Aizoaceae (Buzçiçeğigiller) familyasından Carpobrotus cinsinin 30’a yakın türü var. Aynı yerde yaşayan Carpobrotus farklı türleri arasında doğal yoldan hibritleşmeler olur. Carpobrotus meyvesi yenebilir anlamına geliyor. İngilizcedeki isimlerinden biri sour fig (ekşi incir). Burada konumuz olan makas çiçeği Carpobrotus acinaciformis türünün anavatanı Güney Afrika’nın Cape bölgesidir. Bizdeki isimleri kazayağı ve makas çiçeğidir.
Özellikleri
Carpobrotus türleri arasında dünyada en yaygın park-bahçe makas çiçeği türü budur. Yapraklar üç köşeli, oldukça kalın, uçları sivri çubuklar halinde gelişir. Çubuk yaprakların uzunluğu 4cm ile 10cm arasından değişir. Kaz ayağı veya makas çiçeği saatlerce güneşe, şiddetli sıcağa ve tuzlu topraklara uyumlu yer örtücü sukulent bir bitkidir.
Kullanım
Carpobrotus acinaciformis iklimi uygun yerlerde genellikle yer örtücü olarak kullanılır. Tuzlu topraklara tam uyumlu olduğundan deniz kıyılarında yetiştirmeye uygundur. Kışın pek soğuk olmayan bölgelerde istilacı olurlar. Susuz bahçe tasarımlarının olmazsa olmaz türlerindendir. Uzun süre güneş alan balkon ve teraslara da sarkıcı saksı bitkisi olarak tam uygundur.
Orman ve maki alanlarının kenarlarını geniş bir şerit halinde boydan boya makas çiçeği ile kaplamak yangınlara karşı biraz olsun önlem sağlar. Çünkü yanmaya çok dirençlidir. Özellikle yangının toprak yüzeyinde ilerlemesine karşı iyi bir önleyicidir.
Yenebilir bitkilerdendir. Meyveleri tuzlu gibidir. Lezzeti kiviye benzer. Yapraklarından yemek ve turşu yaparlar.
İklim uyumu
Yazları sıcak ve kurak geçen Akdeniz iklimine tam uyumludur. Ayrıca kış soğuklarına -17C dereceye kadar dayandığı için, bundan daha fazla soğuk olmayan karasal iklimli illere de uygundur.
Yetiştirme, bakım
Makas çiçeği Carpobrotus acinaciformis iklim uygun olduktan sonra, yeri de uzun süre direkt güneş alıyorsa hiçbir özel bakım istemez. Çünkü hem toprak seçmiyor hem de toprak çeşitlerine, mesela tuzlu topraklara uyumludur. Ama kumlu ve kayalıklı toprakları daha çok sever. Güneşe büyük ihtiyaç duyar.
Carpobrotus acinaciformis fide üretimi
Çelikle üretmede hem olgun hem çok genç dallarını alıp istediğiniz yerlere dikin. Nitekim normalde dalları toprağa değen boğum yerlerinden kolayca köklenerek toprağa bağlanır ve tekrar tekrar dallanarak her yere yayılırlar. Bu şekilde hazır köklü dallarını bulmanız ve ayırıp almanız zor olmaz. Ayrıca bu usule basit daldırma yöntemi denir. Kendiniz yapmak isterseniz şöyle yapın: Odunlaşmamış genç dallarından uca yakın bir kısmının yapraklı bir kısmını yapraklarını gidererek hafifçe toprağa gömülü olmasını sağlayın. Sıkı temas olsun diye üzerine bir taş koyun. İki ay içinde toprağa kök salacaktır. Sonra kesin alırsınız.
Carpobrotus acinaciformis, kaz ayağı veya makas çiçeği tohumları doğal olarak toprağa düşer ve kendiliğinden yeni fideleri ürer. Tohumları alıp ekmek istiyorsanız yüzeyi bolca taşlı bir zemin hazırlayın. Fındık ve ceviz büyüklüğünde taşları toprağın üzerine yayın. Çok bitişik olmasınlar. Tohumları aralara serpin ve tohumların üzerlerini çok az, yarım santım gibi toprakla örtün. Sonra sulayın. Taşların arasında tohumlar daha kolay çimlenir ve hızlıca büyürler.
Saksıda 3-4 yaşlarında bu çiçekten var. İlkbaharda çiçek açmaya niyetlenip sonradan kuruttu. Dalları yeşil değil. Sertleşmiş şekilde açık kahve dal gibi görünümleri var. Bazı yaprakları da bu şekilde. Ben yaşlandığı için böyle olduğunu düşünüyorum. Bu sorun teşkil eder mi?
***
Esas sorun sanıyorum yıllarca aynı saksıda aynı toprakta bulunmasıdır. İki yılda bir yaz sonunda söküp gerekli ayıklamaları veya azaltmaları yaparak yeni-taze toprakla yeniden dikmeniz lazım.
