Bal kabağı Cucurbita moschata

Cucurbita moschata, bal kabağı şekil ve dış kabuk rengi farklılığıyla birçok çeşitleri olan, olgunlaştığında iç rengi turuncu ve biraz tatlı hale gelen bir kabak türüdür. Tatlılık derecesi çeşitlerine ve olgunlaşmanın ilerlemesine göre değişir. Bizde bal kabağı denince ilk akla gelen Cucurbita moschata çeşidi üstı fotoğrafta gördüğünüz kabaklardır. Dış kabuk rengi açık tonda veya koyu tonda kurşuni yeşil olup yer yer soluk turuncumsu renkler gösterir. Bazen sırf açık renkte kurşuni yeşildir (gri gibi).

Bal kabağı Cucurbita moschata türü Cucurbitaceae (Kabakgiller) familyasındandır. Ana vatanı Kuzey Amerika’nın en güneyi ve Güney Amerika’nın kuzey yarısıdır. Yani tam tropikal kuşak bitkilerindendir.

Bahçemizde nasıl bal kabağı yetiştiririz?

Bal kabaklarının meyvelerinin olgunlaşması uzun sürer. Bu yüzden pazarlarda genelde sonbahar ortasından önce görmeyiz. Ayrıca ilk çiçekler erkek çiçek olup dişi çiçekler daha geç oluşur. Dolayısıyla meyveler geç ortaya çıkar. Hepsini düşünürsek tohum ekiminde geç kalmamak şart.

Verdiğim bakım bilgileri diğer kabak çeşitlerine de uygun

Buradaki yetiştirme bilgileri tüm kabak çeşitleri için geçerlidir. Bal kabağı yetiştirmede farklılık yaz boyunca takviye gübre vermekten ibarettir. Ama aslında takviye gübrelemeler diğer kabaklar için de iyi olur. Şöyle ki, mesela yaygın yemeklik kabaklarda ürünlerin sertleşmeden hızlı büyümeleri ve sayıca fazlalık gibi faydaları olur. Unutmayın ki bostan bitkilerinde meyvelerin yavaş gelişmeleri sertleşme ve küçük halde kartlaşma sorunlarına sebep olmaktadır (özellikle patlıcan ve biber). Yemeklik kabaklarda da aynı problem olur. Ve bu problemler özellikle yaz ayları çok şiddetli sıcak olan yerlerde daha sık görülür. Çaresi ise gübrelemeleri dosdoğru şekilde yapmaktır.

Yer seçimi

Günde en az 4 saat kesintisiz direkt güneş olmazsa olmaz gereklidir. Bunun yanısıra bal kabağı yetiştireceğiniz yer esintilere açık olmalıdır. Esintisiz, rüzgarsız kuytu yerlerde kabak yapraklarında mantar hastalıkları fazlaca türer.

Gelişim özellikleri

Bal kabağının uzayıp giden dalları ortalama parmak kalınlığında (genelde daha ince), oldukça esnek ama çok sağlamdır. Yapraklar bir el büyüklüğünde (bazen çok daha büyük) olur. Yaprakların saplarının uzunlukları duruma göre 10cm ile 25cm arasında değişir. Dallar en az 3 metre uzar. 6-8 metre uzama potensiyeli var. Hızlıca gelişip ağaçlara tırmanmaya çalışır. Buna izin vermeyin. Çünkü devasa boyutlardaki meyvelerin yerde büyümeleri lazım.

Çiçekleri sarı renktedir. Fidelerin ilk çiçeklerinin tamamı erkek çiçektir. Bu halde 2-3 hafta devam edebilir. Daha sonra dişi-erkek çiçekleri karışık olur ama erkek çiçekler daima çoğunluktadır. Dişi çiçekleri henüz mini bir tomurcuk iken bile mini kabak meyvesi ile bir bütündür. İşte bu minik meyveler sayesinde hangi çiçeklerin dişi olduğunu anlarsınız. Bu kural kabaklardan hıyara, kudret narından karpuzlara tüm Kabakgiller familyası için geçerlidir. Toprakta azot elementi çok fazla ise ya da diğer elementler azınlıkta kalmışsa dişi çiçeklerin meyveleri gelişmeye başlamadan bozulur. İnsanlar bu problemi polenleşememe yüzünden sanırlar. Oysa kabak çiçeklerinde çiçekten çiçeğe dolaşıp polenleşmeyi sağlayan birçok böcek türleri var. Polenleşmeye yardımcı olan arı ve benzeri böcek türleri çok. Sadece bal arılarından ibaret değil.

