Gazanya çeşitli renklerde çiçekleri – Fotoğraf: Shiatoshi
Konular
Genel özellikleri
Gazanya Asteraceae (papatyagiller) familyasının Cichorioideae grubundan olduğu için karahindiba ile benzerlik gösterir. Bilimsel adı Gazania’dır. Tek tür değil, türleri kapsayan cinsin adıdır. 20’den fazla türü var. Anavatanı Güney Afrika’dır. Yetiştiği bazı yerlerde tohumlarının çevreye yayılmasıyla o bölgelerin doğal bitki örtüsü içine karışmışlar (Avustralya, Yeni Zalanda, Akdeniz çevresi ve Kaliforniya’da).
Bazı gazanyalar dalsız, bazıları kısa dallı olur. Dalsız olanlar kazık kök tepesinden sürekli yaprak ve çiçek verirler. Dallı olanları dallarını her yere uzatarak birbirleri arasındaki boşlukları doldurur, çevreyi kaplarlar. Fakat dalları oldukça esnektir ve dimdik durmaları mümkün değildir. Gazanya türleri kışın don olayları olmazsa bütün yıl yapraklı kalırlar.
Kullanım alanı
Kuraklığa dirençli yer örtücü ve bahçe süs bitkisi olarak, genellikle güneşli park ve bahçelerde mevsimlik bitki gibi yaz dönemi süslemeleri amacıyla ekerler. Saksılarda aşırı güneşli balkonlarda yetiştirmeye de uygundur.
Çiçek açması
İlkbahar havalar bir hayli ısındıktan sonra başlayarak kışa kadar devamlı çiçek açar. Gazanyanın papatyaya benzer büyük, renk renk çiçekleri sabah açılır, akşam kapanır. Akşam kapanınca soldu sanmayın. Çünkü sabahleyin tekrar açılacaklar. Çiçekleri solar solmaz gereksiz çiçek sapı uzantılarıyla beraber keserseniz daha kısa aralıklarla tekrar tekrar çiçek açarlar. Tohumlarını almak istiyorsanız sağlıklı bir çiçeğini bırakın dursun. Rüzgârda uçan bol bol tohumlar verir. Tohumlar uçup gitmeden önce toplamalısınız.
Akdeniz ikliminde güney cephelere ekili olan gazanyalar kış boyu tam gün güneş alır ve kuzeyli rüzgarlardan da etkilenmediği için kış boyu çiçek açmaya devam ederler. Bu durumda tüm yıl kesintisiz çiçek açarlar. Yalnız, 35-45 dereceler arasında değişen yaz sıcaklarında yaz boyu durgunlaşırlar. Hem az çiçek sayısı az hem çiçekler daha küçük olur.
Başlıca önemli türleri
Yirmiden fazla türü var. Süs bitkisi olarak en çok kullanılan aşağıda saydığım türlerin sayısız kültivarları, hibritleri vardır. Çeşit çeşit, renk renk. Hatta yaprak renkleri bile çeşitlerine göre değişir. Düz yeşil, gümüşi yeşil, koyu tonda yeşil vb.
Gazania rigens (eski adı G. splendens)
En gösterişli gazanya türü. Dünyada en makbulü de bu (ve bu türün yüzlerce kültivarları). Bu türün boyu 30cm’yi geçer. Toprağın özelliğine ve sulamaya göre yarım metreyi bulur. Çiçekleri iri ve uzun saplıdır. Yaprakları gümüşi yeşil, zeytin yaprağı rengindedir. Kış soğuklarına en fazla -12C dereceye kadar dayanır (bu bilgi biraz şüpheli ama -8C dereceye kadar dayanacağı kesin).
Tüm çeşitleri şu iki temel varyetesinden gelir: G. rigens var. leucolaena kök sürgünleriyle çevreye yayılır. Yer örtücü olarak çok elverişlidir. G. rigens var. rigens çevreye yayılmadan gruplar oluşturup çoğalır.
Gazania linearis
15cm boyunda, küçük tip ama soğuğa daha dayanıklıdır. Yaklaşık -30C dereceye kadar dayanır. Colorado Gold adlı kültivarı kışın soğuğa -35C dereceye kadar dayanır.
