Sümbül cinsi, türleri
Asparagaceae (Kuşkonmazgiller) familyasından olan Hyacinthus cinsinin sadece üç türü var. Hepsine sümbül denir (İngilizcede ise Hyacinth denir). Süs bitkisi olarak yetiştirilen türü Hyacinthus orientalis’tir. Hyacinthella türleri ise ayrı bir cinstendir.
Hyacinthus litwinowii
Yaprakları lale yaprakları gibi geniş, çiçekler sap ucunda birkaç tane bir aradadır. Yaprak özelliğinden dolayı Hyacinthella türleriyle karıştırılır.
Hyacinthus transcaspicus
Bildiğimiz sümbülden pek farkı yok. Boyu 5 – 10cm arasında değişir. Anavatanı kuzeydoğu İran – güney Türkmenistan arasındaki dağlardır. Baharda karlar eriyince çiçek açar. Yapraklar gelişince rozet gibi toprağa yayılır. Çiçekler az sayıda sapın tepesinde açarlar.
Hyacinthus orientalis
Dünyanın her yerinde süs bitkileri sektöründe önemi olan sümbül türü budur. Anavatanı Türkiye’de İç Anadolu bölgesi, Doğu Akdeniz bölgesi ve Güneydoğu Anadolu bölgesi ile Türkiye dışında Suriye, Lübnan ve İsrail’dir. 1500’lü yıllarda Osmanlıların Avrupalılara tanıttığı süs bitkilerindendir. Güzel kokusundan ötürü çok tutulmuştur. Çiçek güzelliği açısından ıslah etmiş ve birçok çeşidini türetmişler. Fakat iri ve güzel çiçekli olanlarının kokusu doğal çeşitler kadar iyi değildir. Aşağıdaki bakım bilgileri bu türe ait.
Fotoğraf: Mart 2009, İstanbul.
Saksıda yetiştirme, bakım
Soğanlı süs bitkileri arasında belki en kolay yetiştirileni ve en dayanıklısı sümbüldür. Soğanları ekme zamanı, yaz ve kış bakımları, çoğaltılması vb bilgileri aşağıda.
Burada bilgileri saksıda yetiştirmek üzere anlatıyorum. Bahçe zemin toprağına ekerek yetiştirmek isteyenler de bu bilgilere göre gerekenleri az çok anlarlar zaten.
Soğanların ekimi
Soğan dikme zamanı: Sümbül soğanları yaz sıcakları dinince sonbahar serinleri başlayınca aktif hale gelir ve torağa kök salmaya başlar. Yani sonbaharda satın alıp dikeceksiniz. Buna rağmen elinize ne zaman soğan geçerse bekletmeden dikin. Çünkü kuru soğanı korumak zor.
Sümbül soğanlarını kendi boyunun iki misli derine gömmelisiniz. Aralarında 10cm kadar mesafe olmalı. Biraz humuslu, suyu iyi süzdüren herhangi bir arazinin toprağı sümbüller için özel poşet topraklardan daha besleyicidir. Soğanlar doğal topraklarda daha iyi güç kazanır.
Kış bakımı
Sonbaharda veya kışın soğanları ekince sulayın. Sonraki sulamaları toprak nemliliğini yarıdan fazla yitirdikçe yapın. Daima dışarıda en soğuk yerde tutmalısınız. Şubat sonundan itibaren yine dışarıda ama uzun süre güneşli olan bir yere alın.
İlkbahar bakımı
Çiçek açtıkları zaman sulama sıklığını hafifçe arttırın. Gübre şerbeti ya da genel amaçlı bitki besini verin. Sümbül yaprakları tam şimdi ne kadar uzun süreli sağlıklı kalırsa gelecek yıl o kadar iyi çiçek açarlar. Çok iyi güneş almalılar. Eğer hava fazla sıcak oluyorsa öğle vaktinde direkt güneş almamalarına dikkat edin. Böylece yapraklar daha uzun süreli sağlıklı kalır. Dolayısıyla soğanlar daha iyi yapılanır. Seyreltilmiş gübre şerbeti veya hafif dozajda bitki besini 15 günde bir verin. Yaprak uçlarında hafifçe kuruma veya sararma başlayınca beslemeyi bırakın. Sararma bir iki santim daha ilerlediği zaman sulamayı da kesin.