Ben bu çiçekten bizim evin önünde buldum. Evime aldım. Canlandırmam, yetiştirmem, çoğaltmam mümkün mü? Şimdilik suya koydum.
***
Dışarıda tutun. Kuru toprağa dikin. On gün susuz kalsın. Sonra sulayın. Temmuza kadar sadece toprak adam akıllı kupkuru kale geldikçe sulayın. Bu sayede köklenip yeni dallar uzatmaya başlar.
Daldan köklendirdiğim bitkilerim hep dışarıdaydi ve güneş alıyordu. Son zamanlarda toprağı yaş olmasına rağmen güneş görünce soluyor ve yumuşayıp yere yatıyor. Göolgeye alınca birkaç saat sonra kendine gelip eskiye dönüyor. Bu arada sabah ve akşam güneşi alıyor. Öğle vakti tepe güneşi değil. Güneşi sever diye bilgiler kısmında yazdığınız için sürekli ışığı bol ama güneş görmeyen bir yerde tutmak sakıncalı mı olur acaba?
***
Makas çiçeği gündüz boyunca saatlerce güneş, tam öğle saatlerinin dimdik güneşi ve buna rağmen susuz kalmaya karşı son derece dirençli, dayanıklı ve uyumludur. Güneşte öyle oluyor diye toprağını sürekli ıslak tutmanız yanlış olur. Güneş altında pörsüyorsa bırakın öyle dursun. Birkaç günde alışır (ona göre bünyesinde gereken önlemler kesinlikle yerine gelir). Ben hassas türlerin bile güneşe alışık oldukları halde güneşte biraz pörsümüş olmalarına hiç aldırmam. Sonra dipdiri oluyorlar. Makas çiçeği şiddetli uzun süreli güneşe uyumlu olduğu gibi az güneşli yerlere de uyumludur. Tam güneşsiz yerde denemedim. Ne olacağını bilmiyorum.
Sahilde yayılmış gördüm. Herhangi bir yerinden uzunca kalıp şeklinde yolluk tarzı gibi düşünün kessem bahçeye öylece koysam büyür mü? Yoksa tek tek yeşil saplı koparıp toprağa yarısına kadar batırsam mı anlayamadım nasıl dikeceğimi.
***
İlk düşündüğünüz gibi yapın. Ama önceden toprağı biraz çapalayın. Sonra dalları toprağa yatırıp birkaç yerinin toprağa sıkıca temas etmesi için üzerlerine yumurtadan büyük ağır taşlar koyun. Bu kadar. Sulamanız bile gerekmez. Kış yağmurlarıyla orada hayata tutunur ve toprağa kök salarlar.
Bu bitki o kadar çok yayıldı ve irileşti ki baş etmekte zorlanıyorum. İzmir’de olanlara istedikleri kadar verebilirim.
***
Ferhat Bey maalesef burada paylaşım yapılamıyor. Öyle paylaşımlar forum sitelerinde üyeler arasında olur. Burada üyelik gibi özellikler yok. Sadece bilgi yeridir.
Ben diğer çiçekler ile birlikte hergun suluyorum. Yazdiklarinizdan anladığım kadarıyla çok sulamamam gerekiyor fakat sulama zamanını nasıl anlayacağım ve ne kadar su vermem gerekiyor (bütün gün güneş alıyorlar) bu konuda aydınlatabilir misiniz?
***
Toprak tamamıyla kupkuru hale geldiği zamanlarda, ama birkaç gün daha geciktirerek, bol bol su dökerek sulayın.
Kışın dışarda mı tutsam bilemedim. açmadı bayağı uzadı. dışarıyı sever mi soğuk ama donar mı acaba? cam önüne koyuyorum aldım içeri merak ediyorum.
***
Sizin orada kış ne kadar soğuk bilmiyorum ve bir şey diyemem. -17C dereceye kadar donmalara dayanıklıdır. Ama saksıda olunca belki -6C dereceden daha fazla soğuğu kaldıramayabilir. Buna göre hesaplayın.
Bu çiçek açar mı?
***
Evet.
Geçen yıl Ayvalık’tan getirmiştim, annemin mezarına dikmek istiyorum. Saksıda 1 yıldır epeyce büyüdü. Dış ortama uyum sağlar mı ve sulama sıklığı nasıl olmalı acaba?
***
Bu bitkinin özelliği sulama imkanı olamayan yerlere uygun olmasıdır. Yani mezarlıkta sulama sıklığını sormanız yanlış. Mayıs ayı girmeden yerini değiştirmeyin. Sıcak eve alışık bitki aniden soğuğa çıkarsa aniden ölür. Ayrıca dışarı çıkarmadan önce toprağının kupkuru hle gelmesi lazım. Bu şartlarda, mayıs ayında mezara ekebilirsiniz. Ektikten sonra sulamayın.