gelişecekleri bir yere dikin. Bunlar sonraki yıllarda çiçek açacaklardır. Bu yavruların bakımını da aynen yetişkinlerde olduğu gibi yapmalısınız.
Saksı Zambakları
Subtropikal zambaklar, kaplan zambakları vesaire hibrit zambaklar kısa boylu olup çok güzel çiçek açmaları, kolay bakımı ve dayanıklı olmaları sebebiyle saksıda yetiştirmeye çok uygundur. İlkbaharda soğanlarını Koçtaş gibi yapı marketlerde ve Migros vb marketlerde satışa çıkarırlar. Çünkü zaten bunların soğanlarını ekme zamanı ilkbahardır.
Yeterli büyüklükte saksı kullanın. Çiçekçilerin yaptığı gibi mini saksılarda yetiştirmeyin. Onların usulü ticaridir. Hedefleri satışa kadardır. Sanki insanlar bu bitkiyi çiçeği solunca çöpe atacaklarmış gibi düşünürler. Minik saksıda çiçek açmış olarak aldığınız zambaklarınızı derhal köklerine zarar vermeden, toprağını hiçbir şekilde dağıtmadan çıkarıp daha büyük bir saksıya yeni toprak ilavesiyle yerleştirin.
Bu tip zambaklar sıcakta aktiftir. Sonbaharda havalar soğuyunca kururlar. O zaman saksıyı soğuk bir yerde yağışlardan etkilenmeyecekleri, kupkuru kalacakları soğuk bir yerde kış sonuna kadar bekletin. Kış sonunda yeni toprak ve saksı hazırlayın. Eski saksıdan söküp yeni saksıya yeni toprağa dikin, sulayın ve güneşli bir yere koyun.
Soğanlara uygun saksı, toprak ve gübreleme
Tek soğan için en az 15cmX15cm ebatlarında, üç soğan için en az 20cmX20cm çapında saksı kullanmadın lazım. Soğanların arasında en az üç parmak boşluk kalacak şekilde, soğanları 7-8cm derine gömün ve sulayın.
Saksı zambaklarına torf toprak tek başına yeterli. Gübrelemeyi ise aynen şu sayfada anlattığım şekilde yapın: Saksı bitkilerine hayvan gübresi nasıl verilir?
Zambak üretimi
Tohumla, yavru soğanlarıyla ve dişlerinin ayrılmasıyla çoğaltılır. En kolayı soğanları ayırmakla ya da dişleri ile çoğaltmaktır. Çoğaltma usulleri zambak türüne göre değişiklik gösterebilir.
1- Gelişmiş yavruları ayırmak
Zambakları 3 – 4 yılda bir büyük yavrulardan ayırmak iyi olur. Bunun için sonbaharda iyi gelişmiş yavruları ayırın ve bekletmeden ayrı yerlere dikin.
2- Sap dibinde oluşan yavruları ayırmak
Her zambak türünde olmuyor. Soğanlarını derine gömmek gereken türlerde olur. Her yıl, zambak soğanı ucundan toprak yüzeyine kadar olan gövde-sap bölgesinde gelişirler. Zambak cinsine ve iyi bakıma göre sayıları ve büyüklükleri değişir. Ana soğanda köklenme ne kadar iyi ise sap dibi yavru oluşması o kadar başarılı olur. Toprak iyice süzek, havadar ve humuslu olursa köklenme iyi olur. Sap dibi soğanlarının kimisi gözle zor görülür küçüklükte, kimisi ana soğan büyüklüğünde olup hepsi ana soğan gibi dişlidir. Kök kaidesi ve uç kısmı hazırdır. Bunları ayırma zamanı çiçek açma zamanından 6 – 8 hafta sonrasıdır. Ayırdığınız yavruları hemen toprağa ekmelisiniz. Bu işi yaparken ama soğanı söktüyseniz onu da derhal dikmelisiniz.
3- Çiçek sapındaki yaprakların diplerinde gelişen yavru soğanlarla
Kaplan zambağı (tiger lilly) ve bazı hibrit türlerde gövde üzerinde yaprakların diplerinde küçük yumrular oluşur. Hatta bu türlerden köklü değil, çiçek olarak size hediye gelmişse, vazoda bekletirken yaprak diplerinde soğanlar oluşmaya başlar. Çiçekler solunca atmayıp bekletirseniz soğanlar zamanla daha da büyür ve güç kazanır.
Yaprak dibinde oluşan soğanları hemen koparmayın. İyice olgunlaşmalarını bekleyin. Bazıları olduğu yerde yapraklanır ve köklenir. Bazıları yere düşüp hemen toprağa kök salarak kendisini toprağa gömmeye çalışır. Bu mini yavrular yapraklanmada acele ediyorlar ki soğanlarını bir an önce daha da geliştirmeye büyütmeye başlasınlar. Çiçek açma olgunluğuna gelmeleri iki veya üç yılı bulur.
