Bitkilerle ilgili epifit terimi ağaç gibi, ot gibi, çalı gibi bir terimdir. Ama bitkilerin biçimi ile ilgili değil köklerinin durumu ile ilgilidir. Doğada toprakta değil ağaçların, elektrik tellerinin ve kayalıkların üzerinde yaşayan bitkiler için kullanılır. Mesela Akasya bir ağaçtır. Bezelye bir ottur. Phalaenopsis orkidesi bir epifittir. Böyle demekle söz konusu orkidenin ağaç mı ot mu olduğunu değil, nasıl yaşadığını belirtmiş oluruz. Yani herhangi bir bitki doğada ağaçlarının tepe dalları üzerinde yaşıyorsa o bitki bir epifittir.
Botani‘de bilimsel bir terim olan epiphyte sözcüğü Yunanca kökenlidir. Epi ‘üstünde’ anlamında, phyton ise ‘bitki’ anlamındadır.
Başlıca özellikleri
Epifitler ihtiyacı olan besini (elementleri, mineralleri) havadaki tozlardan ve çevresinde biriken toz toprak çöp karışımlarından, su ihtiyacını ise sık yağan yağmurdan ve havadaki yoğun nemden karşılarlar. Beslenmeleri bu şekildedir. Üzerinde yaşadıkları ağaçların özsularına ulaşıcı organları yoktur. Yani asalak (parazit) değiller.
Birkaç epifit örnekleri
İri çiçekli orkidelerin birçok türleri, yılbaşı kaktüsü, Afrika menekşesi, guzmanya.. Bunlar doğal yaşam alanlarında toprakta yaşamıyor. Ağaçların üzerinde ağaç kabuklarına ya da kayalıkların üzerlerinde taşlara köklerini yapıştırırlar.
Sis ormanında kayalarda tamamen topraksız yetişen yabani bir Afrika menekşesi.
Epiphytic (sıfat).. okunuşu: epifitik
Doğada toprağa ihtiyaç duymadan ağaçlar üzerinde yaşayan bir bitkinin bu özelliğine İngilizcede Epiphytic denir. Epifitik kaktüsler denince yılbaşı, paskalya ve atlas kaktüsleri anlaşılır. Epifitik orkideler denince de ilk akla gelen tür Phalaenopsis‘tir.
Epiphyte (ad).. okunuşu: epifit
Doğada toprağa ihtiyaç duymadan ağaçlar üzerinde yaşayan bir bitki.
Sıfat ve ad arasındaki farka gelirsek..
Söz uzatmadan sadece iki örnekle anlatmaya çalışayım.
Epifitik (sıfat) için örnek: Guzmanya bir epifitik bitkidir. (Veya: Guzmanya epifitik bir bitkidir.)
Epifit (ad) için örnek: Guzmanya bir epifittir.
Epifitler ikiye ayrılır
1- Kökleri diğer bitkiler gibi normal fonksiyonlara sahip olanlar suyu ve elementleri kökleriyle alırlar. Kökler her ne kadar tamamen açıkta, ağaçların dallarına yapışık gelişse de suyu ve elementleri emmede çok başarılıdırlar.
2- Bu gruptan epifitler normal köklere sahip değildir. Bunların kökleri sadece tutunma amaçlıdır. Suyu ve elementleri yapraklarıyla emerek alırlar. Kesin bir örnek vermek gerekirse ⇒ şu sayfaya bakınız.
Hemiepiphyte
Burada konu dışı. Kısaca anlamı şudur: Hayatının ilk bir iki yılında epifitik özellik gösteren bitki.. Bunlar genellikle ağaç türündendir. Birçok Ficus türü bu özellikte hayatına başlar. Tohumları ağaç gövdelerinde kabuklar arasında çimlenir. Kökler bulunduğu yere yapışarak daima aşağı ilerler. Sonra toprağa ulaşan kökler toprak içinde saçaklanarak derinlere iner. Böylece bitki kuvvetleşir ve tutunduğu ağacı dallarıyla iyice sarar. Ağaçtan daha büyük özellikte ise zamanla ağacı koyu gölgede bırakarak ölmesine sebep olur.
Bir tropikal sis ormanında üzeri epifitlerle kaplı bir ağaç.
Epifitik bitkilerin yaşam alanları
Epifitler en çok tropikal / subtropikal bölgelerin sis ormanlarında ve dağ ormanlarında bulunurlar. Sonra yine aynı bölgelerin alçak kesimlerindeki yağmur ormanlarında. Dünyanın diğer yerlerinde çiçekli epifit türleri yok denecek kadar azdır. Daha çok çiçeksiz bitkiler; başta yosunlar, sonra eğrelti vb bir iki çiçeksiz bitki türleri ve likenler. Ama tropikal epifitlerin büyük çoğunluğu çiçekli bitkilerdendir.
Süs bitkisi olarak en yaygın epifit örnekleri
Orkideler, guzmanya, eşmeya (açmaya), tilantsiya, yılbaşı kaktüsü, Afrika menekşesi..
Hangi tür olursa olsun epifittir diye evlerde ofislerde kökleri açıkta yaşayacak sanmayın. Sadece bir iki Tillandsia türü evlerde kökleri tamamıyla açıkta yetişebilir. Diğerleri, kökleri açıkta satılsalar bile o şekilde yaşayamazlar. Toprak olarak oldukça havadar, humussuz, çamursuz, tozsuz ve kilsiz özel karışımlar gerekiyor. Gerçi birkaç tür daha uyumludur ama burada ayrıntılara giremiyorum.