Yaz bakımı
Sümbüller daha yaz gelmeden yapraklarını kurutmuş olurlar. Toprağından sökmeyin. Yapraklar kuruduktan itibaren saksıları yine açık havada, tam gölgeli bir yere alın. Sonbahar serinleri başlayıncaya kadar sadece toprak adamakıllı kurudukça sulamalısınız.
Sonbahar gelince
Önce sümbüllerinize iyi bir toprak hazırlayın. En iyisi humuslu gerçek topraktır. Gübre istemez ama toprağa 2/5 oranında eski koyun gübresi karıştırsanız çok iyi olur. Sonra sümbülleri sökün. Kendiliğinden ayrılmamış yavrular varsa onları ayırmaya çalışmayın. Çünkü ana bitkinin kökleri onları çok daha iyi besleyecek, yaza kadar normalinden çok daha hızlı büyütecektir. Yeni topraklarına uygun mesafelerle dikin. Kendiliğinden ayrılmış yavruları ayrı bir saksıya dikseniz daha iyi olur.
Vakitsiz çiçeklendirilmiş sümbüller
Vaktinden önce çiçek açtırılmış sümbül satışları aralık ayından itibaren başlıyor. Bunlar süs içindir. Çiçekleri solunca çöpe atılacak şekilde yetiştiriyorlar. Saksıları çok küçük, toprak yerine ise perlit gibi basit şeyler kullanmışlardır. Almanızı tavsiye etmem. Hayatlarını kurtarmak zor olur. Ayrıca sümbül bir ev bitkisi değildir. Kışın evde derhal bozulurlar.
Üretim, çoğaltma
Kolay yolu soğanlarda oluşan yavruları büyütmektir. Bu da sümbül çeşitlerine göre değişiyor. Bazıları her yıl belki 30 tane minik soğan oluşturur. Bazıları ise soğanın kök kaidesinin kenarlarında az sayıda yavru oluşturur. Hatta eğer ilkbaharda yapraklar kuruyunca söküp saklarsanız ya da sökmeseniz bile sonbahara kadar kupkuru toprakta tutarsanız o mini yavrular kurur gider. Onun için sümbülleri yazın topraktan sökmeyin. Toprak her adamakıllı kuruduğunda sulayın. Sonbaharda yeniden ektiğiniz zaman minik yavrular ana soğandan ayrılmazsa ve toprak besleyici ise ana soğan tekrar yapraklandığında yavruları çok hızlı büyütür.
Tohumla üretimi
Tohumla çoğaltma amacınız yoksa çiçekler solar solmaz kesmelisiniz ki bütün güç soğanın gelecek yıl için daha iyi yapılanmasına ve yavru oluşturmaya yönelsin. Sümbül tohumlarını çimlendirmek kolay fakat büyümeleri çok yavaş olur. Çiçek açacak kadar büyümeleri mükemmel bakım şartıyla 3 veya 4 yılı bulur. Yanlış bakımda 6 – 7 yılda zor büyürler. Tohumlar olgunlaştığında karıncalardan önce davranmalısınız. Zira sümbül tohumlarını alıp götürürler. Tohumları alın ve karıncaların ulaşamayacakları bir yerde ağustos sonuna kadar saklayın.
Tohumların ekilmesi, fidelerin bakımı
Ağustos ortasını geçince tohumları 1cm derine gömüp sulayın. Mümkünse kuzey rüzgarlarını alan serin, gölgeli bir yerde tutun. Serinlik sayesinde tohumlar çimlenir. İncecik yemyeşil yapraklarını uzatırlar. Ekim ayı sonunda daha güneşli bir yere alın. Yetişkin sümbüller gibi yine daima dışarıda tutacaksınız. Ağır don olayları olan bir yerde iseniz soğanları ektiğiniz kasayı kış boyunca çok serin ve güneş alan kapalı bir yerde tutmalısınız. İlk kışı atlattıktan sonra sonraki kışlarda tehlike kalmaz. Her yıl ilkbaharda gübre şerbeti verin. Yaz boyunca toprak tamamıyla kurudukça sulayın. Her sonbaharda söküp yeni besleyici toprağa dikin.