4- Dişleri ile zambak çoğaltmak
Her bir zambak soğanı sarımsak dişleri gibi pek çok dişlerden oluşur. Diş ayırmak her zaman olabilir ama en iyi zaman çiçeklenme sonudur. Veya türe ve tekniğe göre değişir. Karmaşık bir iş. Çok kısa bir genel özeti aşağıda.
Zambağın dibini dikkatle kazarak en dış dişleri “dip bağlantısıyla” ayırmalısınız. Yani dip kısmında tutundukları doku ile almanız lazım. Diş almada sayıyı abartmayın. Yoksa zambak gelecek yıla zayıf kalır. Dişlerin uçları dışarıda kalacak şekilde yarı yarıya torf + perlit karışımına ekin. Bir kasada olmalılar. Kasanın üstünü şeffaf bir kapakla veya naylon gererek kapatın. Aydınlık, çok sıcak olmayan (ortalama 20C derece olan) bir yerde bekletin.
Her bir diş yeni bir yumrucuk oluşturur. Bunlar nohut büyüklüğüne gelip ve ayrıca köklendiği zaman saksılara dikin. Veya buzdolabında bir ay bekletip sonra saksılara dikin. Buz dolabında bekletmenin faydası, yapraklanmanın daha gür olması, büyümenin hızlı olması içindir. Çoğu zambak türlerinde gerekmiyor.
Nohut büyüklüğüne gelen ve köklenen yavruları saksılara aldığınızda oda sıcaklığında bol aydınlık yerde tutun. Saksılarda iyice yapraklanan yavruları daha sonra tek tek küçük saksılara alın.
İnternetten sipariş ettiğim soğanlarım akşama doğru elime ulaştı ve sabah ekeceğim kısmet olursa. Saksımın boyu 15cm. Bu boy yeterli midir acaba?
***
Küçük soğanlılardan ise o saksı sadece bir tanesi için yeterli. Büyük soğanlılar çok daha büyük saksı ister. Zambakları sümbül gibi düşünmeyin. Birkaçı bir arada küçük saksılarda olmaz.
Zambak soğanlarım iri ceviz tanesi kadar. Dikdörtgen saksı uzunluğu yarım metreden fazla ama yükseklik 15 cm. Uygun mudur saksı?
***
Urfa sıcağına uymaz. En az 20cm derinlik, en az 16cm genişlik lazım. Soğanların üzerini 6cm yüksekte toprakla örtmeniz gerekiyor. Birbirleriye arasındaki mesafe en az 6cm ve bir soğanın saksı kenarına mesafesi en az 8cm olsun. İşte bu ölçülere göre en az 20cm derinlikte ve soğan sayısına göre yeterli genişliğe sahip bir saksı lazım.
Bugün zambak diye bir soğanı komşum hediye yollamış kızımla.s Hemen şimdi dikeyim mi? Soğanın üzerinde iki küçük yaprağı da var. ..
***
Diğer sorularınızı sildim çünkü halk arasında her soğanlı bitkiye zambak derler. Bu sayfa ise gerçekten zambak sayfası. Diğer soğanlılarla aynı şekilde yetiştirilmez. Nasıl yetiştiriyorsa komşunuzdan sorup öğrenin. Bu arada ne tür olursa olsun hemen ekmeniz lazım. Ayrıca belirttiğiniz maddelerden perliti toprak karışımlarında kullanmayın.
Nohut büyüklüğünde akzambak tohumları aldım. Dikerken gübre vs ilave etmemde fayda var mı? Doğrudan bahçeye ekim yapmada sorun olur mu?
***
Bunların büyümesi çiçek açması en iyi bakımla 4-5 yıl ister. Bir hayli uğraşacaksınız. Ayrıca onlar tohum değil. Ya diştir ya da dişlerden türetilmiş mini soğanlardır. Yukarıdaki çoğaltılması konusunda 4. maddeyi okuyun. Diş ise işiniz daha da zor. Mini soğan halinde iseler biraz şanslısınız. Hafif gübreli toprağa dikin. Bahçeye daha iyi ama her sonbahar başında söküp toprağı tekrar işlemek, hafifçe gübrelemek zorundasınız. Yoksa büyümeleri 10 yıl sürer.
Ben ticari olarak ekim denemesi için bir üreticinin tavsiyesi üzerine aldım ama süre olarak 2.yıl soğan olur ve çiçek açar diye bilgi verdiler. 4 – 5 yıl uzun bir süre. Tavsiye edeceğiniz soğan alabileceğim bir yer mümkün müdür?