Gazania krebsiana
Bu da -30C dereceye kadar soğuğa dayanıklı ve küçük yapılıdır (15cm boyunda). Çiçekleri tatlı bir narçiçeği rengi tonunda olur.
Bahçelerde, balkon saksılarında gazanya yetiştirilmesi
Ağır killi olmayan her toprakta yetişir. Toprak seçmez. Torf vb topraklarda gazanya bitkilerinin bünyesi güçsüz ve korunmasız kalır. Gazanya tam gün güneşi sever fakat Ege ve Akdeniz bölgesinde yazın öğle civarı güneşinden korunan yerler daha iyidir. Fazla sulamaya gerek yok. Toprağı iyice kurudukça sulamak yeterli. İlkbahar başında ve yaz ortasına doğru olmak üzere toprağını yılda iki defa çok hafifçe gübrelemek iyi olur. Çünkü devamlı çiçek açıyor. Saksılarda ise genel amaçlı bitki besininden ayda bir defa vermeye devam edin.
Gazanya çoğaltma yolları
Tohumla, çelikle ve kökten ayırmayla çoğaltılır.
Çelikle
Zamanı yaz sonudur. Gazanyanın dallar geliştirmesi türüne, kültivarına göre değişir. Genelde kısacık dal uzatırlar. Bazıları yerde sürünerek ilerleyen dallar uzatır. Bazılarında ise dallanma olmaz. Bunların dalsız yan sürgünleri olur. Dal uzatanlarda, o dalların toprağa sıkıca temas eden yerleri toprağa kök salar. Köklenmemiş olsalar bile kesip ayrı yere dikerek köklendirmeniz mümkün. Dallanmayanların yan filizlenmelerle oluşturdukları yavrularını ana bitkiye bağlandıkları yerden yaz sonunda keskin bir bıçakla ayırarak köklendirin.
Kökten ayırmayla
İlkbahar başında (nisanda) ve sonbahar başında (ekimde) gazanyaları bütünüyle topraktan sökün. Yeterince köklenmiş yan sürgünleri tek tek değil en az ikişer halde, köklerine fazla hasar vermeden ayırın ve düzenli olarak dikin.
Tohumla
Tohumlarının çimlenmesi ve büyümesi (şartların uygunluğuna göre) çok çabuk ve hızlıdır. Hatta hiçbir şey yapmasanız bile, gazanya olan bir bahçede gazanyalardan birkaç metre uzakta bile yeni gazanya fideleri kendiliğinden türer. Çünkü tohumlar olgunlaştıklarında uçucu tüyleriyle ana bitkiden uzaklaşıp çevreye dağılırlar ve düştükleri yerlerde çimlenmelerinde pek sıkıntı olmaz. Bu yüzden tohumla çoğalması kolaydır. Üç ayrı zamanı var. 1- Tüm kıyı illerimizde ve (türüne göre) kışa dayanacağı yerlerde tohumları yaz sonunda ekin. 2- Tohumları şubatta seralarda ekerseniz yaz başına kadar çiçek açacak olgunluğu gelirler. 3- İlkbaharda ekilen tohumların çiçek açma olgunluğuna gelmesi yaz sonunu bulur.
Gazanya tohumunu internetten sipariş ettim. Gelince camın önüne dikeceğım ama cam çok güneş almıyor. Gübrelemek yerine toprağına torf katsam, toprağını yılda iki kere değiştirsem ve her ay bitki besini koysam olur mu?
***
Maalesef uzun saatler boyunca güneş istiyor. Çiçek açacak olsa bile sadece üzerine direkt güneş geldiğinde çiçeklerini açıyor daha sonra kapatıyor. Bahçemdekiler bulutlu günlerde bile çiçeklerini kapalı tutuyor. Yani güneş yetersizliğinde güzelce gelişse ve tomurcuklansa bile çiçeklerinin güzelliğini göstermez. Evet gübreye hiç gerek yok. Torf denen özel poşet toprak ile doğal arazi toprağını eşit ölçülerde harmanlarsanız iki yıl boyunca hiç gübre filan gerekmeden balkon çiçeklerinize yeterlidir. İki yılda bir yeni toprak ayarlamanız yeterli.