Toprağı hazırlama ve zorunlu gübreleme

İşe sonbahar sonu ile kış sonu arasında herhangi bir zamanda başlayın. Toprağı 40cm kadar derinden belleyip çapalamak önemlidir. En geç kış sonunda toprağa gübre karıştırın. Gübre olarak en iyisi koyun/keçi gübrelerdir. Sığır gübresi de uygundur. Aslında kireçli topraklarda bol bol sığır gübresi, daha iyi topraklarda ise yeterli miktarda koyun/keçi gübresi tavsiye ederim. Bu gübrelemeleri tohum ekmeden 1 ay önce, veya daha önceden gerçekleştirmiş olmanız lazım. Tohum ekiminden önce toprak en az bir ay dinlenmeli ve bir iki defa yağmur yemelidir.

Tohum ekimi ve fidelerin ilk bakımları

Çekirdek yani tohum ekim zamanı: ilkbaharın fazla serin günleri geçer geçmez. Mesela İzmir’de 10 nisan, İstanbul’da 20 nisan, Ankara’da 30 nisan tarihleri en iyi zamanlardır. Kabak çekirdeklerini 40cm ara ile oluşturduğunuz çukurca ocaklara 3-4 adeti bir arada ekin ve sulayın. Derinlik 3-4cm olması fazlasıyla yeterli. Fideler ilk çenek yapraklarını çıkardıktan sonra gerçek yapraklarını çıkarır. Gerçek yaprakların sayısı 3 veya 4 tane olduktan sonra ilk çapalamayı yapın ve o sırada otları ayıklayın. Her ocakta sadece tek bir tane kabak fidesi kalacak şekilde diğerlerini söküp atın. Madem bir ocakta bir fide gerekiyor, o halde en başta niçin tek çekirdek ekmiyoruz? Çünkü boş ocak kalmaması için tedbir alıyoruz. Yani mesela bazı tohumlar çimlenmeyebilir veya çimlenseler bile bazıları herhangi bir nedenle kötü gelişimli olabilir. İşte bu yüzden birkaç tohum bir arda ekmeli, daha sonra en sağlıklı, en güçlü görüneni bırakıp diğerlerini yok etmeliyiz.

İlk takviye gübresi

ilk çapalama ile birlikte toprağa şeker gübresi vermek hızlı gelişim için ciddi önem taşır. Yoksa işiniz şansa kalmıştır. Fidenin tam dibine değil, 8-10cm uzağından, ortalama 2 çay kaşığı şeker gübresini çepe çevre toprağa karıştırın. Daha sonra sulayın.

Yaz aylarının başlangıcına kadar havası serin, yazın ise az sıcak olan memleketlerde ilk takviye gübresi şeker gübresi değil dap gübresi olmalıdır. Ayrıca şuna da dikkat edebilirsiniz: Toprağı kireçli olup sıcakların erken bastırdığı yerlerde şeker gübresini tercih etmek, diğer yerlerde ve durumlarda ise dap gübresini tercih etmek gerekiyor.

İkinci çapalama

Genel olarak, ilk çapalamadan 20 gün sonradır. Bu çapalamada yine otları ayıklayın ve fidelerin diplerine toprak çekin. Yani fidelerin diplerini 4 parmak kadar yükseklikte toprak ile örteceksiniz. Bundan sonra bir daha çapalama gerekmez.

İlk iki ayda sulamalar

İlk iki ay dedim ama siz bunu çiçek açmaya başlayana kadar diye de düşünebilirsiniz. Toprakta çok ciddi kuruma görmedikçe sulamayın. Yoksa kabak fideleriniz köklerini derinlere göndermeye gerek duymaz. Ve bu sebeple verim düşük olur. Köklerin derinlere inmesi özellikle bal kabağı için önemlidir.