***
Bilmiyorum. 2 yıl demişlerse bari bir zahmet nasıl bakım yapacağınızı da size anlatsınlar. Belki ben yanılıyorumdur. Hadi 3 yıl diyelim. İki yıl çok zor bence. Bir de tohum deme hatasında bulunuyorlar. Benim bildiğim nohut kadar satılan şeyler tohum değil. Zambak soğanının pul pul tabakalarını tek tek yolup onlardan mini soğancıklar oluştururlar. Sonra da o şekilde satarlar. Ama tohum değil. Eğer gerçekten tohumsa onların çiçek açacak olgunluğa gelmesi 5 yıldan önce mümkün olmaz. Neyse siz o kişilere sorun nasıl bakım yapıyorlar da iki yılda onlar koskocaman soğan oluyor ve çiçek açıyor.
Benim zambağım biraz farklı. Bir iki dalı var ve farklı dallara ayrılmış ucunda tomurcukları olan bir zambak. Dibi sarı ama üstü kırmızı hatta mor gibi. Doğrudan güneş almayacağı ama aydınlık bir yere koydum ve iki günde bir suladım. Birden hepsi açmaya başladı. Fakat şimdi bazılarının yaprakları buruşmuş su kaybediyor gibi. Fazla mı su veriyorum ya da yanlış yaptığım başka bir şey mi var bilmiyorum. Saksısı 15cm çapında ama kendisi de daha küçük. Ne yapmam gerekiyor?
***
Kaplan zambağı galiba. Su bitkisi bile olsa bu kadar sık sulamak yanlış. Bekleyin toprakta bir kuruma olsun. Hiç kuruma olmuyorsa 2 gün değil 5 ay bile geçse sulamayacaksınız. Bir de sulamayı hep az miktar su ile yapmışsanız o topraktan artık hayır gelmez ve bitkileri zehirleyip çürütür. Ayrıca o zambak her zambak türü gibi güneşin bitkisidir. Açık hava ister. Kışın seralarda yapay yollarla zamansız çiçek açtırıp satıyorlar. Bunlar tam anlamıyla sahtekar. Ev bitkisi değil üstelik. Siz de alıp ona su yosunu muamelesi yapmışsınız. Güneşten korumak, ikide birde sulamak gibi. Kimin hangi hatasından bahsedeyim şaşırdım. Neyse sulamayı bırakın ve güneşli pencere önünde tutun. En azından şurayı okuyun: Yaygın ve öldürücü sulama hatası
Günlerdir aylardır uykumu alan bir girişimcilik fikri oluşturdu bu miski amber kokan ak (Lilium) zambağı. Hayatımda toprağa elini sürmemiş biri olarak bu işin ticaretini yapmak istiyorum. Tabi önce çok ama çok Bilgi sahibi olarak. Fakat biliyorum ki bilginin yanında tecrübe ilk adımını da yaşamam gerekecek. Bulgaristan’da büyük dönüm arazim var. Bu güzel mesleği orada yapabilir miyim? Malum Balkan soğuğu dediğimiz yer orası. Kışın karlar altında zambakları nasıl koruyacağım? Solma, çürüme olasılığı var mı hiç bilmiyorum. Hedeflerim çok büyük. Amacım sadece para kazanmak değil. Bu işin meyvesini tatmam için kaç yıl gerekli? Ve sizce 32 yaşındaki bir bayan bunu tek başına başarabilir mi?
***
En fazla -40C dereceye kadar soğuğa dayanıklılığı var. Araziniz çok yüksek dağların üzerinde değilse herhalde iklim uygun olsa gerek. Zaten Ak zambağın ana vatanı Ortadoğu ve Balkanlar’dır. Uzun vadeli düşünüp her yıl tohumdan yenilerini üretmeye çalışın. Tohumdan dediğim şey gerçek tohumları. Nedense piyasada mini soğanlarına tohum diyorlar. Zambaklarda yaygın olan bir tür virüs sadece soğandan çoğaltma ile devam edince yıldan yıla soğanların kalitesini bozar. Bu yüzden çiçeklerden oluşmuş tohumlarından üretim önem taşıyor. Tohumdan üretince o soğanlar çok iyi bakımla muhtemelen 6-7 yıl sonra çiçek açacak olgunluğa gelirler ama her yıl kesintisiz yaparsanız sonunda bir zaman gelir her yıl çiçeklenme olgunluğuna gelmiş olan sağlıklı soğanlarınız oluşacaktır.