Geçen sene anneannemin tarlasından yöresel az çiçekli sümbül soğanı almıştım. Saksıya dikerek suladım ve vaktinde yapraklarının kurumasını bekledim. Bu yıl Eylül aynında anneannemin tarlasından humuslu ve doğal toprak alarak sümbül soğanımı yeni bir saksıya diktim. Ancak filizlenirken yapraklarında sarı lekeler oluştuğunu gördüm. Ayrıca anneannemin bahçesinde olanlara göre gelişimi çok yavaş. Saksının altından baktığımda ise delikten birkaç kök çıkmıştı bile. Sizce sorunu nedir?
***
Sorun muhtemelen sıcak yerde tutmanızdır. Sümbüller doğal ortamda şimdilerde toprak dışına yaprak uçlarını çıkarsalar bile soğuk yüzünden gelişimleri çok yavaş olur. İlkbaharda gelişim hızlanır ve çiçek açarlar.
Hiç sıcak yerde tutmadım açıkçası, sadece geçen yıl yaprakları kurduğunda filizlenene kadar yakıcı bir güneş görmüştü. “Bir şey olmaz mı bu sıcakta?” diye düşündüğüm de olmuştu. Acaba onunla bir ilgisi olabilir mi? Saksıdan bir hastalık ya da mantar bulaşmış olabilir mi, ya da vitamin eksikliği?
***
Yaz aylarında saksıların yakıcı güneş altında durması konusundaki tahminleriniz doğru olabilir. Saksıda yetiştirilen sümbüller ilkbaharda çiçeklendikten sonra birkaç hafta içinde yapraklar sararıp kurumaya başlar ve işte o zaman saksılar tam gölge ve serin bir yere alınıp hiç sulanmamalıdır. Kuru soğanların Eylül sonunda saksıdan çıkarılıp yeni toprakla yeniden dikilmeleri lazım. Ocak ayı sonuna kadar dışarıda en soğuk ve güneşsiz yer neresi ise orada tutulmaları ayrıca gereklidir. Bu esnada toprak kuruma gösterdikçe sulamalısınız. Ocak ayının sonunda saksıları yine dışarıda ama güneşli bir yere alın. Çiçeklenme başladığında isterseniz geçici olarak evde tutabilirsiniz. Çiçekler hafifçe solduğunda vakit kaybetmeden tekrar dışarıya güneşli yere çıkarın.
Merhaba, sümbüllerim açtıktan bir hafta sonra çiçekleri döküldü. Şu an sadece uzun yeşil yaprakları kaldı. Yapraklarını budamak gerekir mi? Çok uzadı çünkü.
***
Hayır yapraklar yeşil olarak ne kadar uzun süre kalırsa o kadar iyi. Bu sayede soğan gelecek yıl için daha iyi yapılanmış olur. Birkaç hafta içinde sıcakların etkisiyle yapraklar kuruyacak. Sararmaya başlayınca bir daha sulamayın.
Sümbüllerimin dikili olduğu yer 40cm x 1.5m kaldırım taşlarından evin duvarına tam bitişik bir çiçeklikte. Yazın tam hatta yakıcı güneş alıyor. Bugün iki seneden sonra söküp yeniden dikeyim toprak havalansın misali soğanları çıkardım. Bazı soğanlar 5-6 tanesi çürüme durumunda. Acaba kaldırım taşlarının tam duvara yakınlığı kavurucu sıcakla soğanlara zarar verir mi? Alt beton derinliği 40 cm var. Su tahliye delikleri açtım birikme olmasın diye. Çiçekliğin içini komple ince 4 mmlik sert straforla çevirsem serin tutma ihtimali olur mu?
***
Hayır işe yaramaz. Strafor soğumalarda ısınmayı geciktirir. Isınmalarda ise soğumayı geciktirir ki bu durum sümbüllere daha kötü etki eder. Bir faydası yok. Benim tavsiyem başka yeriniz yoksa yine oraya sümbül soğanları dikin. İlkbaharda bol bol yapraklanan ve sıcağa dayanıklı olan mevsimlik çiçek fideleri bulun ve sümbüllerin aralarına onları rahatsız etmeden dikin. Böylece güneşi yakıcı ışınları toprağı fazla ısıtamaz. Soğanlar yaz uykusunda sıcaktan pişmezler. Yaz boyunca sık sık sulamak onları çürütmez.