Meyve gelişimine takviyeci gübrelemeler

Suda eritilerek verilir. Diğer kabaklarda belki pek önemli değil ama bal kabaklarında çok iyi olur. Zira 6 kilo ila 60 kilo arası devasa kabakların büyümeleri kolay değil. Peki hangi gübreler? Yine iklime göre değişir. Yazın şiddetli sıcak olan memleketlerde genel amaçlı (kompoze) suni gübrelerden vermeliyiz. Diğer yerlerde ise MPK gübresi uygundur ama şart değil. Yani her halükarda genel amaçlı gübre kullanabiliriz ve genelde daha iyidir. Genel amaçlı kompoze gübrede bitkilerin ihtiyaç duyduğu tüm makro ve mikro elementler vardır. Ama sadece azot, fosfor ve potasyum oranlarından bahsedilir. Bu bağlamda, kabak meyvelerinin gelişimi için bize gereken genel amaçlı gübrede azot oranı düşük, fosfor oranı düşük-orta arası, potasyum oranı ise yüksek olmalıdır. Böyle bir gübreyi tercih edin. MPK gübresinde sadece fosfor ve potasyum var. Diğer önemli elementlerin hiç biri yok. Ve sonuçta şiddetli yaz sıcakları olan memleketlerde pek işe yaramaz.

Meyve (bal kabağının kabakları) büyümesi için takviye gübre nasıl verilir?

Kabaklarınız çiçek açmaya başlayınca siz de takviye gübreye başlayın. Çok az miktar gübreyi suda eritecek ve sulamayı bu su ile yapacaksınız. Mesela 1 litre suya yarım çay kaşığı hesaplayın. Buna göre 10 litre, 20 litre suya ne kadar karıştıracağınızı belirleyin. Kabaklar normal büyüklüğe yaklaşana kadar ya her sulamada ya da iki üç sulamada bir uygulayın.

Yaz sulamaları

Çiçeklenme ve meyve verim dönemi sulamalarında toprak üst yüzeyi kupkuru hale geldikçe bol miktar su ile sulayın. Bir üst paragrafta dediğim gibi, eğer gerekli görüyorsanız bu dönemde sulama sularına özel takviye gübresi karıştırabilirsiniz.

Hasat

Kabaklar yeterli iriliğe ulaşsa da ulaşmasa da, meyve sapı kurumaya başlayınca sulamayı kesin. Artık hiç sulamayın. Bir ay geçsin. Saptaki kuruma artınca ya da tamamlanınca kabağınızı sapıyla kesip alın.

Bal kabağı zararlıları

1- Yaz sıcakları bastırınca bitlenme olabilir. Bu durumda acilen ilaçlama yapmanız gerekir.

2- Rüzgarlara yeterince açık olamayan yerlerde, bir de gece saatlerinde çevre ıslaklığı veya yoğun hava nemliliği olursa yapraklarda külleme hastalığı baş gösterir. Yine çok acil olarak gerekeni yapmalısınız. Topas ilacı (1 litre suya 1ml karıştırarak) sisleme gibi püskürterek verin. Ya da toz kükürt, yapraklara hafifçe serpin. Sıkı dokulu olmayan bir bez torbaya kükürdü koyup yaprakların üzerinden torbaya vurursanız toz kükürt çevreye saçılır. Böyle de kullanabilirsiniz. Ama toprağa pek fazla gitmemesi için dikkatli olun.