Kışın çok ağır derecede don olayları olmazsa sonbaharda gelişmeye başlayan yeni yeşil yapraklar karların içinde hiç zarar görmez. Tecrübenizi arttırmak ve işin her türlü püf noktalarını hatta rezalet hilelerini görerek öğrenmelisiniz. Yani bunun için üreticilerin yanında üç yıl kadar çalışmanız çok iyi olur. Sonra siz en temiz en dürüst şekilde sevginizle zambakçılığa devam edersiniz.
Bugün minik saksıda 15-20cm boyunda çiçeksiz zambak aldım. İki yeşil yapraklı dal mevcut. Isparta’da yaşıyorum. Minik bir bahçem var. Daha önce hiç bahçe ile uğraşmadım. Bahçem sabah güneşini alıyor sonrası gölge. Bahçeme nasıl dikeceğim? Zahmet vereceğim ama detaylı anlatır mısınız?
***
Çeşit çeşit zambaklar var. Türüne göre değişir. Mesela bizim klasik zambağımız (ak zambak veya mis zambağı) normal bir bitki gibi bahçeye dikilir. Kış aylarında sürekli yapraklanır. Yukarıda açıklaması var. Ama bazı ithal zambaklar kışın ıslak toprakta olursa çürüyebiliyor. Onlar zaten kışın hiç aktif değildir. Soğanları tam uykuda olarak kışı geçirirler. Saksıda yetiştirip kışın saksıyı kuru yerde tutmak tavsiye edilir.
Geçen sene kırmızımsı bir lilyum aldım. Çiçeklerden sonra kurudu. Saksısını değiştirip büyük saksıya aldım evde bakıyorum. Her gün muntazaman pencereyi gün boyunca açık tutuyorum. Ben aldığımda çiçekli boyu 40cm boyundaydı. Fakat bugün ölçtüğümde boyu bir metreyi geçti. Dört köküm var. En kısası 80cm boyunda. Acaba çiçek açacak mı ya da bu sürede ek bir işlem gerekiyor mu?
***
Hangi tür olursa olsun, kupkuru kış dinlenmesi isteyen veya yapraklı kış soğuğu süreci geçiren zambak, ama hepsinin ortak ihtiyacı soğuk dönem yaşama ihtiyacı. Daha sonra ilkbaharda saksıya dikip uygun şartlarda evde tutacaksanız, şartlar dört dörtlük uygunsa bir süreliğine evde yetiştirebilirsiniz. Çiçekleri solunca dışarı çıkarmak şartıyla. Siz eğer bütün kış evde tuttysanız ve evde dal uzattı ise o muhtemelen kuru kış uykusu isteyen türlerdendir. Bunların uzaması çiçek açacağı anlamına gelmiyor.
İki dal üzerinde üçer tomurcuklu olarak aldığım lilyumun tüm tomurcukları turuncu renk çiçek açtı. Hepsi açtıktan 3-5 gün sonra turuncu çiçek yaprakları teker teker dökülmeye başladı. Bu normal bir durum mu? Az veya çok sulamadan olabilir mi? Her gün güneş doğmadan az miktarda sulama yapıyorum.
***
Normal değil. Evde tutuyorsanız ev bitkisi olmadığını bilin. Sulamanız ise bitkileri öldürmeye yarayan bir sulama tarzı. Şurayı okumalısınız: Yaygın ve öldürücü sulama hatası
Ben bu sonbahar döneminde 2 dönüm araziye zambak ekimi yapmak istiyorum ticari amaçlı. Bu işi örtü altı yetiştiriciliği yerine serada yapsak zaman azaltılabilir mı? Ve sera zambak soğanı yetiştiriciliği için uygun mudur?
***
Bu konularda maalesef bilgim hiç yok. Sadece bahçelerde eski usul doğal bir şekilde yetiştirmeyi bilirim.
Üç ay kadar önce 3 tane zambak soğanı almıştım. Türünü bilmiyorum ama aldığım pakette beyaz oldukları yazıyordu. Bugün uzun zamandır beklediğim iki tomurcuk çiçek açmış. Sarı renkli. Acaba çiçekleri ne kadar zaman yaşar? Kaç gün sonra solar? Bu arada üstteki yorumlarda saksıda yaşamaz demişsiniz ama aldığım 3 soğan da saksıda gayet güzel çıktı.
***
Saksı zambakları ayrı. Marketlerde bunların soğanlarını ilkbahar başında satarlar. Esas zambakların yumruları kocaman olur. Marketlerde sattıklarına hiç rastlamadım. Çiçekler ne kadar dayanır bilmiyorum.
Elimde ak zambak anaç soğanlarım var. Dediğinize göre daha fazla bekletmeden ekeyim mi hemen? Şimdi ekersem söküm ne zaman olmalı?