Geçen yıldan kalma ve yaz boyunca toprakta bırakıp arada sırada suladığım sümbülüm bu yıl saksıda filizlenmiş. Normal şartlarda anneannemin bahçesinden doğal toprak getirerek değişim yapmayı düşünüyordum ancak kökler saksı altından çıkmış. Yanında kardelenler de var. Bir zararı olur mu?
***
Hemen şimdi yapın. İlk kökler kopsa bile kısa sürede yeni kökler çıkarırlar. Geç kalmamalısınız.
Size bahsettiğim sümbülümü cevabınızdan sonra başka bir saksıya anlattım ve filizlendi. Üstelik iki tane yavrusu dört oldu. Yaz sulaması konusunda çok haklıymışsınız. Ancak kendisi güdük kaldı ve uzamadı. Çiçek tomurcukları göründü ama onlar da minik gibi. Oysa geçen yıl Hazirana kadar yaprakları yeşildi. Hava şartlarının dengesizliklerinden mi böyle oldu acaba?
***
Geçen yıl toprağı iyi değilmiş ve o yüzden soğan bu yıl için gerektiği gibi yapılanamamış. Bu tip yazın tamamıyla uykuya çekilen soğanlı bitkiler için yapılacak en iyi şey: Her sonbaharda söküp yeni toprak hazırlayın. Toprağa az miktar gübre eklemelisiniz. Ve ilkbahar gelince ilkbaharın ilk günlerinde (mesela martın sonunda) saksının en kenarlarından toprağı eşeleyerek çok az miktar (20cm çaplı saksıya yarım çay kaşığı gibi) fosfor gübresi serpip sulayın. Her yıl bu ikisini eksiksiz yaptığınız takdirde sümbülünüz her yıl muhteşem güzellikte çiçek açar. Unutmayın bu yılki yapraklar ve kökler gelecek yıl için soğanı yapılandırmak için çalışırlar. Yani her bir iyi bakımın sonucunu bir yıl sonraki gelişimde görürsünüz.
Bugün iki tane sümbül aldım. Bakımı için sayfanıza geldim. Sanırım tam da hiç tavsiye etmediğiniz sümbüllerden. 10cm kadar minicik saksıları var. Yeşil yaprakları ve ortada henüz renklenmemis yumurta kadar çiçeği var. Soğanların yarısı saksının içinde yarısı açıkta duruyor. Bu şekilde kalsın mı yoksa yazıdaki gibi derinliği olan saksıya mı alayım? Bu muhtemelen tek seferlik olanlardan maalesef. Ama yine de en iyi şartlarda bakıp seneye tekrar açması için elimden geleni yapmak istiyorum.
***
Henüz çiçekleri açılmamış ise köklerini biraz daha geliştirmesi mümkün. Hemen acilen normal toprakla bir saksıya dikin. Soğanın tamamı toprak altında kalmalı. Sürekli açık havada tutmanız şart. Böylece havalar iyice ısınana kadar yeşil kalan yapraklar köklerin ve toprağın sayesinde soğanı besleyip güçlendirir. Havalar ısındıkça daha az güneş alacağı yerde tutun. Yapraklar ne kadar uzun süre yeşil kalırsa soğanlar o derecede güçlenmiş olur. Sonra yapraklar kurur. Toprağından sökmeden bekletin. Sonbaharda ekim ayının başında sökün ve daha iyi toprağa dikin ve sulayın. Zira kasım ayını filan beklerseniz dipteki yeni soğan oluşumları ölür. Bu yüzden yıllarca tek soğan kalır. Yani çoğalmaz. Sonbaharda yeni toprağına dikince dışarıda güneşsiz ve mümkün olan en soğuk yerde şubat sonuna kadar bekletin.
Bugün marketten sümbül aldım. Kendisi orta boy bir saksıya dikilmiş. Soğandan yapraklar çıkmış ve ortasında tomurcuk var. Bu soğanı alıp başka bir saksıya dikmem gerekir mi? Çiçeğe nasıl bakmalıyım?
***
Saksı çok küçük değilse gerekmez. Havalar biraz ısınınca yaprakları kuruyacak. O zamana kadar yapraklar güneş ve açık hava sayesinde soğanı besleyebilmeli. Bakım için bilgileri okuyun.