3- Küçük meyvelerde kararma: Köklerin topraktan yeterince kalsiyum alamaması yüzünden olur. Bu problem toprağınızın kalsiyumca fakir olduğunu göstermez. Sebep toprakta asitliliğin fazla olmasıdır. Toprak asitli olmasa bile potasyum fazlalığı yine toprağın kimyasal dengesini köklerin topraktan yeterince kalsiyum alamaması yönünde bozar. Yukarıda gübreleme ile ilgili konularda farklı farklı gübreler tavsiye etmemin sebebi de bununla ilgilidir. Mesela kireçli olmayan topraklarda sığır gübresi değil koyun gübresi kullanın. Şeker gübresini de öyle, duruma göre onun yerine dap gübresi kullanmak gerekiyor. Meyve kararmalarına çözüm: Bu durumda yapacağınız şey kabağınızın en sağlıklı birkaç yapraklarının üzerine hafifçe su serptikten sonra toprak serpmek. Aslında tam etkili bir yol şudur: Kalsiyum nitrat’ı suda eritin (1 litreye 2 çay kaşığı) ve o suyu yapraklara püskürtün. Toprağı da o su ile sulayın. Böylece sorun çözülür.

4- Meye vermeme sorunu: Sebep tohumları çok geç ekmek. Böylece fideler güçlü gelişemez. Dişi çiçekler yok gibi az olur. Olsa bile meyvelerini büyütemeden bozulurlar. Bu problemin diğer bir sebebi ise toprakta azot elementinin çok fazla olmasıdır. Gübrelemeleri yukarıdaki bilgilere göre dosdoğru yapmanız şart.

Kabak tatlısı

Herkesin büyük bir kolaylıkla yapacağı bir tatlıdır. Pazar yerlerinde dış kabuğundan ayrılmış, uygun parçalara bölünmüş bal kabağı parçalarını naylon içinde satarlar. Bunlar 1 kilodur. Ama bütün kabaktan kendiniz dilimleyerek yapacaksanız parça iriliklerini dikkatli ayarlayın. Her bir parçanın kalınlığı 3cm ila 6cm aralığında olsun. Daha incesi veya daha kalını iyi değil. Uzunluğunu, genişliğini ise göz zevkinize göre ayarlayın. Karnıyarık tenceresi gibi geniş bir tencereye parçaları üst üste gelmeyecek şekilde, yan yana dizin. Üzerlerini ortalama 1cm yüksekliğinde toz şeker ile kaplayın. Aslında önceden çiğ kabakların tadına bakarak ne kadar şeker gerekeceğini belirleyebilirsiniz. Ben genel anlamda 1cm yükseklikte diyorum (ki 1 kilo kabak parçalarına yaklaşık 1 su bardağı şeker demektir). Sonra tencerenin kapağını kapayarak akşamdan sabaha kadar bekletin. Bu esnada kabak parçaları şekeri emer ve suyunu salar. Sonra hiç su eklemeden çok kısık ateşte 20 dakika pişirin. Çabucak pişecektir. Bu kadar. Soğuyunca yemeye hazır. Üzerine ceviz içi parçaları serpin. Kabak tatlısına cevizden başka bir şey yakışmaz.

Kabak tatlısı yapımında çok önemli bir detay

Bal kabağı, yukarıda tarif ettiğim gibi şekerle bekletilirken çok fazla su salabiliyor. Ve ayrıca, pişirme esnasında da su salmaya devam edebilir. Bu durum kabaktan kabağa değişir. Bazen oluyor ve ayrıca bu fazla su salan kabaklar çok çabuk pişip pelte halini alır. Sonuçta, siz hiç su eklemediğiniz halde bir bakarsınız tencerede kabak parçaları yer yer dağılmış olarak su içinde yüzmekte.

Çözüm

Kabak parçalarını tencereye dizince şeker eklemeden kapağını sıkıca kapayın ve 5 saat bekletin. Eğer fazla su salacak niteliği varsa o sırada su salmış olur. Sonra suyunu süzüp atın. Şimdi susuz kabakların üzerine şekeri serip kapağını kapayın. 5-6 saat beklettikten sonra önce normal ateşte, kaynama başlayınca ise çok kısık ateşte pişirin. Kaynama başladıktan itibaren, 10 dakika geçince bıçak batırarak pişmiş mi diye kontrol edin. Normalde pişmesi 20 dakikada olur. Ama fazla su salanlar daha çabuk pişebiliyor. Pişmişse acilen soğuması için buzdolabına koyun. Eğer buzdolabına koymazsanız kendi sıcaklığı ile pişmesi devam eder ve pelte haline gelirler.