***
Bugünlerde ak zambak anaç soğanlarının kuru halde olması çok yanlış ve zambakların sağlığı için çok kötü bir şey. Soğanlar geçen yıldan kalmıştır sanıyorum. Ve büyük çapta cansızlaşmışlardır. Şimdi çiçeklerini açması zamanı. Yaz sıcaklarında (çiçekler solduktan sonra) yaşamsal aktiviteleri git gide yavaşlar ve durur. Tamamen kururlar. Soğanlar dinlenmeye çekilir. Sonbaharda serinde aktifleşip yapraklanmaya başlarlar. İlkbahara kadar yeşil yapraklarıyla güç toplarlar. Kısaca sonbahardan ilkbahara kadarki dönem ak zambakların beslenme ve güçlenme dönemidir. İlkbahar sonu ise çiçek açma zamanıdır. Topraktan sökme diye bir şey yok. Bu iş sadece yaz sonunda toprağı hafifçe gübrelemek için yapılmalıdır. Uykuya girmiş olan soğanları yaz sonunda sökersiniz. Toprağı derinden çapalayıp hafifçe gübreler ve soğanları bekletmeden tekrar dikersiniz. Çünkü sonbaharda hızlıca yeni kökler ve yeni yapraklarla hayatlarına devam edeceklerdir. Şimdi geçici olarak büyük saksılara ekin ve sulayın. Serin bir yerde tutun. Serin toprak sayesinde soğanlar hızlı bir ölümden kurtulacaktır. Yaz sonunda esas yerlerine dikmelisiniz.
Çok yardımcı oldu bu bilgiler. Var olan zambaklarımın diplerini çabalarken küçüklü büyüklü soğanlar elime geldi. Yeni yerleri de hazır ama ne yapacağımı bilemedim işte. Kimi diyor ek çimlenme için tam zamanı, kimi diyor ekme soğan ölür. Kafam karıştı. Soğanlar daha tazeler. Biraz toprak koyup bir yoğurt kabının içine yerleştirmiştim. Kapağını örtüp birkaç delik açmıştım. Ama hemen gidip yarın sizin dediğiniz gibi yapayım.
***
Evet özellikle Ankara’da geceler serin olunca aktif gelişim temmuz ortalarına kadar devam edebilir. Ayrıca hangi bitki olursa olsun çapalamada kökleri rahatsız edecek kadar yakından ve derinden davranmayın. Bazen hiç çapalamamak çapalamaktan bin kat daha iyidir. Siz bu dikkatsizliği yapmasaydınız o soğanlar ana bitkiden kopmayacak ve bugünlerde güçlenmeye hızla devam edeceklerdi.
Bahçedeki zambaklarımın yeşil yapraklarının uç kısımlarında kararmalar var. Daha ilk çimlenmeden itibaren bu şekilde büyüyor ve gelişiyor. Sebebi nedir?
***
Bilemiyorum. Bahçede diyorsunuz. Hangi zambak türüdür yazmamışsınız. Birbirleriyle tamamıyla alakasız bambaşka birçok bitki türlerine kısaca zambak derler ama yanlıştır. Gerçek zambaklar bu sayfanın konusu Lilium cinsinin türleridir. Bitkilerinizi iyi tanımalı ve hangi tür ne gibi toprak ve ne kadar güneş ister, nasıl sulama ister, gübre ister mi, soğanlı ise soğanların ekim zamanı, aktif gelişim zamanı vesaire bilgileri öğrenmelisiniz.
Benim zambağımım pembe açtı. Birkaç gün sonra döktü. Şimdi bir tanesi duruyor. Açınca kaç gün durabiliyorlar?
***
Tür tür tüm zambakların hangi türünün çiçeklerinin kaç gün dayandığına dair bilgim yok.
Zambağımı çiçekçiden hediye olarak arkadaşım almıştı. 2 zambak aynı saksıda. Birisi çiçek açtı diğeri tomurcuklandı ama açmadı. Çiçek açanda 4 tomurcuk oldu ama 1 tane açtı ve sonra soldu. Şimdi de çiçek açan kurumaya başladı yaprakları dökülmeye başladı. Sadece uzun sap kaldı. Şimdi ne yapmam gerek? Diğeri hala canlı ama kurumaya başlayacak gibi.
***
Ev içinde yaşayamazlar. Evde tutuyorsanız olmaz. Ayrıca yaz sonuna doğru kurumaları normal. Bu aşamada düzelme beklemeyin.