Merhaba. … … Sümbül alalı bir ay kadar oldu. Çiçekleri bitti. Tohumlarını topladım. Kapaklı bir kaba koyup dolap içinde saklayacağım ve ağustos sonuna doğru ekeceğim. Doğru proses bu değil mi? İkincisi de saksı değişimi yapmamıştım ancak saksısı 10cmlik ve içi full kök dolu. Ayrıca soğanın yarısı dışarıda. Yukarıdaki bilgilere dayanarak hemen daha büyük bir saksıya alacağım. Fakat bahçe toprağı imkanım yok. Normalde bitkilerime topraklarını kendim hazırladığım için elimde cocopeat, humuslu torf, perlit, lav taşı ve vermikülit var. Sümbül için oran verebilir misiniz rica etsem? Bir de yavaş salınımlı gübre kullanıyorum ben. Şimdi ekerken uygun miktarda ekleyeyim mi toprağa? Şimdiden çok teşekkür ediyorum. Sevgiler.
***
Gamze Hanım çok sevindim. Çok teşekkür ederim. Böyle bildirimler beni motive ediyor. Ama genelde o satırları siliyorum. Evet elimden geldiğince en iyi ve doğru bilgiler yazmaya ve sorulara da en iyi şekilde cevaplar vermeye çalışıyorum. Sümbülü alır almaz daha büyük bir saksıya aktarsaydınız iyi olurdu. Bundan sonrası bir fayda sağlamaz. Çünkü yakında yaprakları ve kökleri kuruyacak, yaz uykusuna geçecek. Ama anlattığınıza göre saksıda yeterince fazla toprak varmış. Muhtemelen yeterli olmuştur. Torf topraklar tek başına uygundur. Cocopeat bana sorarsanız tam anlamıyla bela ve hatta çirkef bir madde. Sadece %80’i kupkuru taş kırpıntıları olması zorunlu birtakım bonsailer için uygundur (%80 taş kırpıntıları + %20 cocopeat). Perlit ve vermikülit de iyi değil (bu ikisi saf torfla karışık olarak sadece kısa vadeli köklendirme çalışmalarında kullanıma uygundur). Neyse, dediğim gibi sümbül soğanınıza yeni toprak şimdi artık hiç lazım değil ve zaten gerekmiyormuş. Ekim ayında yeni toprağı halledersiniz. Sümbülleri tohumdan yetiştirmek zor iş ama mümkün. Soğanlarına iyi bakarsanız zamanla çoğalırlar. Bu arada bilginiz olsun kuruyan çiçeklerin dipleri tohum değil. Tohum yapacaksa leblebi veya fındık kadar meyveler geliştirir. Olgunlaşmaları iki ay filan sürer. Bu şekilde meyveler kupkuru olduğu zaman içindeki tohumları alırsınız.
Merhaba ben annemin mezarının üstüne sümbül dikmek istiyorum ama bana uzak ve her zaman gidemiyorum yazın sümbül soğanı mezarın üzerinde kalsa bir sakıncası olur mu? Söküp saklamak şart mıdı?Bana önereceğiniz yaz kış çiçek açan dayanıklı olan çiçeklerden önerir misiniz?
***
Kışın karlı buzlu olan yerlere yaz kış çiçek açan bir şey yok. Mezarlara en uygun bitki süsendir. Sümbül ilkbaharda kısa dönem yapraklıdır.
Size bahsettiğim sümbülüme dediğiniz gibi fosfor gübresi verdim. Bu sürece de etki eder mi bilmiyorum ama sanki yaprakları iyileşti. Ayrıca sanırım ileriki yıllarda soğan parçalara ayrılarak bir sürü bitkiye dönüşecek çünkü size dört oldu diye bahsettiğim yavrular adım adım dokuza ulaştı. Üstelik yedi tanesinin yaprakları ana soğanın filizlendiği noktanın kenarlarından çıkıyor ve günden güne de hızla büyüyorlar. Ancak bir sorun var. Geçen gün üç günlük bir seyahate çıkmam gerekti ve güneşten olsa gerek döndüğümde hem toprağı kupkuruydu hem de yapraklarının uçları sararmıştı. Yazınızda yaprakların uzun süre korunmasının daha iyi olacağını söylüyorsunuz. Merak ettiğim şey ise geçen yıl Haziranın sonunda ancak kuruyan sümbülüm yanılmıyorsam bu sararma olayı yüzünden bu yıl daha erken veda edecek değil mi?
