Ginkgo biloba ağaç türü için yaşayan fosil derler. Sebep eşsiz bir tek tür olması değildir. Esas sebep, türün 290 milyon yıldır neredeyse hiç evrim geçirmemiş gibi özelliklerinden dolayıdır. Bu sonuca nasıl varıyorlar? Bildiğimiz anlamdaki fosil kalıntıları inceleyerek. Yani o fosil kalıntılarla günümüzde nesli devam eden, yaşayan bu canlı tür neredeyse aynıdır.
Özellikleri
Ginko veya mabet ağacı 30-40 metre koca bir ağaç olan bir bitki türüdür. Bitkiler aleminde bazı familyaları içine alan Ginkgoales takımında, bir familya hariç diğer tümünün milyonlarca yıl önce nesilleri tükenmiş. Günümüze sadece Ginkgoaceae familyasının tek cinsi (Ginkgo) ve bu cinsin ise sadece tek türü günümüze kadar varlığını sürdürebilmiştir. Yani konumuz olan Ginkgo biloba ağacı. Ana vatanı Çin civarlarıdır.
Ağaç köklerini derinlere gönderir, toprağa sıkıca tutunur. Dalları da oldukça sağlam yapılıdır. Bu sebeplerle devrilmeler ve kar birikiminden dalların kırılmaları vakaları yoktur. Tabii ki kuruyan dalları hariç. Genç fidanlar normalden uzun-ince ve seyrek dallı olur. Büyüdükçe güçlenir. Bin yıldan fazla yaşayan, uzun ömürlü ağaçlardır.
Yapraklar çok küçük değildir. irilikleri 5cm ile 15cm arasında değişir. Kışa doğru yapraklar altın sarısı renge döner ve sonra dökülürler.
Toksik ve alerjik özellikler gösterir. Dikkatli olmak gerekir. Yani bir yerlerden okuyup da bu bitkiden ilaç yapmaya kalkışmamalısınız. Veya ciddi yerlerden nasıl yapacağını çok iyi öğrenmeniz gerekir. Tohumları oldukça lezzetlidir. Ama lezzetinden dolayı fazla yemek ve zehirlenmek mümkündür. Diğer bir kötü yanı, ağaçtan düşen meyvelerin iğrenç koku yaymasıdır. ABD’de bir yerde bir adamın bahçesindeki ginko ağacı, bu problem sebebiyle komşuların imza toplayıp belediyeye şikayet etmesiyle yok edilmiş. Neyse ki bu ağaçların erkeği ve dişisi ayrıdır. Zaten ginko fidancılığında erkek bireyleri üretip satarlar.
Kış soğuklarına dayanıklılığı fena değil. -25C dereceye kadar dayanıklıdır.
Ginkgo biloba ‘Magyar’
Özel bir ginko kültivarıdır. Sadece bir ağaçtan çoğaltılmıştır. Diğerlerinden daha düzgün, daha güzel gelişim gösteren ve üstelik erkek bir ağaç. İşte bu tesadüfen bulunan ağaçtan Magyar adlı kültivarı türetilmiştir. Bunun yeni fidanlarını sadece diğer ginko fidanlarına aşılamakla elde ediyorlar. Ginkolarda niçin erkek ağaçlar tercih etmek gerekir? Sebep yukarıda yazdığım gibi, dişilerinin meyvelerinin yere düşünce çevreye iğrenç kokular salmaları yüzünden. Bundan başka, kendine has farklı özellikleri olan iki veya üç ginko kültivarı daha var (en yaygını ‘Autumn Gold’) ve onlar da erkek bireylerden türetilmiş, çoğaltılmışlardır.
Ginkgo biloba yetiştirme, bakım
En ciddi ihtiyacı bütün gündüz boyu güneş almasıdır. Fakir topraklara da tuzlu topraklara da da uyumludur. Bunun gibi şiddetli sıcaklara ve hava kirliliğine de uyum sağlar. Yalnız, Akdeniz ikliminde genç fidanların 2 metreyi aşana kadar üstlerine güneş filtreleyici ağ germek gerekiyor. Yoksa havanın şiddetli sıcak olması yüzünden güneş feci zarar verir. Ya da bir binanın doğu cephesine ekeceksiniz ki öğleden itibaren güneş almasın.
Ginkgo biloba fidanları ilk yıllarda oldukça yavaştır. En süper bakımla yıllık uzaması 10cm’yi geçmez. Bir hayli sabır göstermek zorundasınız. Büyüdükçe, güç kazandıkça yıldan yıla yavaş yavaş gelişim hızı da artacaktır. Bunun için ilk birkaç yılda hiçbir budama yapmamalısınız. Dal sayısı ve buna nispetle yaprak sayısı çok olmalıdır ki köklerini güçlendirsin. Mesela bir yıl ilkbahardan sonbahara kökler yaprakların sayesinde ne kadar besin depolarsa, ertesi yıl ilkbaharda yapacağı gelişim atağı ona göre güçlü olur. Böylece yıldan yıla güçlenmesini bekleyeceksiniz.
Ginko fidan üretimi
Ginkgo biloba fidanları tohumdan ve aşı ile üretilir. Çelikle mümkün değil. Tohumların mutlaka sonbahar başında veya ortasında ekilmesi gerekiyor. Soğuk toprakta 3 ay kış üşümesi süreci (tohum katlama) yaşamazlarsa çimlenme olmaz. Ayrıca, tohumla fidanlar elde etseniz bile erkek bir ginko ağacından alacağınız parçalar ile aşılamanız gerekir. Tohumdan üretimde bazıları dişi çıkacaktır. Ve çiçek açana kadar dişi mi erkek mi olduğunu anlayamazsınız. Her ihtimale karşı küçük fidan iken aşılayarak hepsinin erkek olmasını garantilemek iyi olur. Yukarıda da dediğim gibi, özellikle yerleşim bölgelerine ekilecek fidanlar eğer dişi ise, yeterince büyüdükten sonra meyveleri iğrenç kokularıyla çevre problemi teşkil ederler.
Kaynaklar
Ginko, mabet ağacı ya da bilimsel adıyla Ginkgo biloba ağaç türü hakkında hazırladığım bu sayfada Wikipedia ve Dave’s Garden web sitelerindeki bilgilerden faydalandım. Fotoğraf ise Britannica‘dan.