Baharda aldığım ikisi aynı minik saksıda turuncu lilyumu hiç bozmadan büyükçe bir saksıya tarif ettiğiniz gibi toprak hazırlayarak aldım. Bir aydır yapraklar kurumaya başladı, dipleri yeşil ama uçlara doğru sararma ve çıtırlaşma var. Kış uykusuna mı giriyor? Normal mi? Hiçbir işlem yapmadan beklemeli miyim? Yine aynı iki dal mi çiçeklenir, yoksa söküp soğandan yeniden mi yetiştirmek gerekiyor anlayamadım. Sonbaharda yapılacak işlem nedir ve kışın da balkonda mı kalmalı? Balkonum sabah güneşi alıyor. Lilyum konusunda hiç tecrübem yok yardımcı olursanız sevinirim.
***
Normal. Çiçekler geçtikten sonra yapraklar ne zaman hafiften bozulur gibi olursa o zamandan itibaren bitki besini vermeyin. Yapraklar yavaş yavaş bozulur. Problem yok. Kış aylarını kupkuru toprakta geçirmesi lazım. Saksıyı yağmurdan ıslanmayacağı soğuk bir yere koyarsınız. Nisan başında yeni toprak hazırlayın. Soğanları söküp yeni toprağa dikin ve sulayın.
A101’den alıp ektiğim zambak çiçeğim uzadı ama çiçek açmadı. Şu an canlı yaprakları yeşil. Kesip soğanları çıkarmalı mıyım? Kapalı balkonda büyüttüm.
***
Dikerken ya çok geç ektiniz ya da küçük saksı ve yanlış toprak veya esintisiz/güneşsiz yerde tutmak gibi hatalarınız vardır. Şimdi sökmeyin. Yapraklar hala sağlıklı ise soğanlar güç toplamaya devam ediyor demektir. Bu iyi bir şey. Havaların soğumasıyla yapraklar bozulmaya başlar. O zaman sulamayı bırakın. Veya hiç bozulmazlarsa kasım ayının sonunda sulamayı bırakın. Kupkuru toprakta mart sonuna kadar bekleyecekler. Sonra şurada anlattığım gibi en iyi şekilde yeni toprakla uygun bir saksıya yeniden ekin: https://azbitki.com/zambak-lilium#saksida
Bahçemde yıllardır yetiştirdiğim 7-8 adet Casablanca zambağım var. Yeri önceden orta derece güneş alıyordu ve çok boylu ve gösterisli çiçek açıyordu. Sonradan duvar üstüne tel üzerine sarmaşık, ağaçların büyümesi derken gölgeli bir alanda kaldı ve bitki boyları, çiçeklenmede belirgin bir azalma oldu. Soğanların birkaçını ya çürüttüm veya kurudu. Şimdi bu ayda güneşli bir alana ve humuslu bir toprağa dikebilir miyiz? Casablancanın dikim derinliği, toprak türü ve güneş isteği nasıl olmalı? Bu tür çok değerli ve kolay kolay bulunmuyor.
***
Gereken bilgiler zaten yazı içinde mevcut. Sorularınıza cevap olarak ak zambak gibi ya da mis kokulu zambaklar gibi düşünün. humuslu, kumlu, süzek toprak severler. Bahsettiğiniz sorunlar güneş azlığından ziyade ilgisizlikten olmuştur. Mutlaka her sonbaharda soğanları sökmeli, toprağı gereken işlemlerden geçirmeli ve sonra düzenli bir şekilde yeniden ekmek gerekiyor. Yıllarca kaderine terk ederseniz yıldan yıla kötüleşirler.
Öncelikle sayfanızı çok beğeniyorum. Her aldığım çiçeğin bakımı için sadece sizin yorumlarınıza bakıyorum artık. Lilyum adında bir zambak aldım beyaz renkli çok güzel kokulu. Cumartesi günü aldım. Oturma odasına koydum. Odanın sıcaklığı normal. Çiçekler çok güzel koktuğu için koymuştum. Çiçekci serin yere koyun demişti. Alt yaprakları hızla sarardı. Bugün de yeni açmakta olan tomurcukların buruştuğunu fark ettim. Toprağı kuruydu. Dün biraz da vitamin koyarak suladım. Yapraklarının sararıp solmasının ve çiçeğinin daha açmadan buruşmasının sebebi sıcak ortam mı yoksa sulamam mı? Akşamları çiçeklerin olduğu tarafa doğru buhar makinesi açıp soğuk buhar veriyorum. Serada öyle yapıyorlar ya belki orada gibi hissederler diye. Buharın çiçeklere bir zararı olur mu?