***
Güneş altında kupkuru toprakta kalması iyi olmamış. Şimdi susuz bırakmazsanız ve tam öğle saatlerinin tepe güneşinden korursanız sararmalar devam etmez. En azından mayısa kadar dayanırlar. Ne zaman sararma bozulma ilerlerse o zaman sulamayı bırakın.
Martın sonunda ektiğim soğanlarım uzadı da uzadı. Gayet güzel yeşiller. Bakımlarını aksatmıyorum yazdığınız gibi ama daha çiçek vermedi. Acaba başka saksıya mı almam lazım ya da beklemem mi gerek daha?
***
“Yazdığınız gibi” diyorsunuz ama anlaşılan sümbül hakkında yukarıda yazdıklarımı okumamışsınız. Ekim-kasım aylarında ekmeniz gerekiyordu. Soğanlar marta kadar bekleyince içlerinde hazır bulunan çiçek tomurcukları kurumuştur. Ayrıca yaprakların fazla uzaması ve şimdi hala yemyeşil olmaları normal değil. Galiba gölgede tutuyorsunuz. Bu da yanlış. Bugünlerde yaprakları kuruması gerekirdi. Yukarıda ne yapacaksınız yazılı. Ona göre bakımını yapın. Gelecek yıl kış sonunda çiçek açacaklardır.
En net ve en doğru bakım bilgilerini bu sayfada buluyorum. Herkese de öyle söylüyorum. Emeginize sağlık. Allah razı olsun. Benim sümbüller kocaman açmıyor, soğandan çoğalmıyor. Ben çiçeği geçtikten sonra sulamıyordum. Bu yıl çiçeği solup ama henuz yeşil yapraklı iken tüm bakımı yapacağım. Acaba bendekiler cinsinden dolayı küçük açmış olabilirler mi? Yapı markette gördüğüm soğanlar daha büyüktü. Onlar sene ve sene dikilebilir turden mi acaba? Bazan hibrit türü diyorlar o yüzden almaya çekindim.
***
Teşekkür ederim Tülay Hanım. Güzel çiçekli sümbüller hepsi zaten hibrittir. Gayet kolay yetişir ve her yıl soğanlardan çoğalırlar. Bu konuda istisna yok. Bende de var ve her yıl soğan sayıları artmakta. Sizinkilerin cılız kalmaları muhtemelen yanlış toprak ve bakımsızlıktan dolayıdır. İlkbaharda yapraklarda hiçbir sararma görmediğiniz takdirde 20 günde bir bitki besini verin. Uçlarda sararma başlayınca artık bitki besini vermeyin. Uçlardan sararmalar aşağı doğru artınca artık sulamaya devam etmemelisiniz yoksa yavru soğanlarda çürümeler olur ve bu yüzden çoğaltmanız mümkün olmaz. Hatta toprak kurumuyorsa, sararmalar hızla artarken topraktan söküp açıkta bekletin. Yapraklar ve kökler tamamen kuruyunca o halde kuru bir yerde ekim ayına kadar saklayın. Ekimde kuru yaprakları ve kökleri ayıklayın. Yeni hazırladığınız gübreli toprağa ekin ve sulayın. Bu arada, önümüzdeki sonbaharda yapı marketlerden çeşitli renklerde yeni soğanlar satın alabilirsiniz.
Benim sümbüllerin yavruları oluyor sanırım yanında ayrı başlar çıktı. Yapraklandılar, yaprakları da baya büyüdü. Onları ayırıp şimdi saksıya yeni toprakla eksem olur mu? Yani şu an köktenten ayırıp dikmem sorun olur mu?
***
Sümbüllerin şimdi yapraklarının kuruması zamanı. Düşündüğünüz gibi yaparsanız çürür gider. Lütfen bu sayfayı dikkatlice okuyup ihtiyacınız olan bilgileri öğrenin.