Yeni gazanya aldım. Havalandırması olan, batıya bakan pencerede (öğleden sonra full güneş görüyor), cam arkasında yetiştirebilir miyim?
***
Olabilir. Deneyin. Gazanyaların evlerde yetiştirilebileceğini hiçbir yerden duymadım işitmedim ama ortam çok havadar ise ve güneş öğleden akşama kadar sürekliyse neden olmasın?
Gazanyalarım balkonda saksıda. Yaprakları çok yılgın ve beyaz örümcek ağı ile kaplanmış gibi. Elleyince soyulur gibi oluyor. Poyrazdan sonra toparlanamadılar. Çiçekleri çok keyifsiz.
***
Yaz sıcaklarını sevmeyen gazanyalar Akdeniz ikiliminin tam yaşandığı yerlerde ancak kasımdan mayıs ortalarına kadar güneye bakan cephelerin çiçeklendirilmesinde kullanılabilir. Problemli bir tür. Hem uzun süre güneş istiyor hem şiddetli sıcağı sevmiyor. Çiçekleri hemen hemen sadece güneşi gördüğü zamanlarda açıktır. Güneş almadığı saatlerde çiçekleri kapanıyor. Hiç direkt güneş alamadığı yerlerde çiçek açmaya da pek girişmez. Yaz için bunu düşünmeyin yani şimdiden sonra artık uğraşmayın. Serin bir köşede sonbahara kadar bekletin. O zaman güney cephe balkon varsa orada çok güzel kış boyunca çiçek açar dururlar. Yapraklarının yüzeylerini örümcek ağı gibi şeyler kaplamışsa örümcek bitler musallat olmuştur. Özellikle sıcak ve kuru yerlerde bitkileri mahvederler. Bakınız: Örümcek bitler
Gazanyalarım yazın güzel açtı ama şu an yaprakları kuruyor. Ne yapmalıyım?
***
Yapılacak bir şey yok. Havalar iyice soğuyunca yazın gürce gelişen yaprakların çoğu kurur. Eğer kışın donup ölmezlerse ilkbaharda yeniden gelişip geçen yılkinden daha güçlü yapılanırlar.
Terasımdaki gazanyalar çok sağlıklı ve bol çiçek açmasına rağmen tohum elde edemedim. Tohum verip vermemesi türlere göre değişiyor mu acaba?
***
Bilmiyorum ama bahçemdeki çeşit çeşit gazanyaların kendiliğinden tohumları bahçeye yayılıyor ve kendiliğinden fideler büyüyor. Çiçekler solup kuruduğunda içlerinde tüylü tohumlar oluşur. Solan çiçeklerin gidişatını takip edin.
Sarı renkli bir gazanya yakınında kendiliğinden yetişen ama henüz açmadığı için rengini tam bilmediğim bir gazanyayı köklerinden 8-10 kök olarak ayırarak 1 yıl evvel sonbaharda bir sıra halinde ekmiştim. Ektikten sonraki ilkbaharda hepsi turuncu açtı (sarı değil). Yaz sıcaklarında çiçek açmayı bıraktı ve şimdi Ağustos sonu Eylül başı) aynı köklerden sarı gazanyalar açıyor. Çok ilginç geldi. Bildiğiniz bir olay mı (tozlaşma sonucu renk değişimi ama yakında başka gazanya yok aynı kökte 2 farklı renk). İsterseniz bir kökü bu sonbaharda söküp size yollayayım.
***
Teşekkür ederim bende de var. Bir çeşidi ilkin çok açık sarı tonunda çiçek açıyor. Birkaç günde renk turuncu gibi bir hal alıyor. Sizinki muhtemelen bundandır. İlkbaharda belki ilk günlerdeki halleri dikkatinizi çekmemiş olabilir. Veya sizinki başka bir çeşittir. Çok sıcak olan dönemde renkte farklılık bazı bitkilerde görülen bir şeydir. Tozlaşma polen meselesi tohumlarda olur. Bu şekilde mümkün değil. Tohumdan yetişen sonraki nesil farklı özellik taşıyabilir.