***
Sağ olun. Keşke bitkileri aldıktan sonra değil almadan önce araştırsanız. Zambak hiçbir şekilde salon bitkisi olamaz. Tamamıyla açık hava bitkisidir. Konya’da kış soğuklarına dayanamaz. Yani size tavsiye etmem. Seralarda vakitsiz çiçeklendirip satıyorlar. Normalde çiçek açma zamanı yaz başıdır. Çiçekçinin dediği gibi serin bir yerde tutasaydınız çiçekleri çabucak solmazdı. Ama yine de daha sonrasında yaşaması mümkün değil. Vitamin, bitki besini bu durumda büsbütün zehirleyici etki yapar. Zaten ev ortamında yaşayamaz. Buhar hata. Seralarda yapıyorlarsa sürekli hava akımları eşiliğinde yapılır. Ilık hava hareketleriyle oradan oraya savrulan su zerrecikleri ama hava akımları sayesinde bitkilere çok iyi gelir. Hava hareketleri yoksa hastalık yapar. Ev ortamlarının hava nemliliği bitkilere yeterlidir. Şu sayfayı dikkatle okumanızı tavsiye ederim: Yapraklara su fısfıslamak
Bana hediye pembe lilyum çiçeği geldi. Çok güzel çiçek açtı ama kokusu çok kötüydü. Daha sonra çiçekler solmaya başladı. Yapraklar sarardı ve döküldü. Şimdi sadece sapları kaldı ne yapmalıyım? İki günde bir suluyorum.
***
O kadar sık sık sulamak çürütür ve öldürür. Soğanı çürümemişse iyi. Zaten zambak evde yaşayamaz, o ayrı bir mesele. Sıcak seralarda kış ortasında çiçeklendirip satıyorlar. Şimdi ilkbahara kadar hiç sulamayın. İlkbaharda dışarı koyun ve sulamaya başlayın. Soğanı çürümemişse hızlıca yapraklanmaya başlar. Yukarıdaki saksı zambakları konusunu okuyun.
Benim zambaklarım bahçede yeşermiş. Babam görmeden üstüne basmış. Ezilip Kırıldılar. Daha yeni tomurcuklardı. Soğanlarına bir şey olur mu?
***
Soğanlarına bir şey olmaz merak etmeyin. Ancak, çiçek sapları yükselmeye başladıysa ve onlar kırıldıysa bu yıl tekrar çiçek açmayacaklar. Başka sorun yok.
Bana arkadaşımdan hediye mor lilyum çiçeği hediye geldi. Yaprakları oluşmuş şekildeydi sadece açılmalarını bekliyordum. Çiçekçi can suyu vermemi söylemiş. İki günde bir sulama yapıyorum. Bir saksıda 6 kök var. Tüm çiçeklerim açtı fakat şimdi kurumaya ve solmaya başladı. Ne yapmam gerekiyor? Salonumda bakıyorum havalar serin olduğu için.
***
Hangi tür zambak olduğunu bilmediğim için şöyle yapın böyle yapın diye tavsiye vermem mümkün değil ama zambaklar açık hava bitkisidir. Evde olmaz. Seralarda zamansız çiçeklendirip satıyorlar. Kullanımlarını sadece çiçekler solunca çöpe atılacak gibi düşünüyorlar anlaşılan. Hemen dışarıya koyun. Evde tutarsanız çok hızlı bir şekilde ölürler.
Tek soğandan iki sap çıktı ve büyük beyaz çiçekler açtı. Çiçekler solduktan sonra tam olarak ne yapmalıyım? Solan çiçeği koparmalı ya da kesmeli vs.
***
Bu konu yukarıda “çiçek açma zamanı bakımı” başlığı altında ayrıntılı yazılı. Lütfen oradan okuyun. Diğer bakım bilgilerini de mutlaka okuyup öğrenin. Sonra bir şeyler ters gittiğinde bilgi ararsanız doğru cevaplara ulaşsanız bile iş işten geçmiş olur.
Ben internetten 5 adet ak zambak soğanı aldım. Soğanlar ceviz büyüklüğünde. Ben bu soğanları Ankara’nın Kızılcahamam ilçesinde bahçeme dilmek için almıştım. Fakat burası kışın -20 leri görüyor. Soğanları bahçede dondan etkilenir mi yoksa saksıya mı dikmeliyim?
***
Ak zambak -40C derece don olaylarına dayanıklıdır. Bahçeye ekmelisiniz. Acilen ekin. Hiç bekletmeyin.