Bugün a101’den sümbül aldım. Plastik büyük bir kabın içinde altında drenaj deliği yok. Saksıya almalı mıyım? Yazdıklarınızı okumuştum. Benim çok esintili ve hiç güneş almayan bir balkonum var. Konumu nasıl ayarlamalıyım? Ben sürekli çiçek alıyorum tüm bilgileri burdan okuyorum çok fazla tecrübem yok..
***
Bu şekilde sümbül satmaları hiç etik değil. İnsanları aldatmak kabilinden bir iş. Sümbül soğanlarını kuru halde sadece ekim-kasım aylarında satmaları gerekiyor. Biz alır ve dışarıda açık havada bahçeye veya saksılara ekeriz. Her neyse, hata etmişsiniz. Böylesi işte hiç zevk bile yok. Çiçekleri çabucak solar gider. Oysa kuru soğanı kendimiz ekmeli, kendimiz büyütmeliyiz ki bu işten zevk alalım. O sümbüller belli ki biraz sıcak olan seralarda erkenden büyütülmüş. Şimdi satış yerlerinde ya çiçek açmış haldedirler ya da çiçek tomurcukları ortaya çıkmıştır. Sümbül çiçekleri çabuk solar. Soğanlarının gelecek yıl için güç toplamaya az vakitleri var. Yani yeşil yapraklar ilkbaharda havalar iyice ısınana kadar sağlıklı kalır, sonra kururlar. Buna göre güneşli yerde tutun. Yaprak uçları ne zaman sararmaya başlarsa o anda sulamayı bırakmalı, toprağının çabucak kurumasını sağlamalısınız. Ekim ayına kadar kuru şekilde saklayacaksınız. Yeriniz uygun değilse bir daha asla güneş isteyen hiçbir bitki almamalısınız. Satın alıp paranızı boşa harcamak yerine sizin mekanınıza hangi bitkiler uygundur öğrenmeli ve ona göre bitkileri tercih etmelisiniz.
Geçen yıl nisan ayında çiçekli sümbül aldım. Yaprakları sararmaya başladıktan sonra hemen hiç sulamadan aynı yerde açık havada güneşin yağmurun altında bıraktım. Şimdi küçük büyük bir sürü yaprak çıkardı. Ben yapraklar büyüyecek çiçek sapı uzayacak zannederken aceleyle çiçek açmaya başladı. Daha şubattayız. Yazınızı ve diğer soru cevapları okudum. Geçen yıl alınca diktiğim kutu küçücük toprak çok kaliteli değil gübre, bitki besini kullanmadım.
Yaz boyu susuz ve güneş altında kaldı. Ekimde topraktan çıkarıp yeni bir toprağa tekrar dikmedim. Bunlar benim gördüğüm hatalar. Yine de kokusu çok güzel. Acaba seneye daha güzel yapraklar ve çiçekler büyütebilmesi için ne yapmalıyım?
***
Saksılar görünüşe göre çok küçük değil. Ama tek tek o şekilde dikmek pek iyi bir fikir değil. Hepsini bir arada genişçe bir saksıya ekebilirdiniz. Büyük saksıda, soğanlar arasında 5-6cm mesafe olması yeterli ve uygundur. Her sonbaharda söküp yeniden düzgünce ekersiniz. Ya da nisanda veya mayısta yapraklar sararırken söker, ekim ayında yeniden ekersiniz. Burada Didim’de (burası istanbula göre daha fazla güneşli olduğu halde) benim sümbüller henüz yeni çiçek açıyor. Hatta soğanların çoğunun tumurcuğu henüz rengini bile almadı. Demek ki siz güneşli ve sıcak yerde tuttunuz. Şubattaki ilk cemreye kadar mümkün mertebe soğuk rüzgarlar alan ve direkt güneş ile hiç ısınmayan bir yerde tutsaydınız iyi olurdu. Ekim ayında iyi bir toprakla ekmeniz lazımdı onu da yapmamışsınız. Gelecek yıl için soğanın şimdi bugünlerde güçlenmesi iyi toprağa ve yapraklarının ilkbaharın sıcak günlerine kadar sağlıklı kalabilmesine bağlıdır. Özellikle o küçük saksılar asla güneşin ışınlarından ısınmamalıdır. Şimdi toprak değiştiremeyeceğinize göre bitki besini verebilirsiniz. Az güneşli yerde tutun ki yapraklar çabucak bozulmasın. Nisan sonuna kadar tam sağlıklı durmaları lazım. Ne zaman yaprakların uçları sararırsa o anda sulamayı bırakmalı, toprağının çabucak kurumasını sağlamalısınız. Aksi takdirde, yani yaprak uçları sarardığı halde toprak ıslak kalmaya devam ederse soğanların özellikle yeni yavruları çürüyor. Kendileri de zarar görebilir. Kuru soğanlar yaz boyunca güneş altında değil, serin esintili, gölgeli yerde durmalılar.