Gazanya fidelerini ne büyüklükteki saksıya dikmeliyim?
***
Ne kadar büyük olursa o kadar iyidir. Koskocaman bir saksıya birkaç fide dikerseniz bu şekilde çok güçlü gelişirler.
4 yıldır baktığım, artık saksısını doldurmuş gazanyalarım var. Kök ayırarak çoğaltmak için sonbahar ya da baharı mı beklemeliyim? Hangi mevsim uygun olur?
***
Sadece ilkbahar ve yaz aylarında yapmanızı tavsiye ederim. Hatta mayıstan temmuz sonuna kadar daha iyi bir zaman.
Öğlen 2’ye kadar güneş gören bahçemde çok güzel açan gazanyalarım var. Sizin önerinize göre toprak çok kurumadıkça sulamıyorum. Çok da güzeller. Daha çok çiçek vermesi için kurudukça çiçeklerini kesmeli miyim? Ve kesecek isem tam olarak nereden kesmeliyim?
***
Gazanyaların çiçek tomurcuğu vermekten vazgeçmesi sadece toprağın besleyiciliğinin yetersiz kalması sebebiyle olur. Kuruyan çiçekleri kesmezseniz tohum oluşuyor ve çevreye yayılan tohumlardan kendi kendilerine fideler yetişir. Ama isterseniz solan çiçekleri saplarının en dibinden kesebilirsiniz. Bunda bir sakınca yok. Bol bol çiçek açması fosfor ve potasyum elementlerini köklerin topraktan rahatça alması sayesinde olur. Ara sıra doğru çeşit gübreleme yapmanız lazım.
Bahçenizde gazanya olduğunu yazmışsınız. Fide yada tohum gönderebilir misiniz? Hevesle aldığım tohumların çıkmaması çok üzüyor. Aradığım her bitki hakkında doğru bilgiyi sizde buluyorum. Teşekkür ederim.
***
Rica ederim ben de size teşekkür ederim. Fakat maalesef gönderme imkanım yok. Tohumların çimlenmemesinin sebebi (en sık işittiğim ve gördüğüm sebep) topraklarla ilgili. Yani toprakta tohumlar ya su çekerken o toprağın kimyasal etkisiyle zehirleniyor ya da çimlenme aşamasında çürüyor. Ve bir de tohumları yanlış şekilde ekmek ya da yanlış zamanda ekmektir. Hangi tür bitkinin tohumu nasıl ekilir, o türler ile ilgili bilgileri tek tek öğrenmeniz lazım. Her bitki aynı ortak şartlarda yetişmez. Mesela kış soğuklarına dayanıklı türlerin tohumları (tüm türlerin değil ama çoklarının tohumları) en az 1 ay kış üşümesi istiyor. Yani tohumları sonbaharda veya kış sonuna doğru ekeceksiniz. Islak toprakta soğukta haftalar geçiren tohumlar ilkbaharda havalar biraz ısınınca çimlenirler. Bazı bitkilerin tohumları ise tam tersi sıcak yaz aylarını kupkuru tohum olarak geçirdikten sonra yaz sonunda veya sonbahar başında havalar serinleyince çimlenir (örneğin siklamen). Kısaca, dediğim gibi hangi bitkinin tohumunu ekecekseniz o tür hakkında bilgi araştırmanız gerekiyor.
Yukaridaki cevapta gazanya tohumlarini nasil cimlendirebilecegimi anlamadim aciklar misiniz
***
Cevap yazdığım kişi ile ilgili bir problem. Anlaşılan pahalı özel topraklar kullanıyormuş ve bu topraklar genellikle mini fideleri zehirleyip öldürür. Yani eğer tohumları bahçeye, bahçenin kendi toprağına ekerseniz sorunsuz çimlenirler ve büyürler.
Balkonumda baktigim gazanyalardan aldigim tohumlari yaza cicek acmasi icin simdiden eksem olur mu? kis sogugu almasi gerekir mi ne zaman nasil ekecegim bilemedim.
***
En iyisi tohumlardan bir kısmını şimdi, bir kısmını kış sonunda ekin.