… …
***
Bahsettiğiniz cinsten birçok türler var ve şimdilik o cinsin hangi türü nasıl yetiştirilir bilgim yok. Siz de zaten tür değil genel cins adını yazmışsınız. Bunlar hakkında bildiğim tek şey zambaklarla hiçbir alakalarının olmamasıdır. Bunlar Amarillisgillerdendir. Bu cinsin türlerine benzeyen özellikteki bitkiler için isterseniz kategori sayfasından (bu sitede yer vermiş olduğum kadarıyla) türlere tek tek bakın: https://azbitki.com/alt/amaryllidaceae
2 sümbül soğanını olan saksıda bu yıl 2 zambak dalı çıktı. İkisi de şu anda yeşil. Sümbülün 1 yaprağında üstten hafif sararma var. Sulamaya devam etsem sümbül, sulamasam zambak ölecek sanırım. Bunları birbirine zarar vermeden nasıl ayırabilirim?
***
Sümbülleri oradan söküp çıkarın. En mantıklı çare bu. Çıkardıktan sonra yapraklarını ve köklerini kesmeyin. Gölgeli bir yerde kurumaya bırakın. Yapraklar ve kökler kupkuru oldukları zaman soğanları temizleyip ekim ayına kadar kuru bir yerde saklayın.
Geçen sene internetten zambak fileleri almıştım bahceye şimşirlerin aralarina ektim. sonbaharda da sökmeyi unuttum. Öldüler sanmıştım bugün fark ettim ki hepside gayet sağlıklı çıkmışlar. Bu sene bahçenin başka bir yerine ciceklik yaptım oraya taşımayı düşünüyorum. Sorun olur mu? Her sene sökmek şart mı ekili olduğu yerde bir kaç sene dursa olmaz mı? Sizi yıllardır ev bitkilerim için takip ediyorum. En doğru kaynak sizsiniz. Değerli bilgilerinizi bizimle paylaştığınız için tşk ediyoruz.
***
Ben de teşekkür ederim. Zambakların yerlerini şimdi değiştirecekseniz köklerinin büyük kısmı toprakla bağlantılı olacak şekilde, toprağıyla yerinden çıkarın ve o şekilde yeni yerine yerleştirin. Aceleniz yoksa yaz sonunda daha rahat davranabilirsiniz. Her yıl sökme bakımı yapmak gerekmez. İki veya en geç üç yılda bir yapabilirsiniz. Böylece çok daha iyi verimli gelişirler. Ama yıllarca hiç dokunmazsanız bu riskli. Gerçi bölgeden bölgeye ve hatta topraktan toprağa fark eder. En iyisi üç yılda bir söküp toprağı iyice alt üst ederek biraz gübreleyip yeniden ekmektir. Ağustos ortası ile eylül ortası arası dönem sizin orası için uygun zaman.
Geçen sonbahar bahçeye ektiğim zambak soğanları yeşillendi fakat çoğu çiçek açmadı. Şimdi solmaya başladılar. Soganlari hiç sokmeden ilkbaharı beklemek dogru mu? Değilse ne zaman söküp ne zaman geri ekmeli?
***
Mis zambakları eylül-ekim aylarında sökülüp toprağı biraz gübrelenmeli ve sonra yeniden ekilmelidir. Bunların soğanları sökülüp aylarca bekletilecek özellikte değil. Sonbahardan sonbahara, toprağı gübrelemek veya fazla çoğalmışlarsa ayırmak gerekiyorsa bu amaçlarla söker, sonra fazla bekletmeden ekersiniz.
Büyükçe bir saksıda palmiye(1 kök) ve birçok beyaz zambak hediye edildi. Zambakları ayrı bir yere aktarmak istiyorum. Yapraklar yeşil ve sağlıklı. Kasım ayı bu iş için uygun bir ay mıdır?
***
Uygundur. Çıkarırken kökleri parçalanacak olsa bile önemli değil. Soğanlar önemli. İsterseniz acele etmeyip çiçekler solana kadar bekleyin. Veya çiçekleri kesip vazoya koyun.
gecen sonbahar diktigim soganlar yazın yeşerdi ama açmadı. ilk yıl normal mi? ilk sene yerlerine dokunmayın yazan yerler var doğru mu? söksem havalar soğudu gec mi kaldim?
***
Yazın değil kış boyunca bol bol yapraklanması lazım. İlkbahar ortasında çiçek sapı yükselmeye başlar. Zambaklar yaz sonunda/sonbahar başında sökülmeli ve toprağı hafiften gübrelenip tekrar ekilmelidir. Şimdi dokunmayın geç kaldınız. Muhtemelen sizin soğanlar zambak değildir. İnsanlar olur olmaz her soğanlı bitkiye zambak diyorlar.
Pembe zambak çiçeğim önce çiçeklerini sonra yapraklarını döktü. Sadece sap şeklinde kaldı ne yapmam lazım?
***
Hiç sulamayın. Saksısıyla beraber ilkbahara kadar soğuk bir yerde tutun. Bu konuda saksı zambakları kısmını okuyun: https://azbitki.com/zambak-lilium#saksida