Size marketten aldığım sümbülün çiçek sonrası bakımını soracaktım. Çiçeği solduktan sonra yaprakları çok güzel ve gür. Soğanı beslenmesi açısından bir süre daha sulamaya devam etmeli miyim? Veya sulamayı bırakıp yapraklarda tamamen kuruduktan sonra topraktan söküp seneye kadar kuru bir şekilde mi saklamak gerekiyor diye. Yukarıyı okudum ve yanlış anlamadıysam bir süre daha sulamam gerek ve yapraklar tepelerden solmaya kurumaya başladığında artık sulamayıp sonra yeni bir karışımlı toprağa ekmek ve toprak tam kurudukça hafif nemli tutmak gerek. Doğru mu anlamışım? Laleyi söküp kuru bekletip zamanı gelince ekiyorduk ya aynıdır sanıyordum. O yüzden tereddütte kaldım. Ayrıntılı bir şekilde yazmışımız ama gene de kafam karışıyor.
***
İyi ki sordunuz. Yaz boyunca nemli tutmak gerekmiyor. O satırları değiştirmem lazım. Aynen lalelerdeki gibi yapın. Sulamaya devam meselesine gelince: Yaprakların en uçları sararmaya başlar başlamaz sulamayı bırakın. Eğer toprak çabucak kurumazsa topraktan çıkarıp esintili, gölge bir yerde yapraklarının ve köklerinin tamamen kurumasına kadar bekletin. Sonra kurumuş kökleri ve yaprakları ayıklayıp ekim ayına kadar kuru bir yerde saklayın. Eğer yaprak uçları sarardıktan sonra sulamaya devam ederseniz yavru soğanlar çürür. Ana soğanlar da çürüyebilir. Sümbüllerin böyle bir hassaslığı var.
Bugün sümbüllerimin üst kısımlarını kestim. Çiçekleri kurumuştu. Soğanı saklamak istiyorum. Üst toprakla kapatılacak mı? Sonbaharda tekrar ekmek istiyorum.
***
Yaprakları da kestiyseniz büyük hata etmişsiniz. Çiçekler solunca yaprak uçları sararmaya başlayana kadar bol güneşli yerde iyi bir bakım yapmak gerek. Ne zaman yaprakların en uçları sararmaya başlarsa o zaman sulamayı bırakacaksınız. Kupkuru toprakta yapraklar kendiliğinden kurumalı. Sonra topraktan söküp kuru yaprakları filan ayıklar ve bez torbada veya sepette, normal ısıda sonbahara kadar saklarsınız.
Ben okudukları mı yanlış anlamışım evet kestim ilk sümbülü üstüne toprak attım biraz belki yavru verir.
***
Yanlış anlamışsınız. İlkbaharda havalar iyice ısınınca tamamıyla uykuya girerler. Yavrulaması bundan sonra mümkün değil. Yapraklarını daha önceden kesseydiniz o da yanlış zira yapraklarını kesmek sadece güçten düşürür.
bahcedeki sumbul soganlarim yesermeye baslamis, sanirim mevsimin sicak gecmesinden, saksiya alip eve mi almaliyim orada birakayim mi? havalar sogumaya baslayacak diye
***
Bırakın yerinde dursunlar. Sonbaharda uyanırlar. özellikleri böyle.
Bahcede buldugum iki soğani kıs boyu saklayip çimlendirip diktim ama boylari 40 cm i gecti. Ne sogani oldugunu da bilmiyorum. ne yapacagimi da bilmiyorum. tüm cevaplarinizi okudum ama ben ne yapacagim bilemedim.
***
Binbir türlü soğanlı bitki var. Ben de bilemem. Bu şekilde bilgi bulmanız imkansız. Ne tür olduğunu bilmedikçe ne yapacağınızı da bilemezsiniz.