Equisetum hyemale türü at kuyruğu
Equisetaceae (Atkuyruğugiller) bitki familyası yüz milyonlarca yıl öncesinin bitkilerindendir. Günümüzde familyanın sadece tek cinsi kalmıştır: Equisetum. Ve bu cinsin 20 kadar türü vardır. Konumuz o türlerden sadece biri, Equisetum hyemale türüdür.
Özellikleri
Equisetum hyemale türünün doğal yaşam alanları genellikle fazla sulak yerlerdir. Akarsu ve nehir kenarları, su kaynağı gözelerinin kenarları vesaire. Yılın bazı zamanlarında göllenen yerlerde de bulunurlar. Suların çekilmiş olduğu aylarda hayatta kalma özellikleri var.
Çiçeksiz bitkilerdendir. Yani çiçek açmaz, tohum vermez. Tohum yerine çok küçük, toz zerreleri gibi spor verirler.
İnce kamış dalları ortalama 90cm dimdik yukarı uzar. Bazıları daha kısa, bazıları daha uzun. Duruma göre boyları 2 metreye yaklaşabilir. Aşağı yukarı bir kurşun kalem kalınlığında ve içleri boştur. Dalların bir kısmı kısır yapılıdır. Bir kısmı ise verimli yapılıdır. Yani sadece verimli dalların en uçlarında mini kozalak gibi bir organ gelişir ve o organ eşeyli üreme amacıyla spor üretir, çevreye salar.
Yaprakları o kadar küçük ve o kadar farklıdır ki yıllardır bu bitkiyi yetiştiren kişiler bile dalların yapraksız olduğunu sanır. Dalların koyu renkli boğum yerlerini çepeçevre mini yapraklar kaplar. Dikkat ederseniz fark edersiniz. Yapraktırlar ama fotosentez yapma özellikleri yoktur. Bu mini yapraklar kışın çok fazla soğuk olan yerlerde dökülür. Fazla soğuk yoksa dökülmezler.
İstilacıdır
At kuyruğu Equisetum hyemale türünün bahçelerdeki istilacılığı çok kötü bir şey değil. Çünkü diğer bitkileri boğmaz, gölgede bırakmaz, topraktaki besin maddelerini tüketmez. Her yerde çok güzel bir görünüm sunarlar. Fazla yoğunlaştıkları yerlerde diğer bitkileri rahatsız ederlerse oralarda azaltmalar yaparsınız.
Kök sürgünleri şeklindeki rizomları toprak altında hızla uzayıp giderken peşi sıra belirli aralıklarla yukarı dallar uzatırlar. Ana kök 1m kadar derine giderken, çeşitli derinliklerde rizom sürgünleri çevreye uzatabilir. Sulak bahçelerde çok fena istilacı olur. Biraz fazla derinden giden sürgünler iki bahçe arasındaki duvarın altından geçerek bahçeler arası yayılırlar (duvar toprağın altında yarım metre kadar derine ulaşıyorsa sorun yok).
İstilacılığını önlemek için herbisit ilaçlar genelde işe yaramaz. Defalarca kullanmak gerekiyor. Sonuçta at kuyruğu bitkileri yok olur mu, garanti değil ama toprağınız herbisit ilaçlar yüzünden mahvolup gider. Orada artık pekçok bitki türü yaşayamayacaktır. Koskoca ağaçlarınız bile ölür. Herbisit ilaçlarını sebep ne olursa olsun, kim tavsiye ederse etsin asla kullanmayın.
Kışa, donmalara dayanıklıdır
Equisetum hyemale kış soğuklarına -40C dereceye kadar dayanır. Türkiye şartlarında kış soğuklarına dayanamayacağı hiçbir ilimiz yok diyebiliriz. Ayrıca susuz kalmaması şartıyla çok şiddetli sıcak memleketlerde de sorunsuz yetişir.
Zehirleme etkisi var
Hayvanların otladığı yerlerde olmamalıdır. Biraz fazla yeseler zehirlenip ölürler.
Yetiştirme, bakım
At kuyruğu o kadar hızlı gelişir ki baş döndürücü hızının karşısında bakımdan ziyade nasıl engelleyeceğinizi düşünürsünüz. Zaten bakımı için sudan başka hiçbir şey istemiyor.
Saatlerce güneş alan yerlere de gölge yerlere de uyar. Fakat sıcak memleketlerde (sadece yaz aylarında) direkt yakıcı güneşten korumak güzelliğinin bozulmaması için tavsiye edilir.
Bahçede toprak seçmez. Sürgünleri her yere uzar. Komşu bahçelere geçip oraları da hızla istila eder. Tabii ki bu hızı ve istilacılığı susuz kalmadığı yerlerdedir.
Sulamayı toprak hafiften kurudukça yapın. Su dolu kaplarda tutmalısınız gibi tavsiyeler biraz abartılıdır. Buna hiç gerek yok ama sakıncası da yok. Sulama aralıklarını toprağı hiçbir zaman kupkuru kalmayacak şekilde ayarlayın. Yani isterseniz her gün sulayın. İsterseniz toprakta önemli bir kuruma oldukça sulayın. Ama toprağının kupkuru olmasına kadar beklememelisiniz.
Bahçeye dikecekseniz
Sınırlandırıcı bir şeyler yapmanız lazım. Yani sürgünlerini hızlıca her yere uzatır ve her yeri istila eder. Bundan dolayı Equisetum hyemale bitkinizin ne kadar genişlikte bir alanda sınırlı kalmasını istiyorsanız o alanın kenarlarına toprağa 50cm derine kadar plastik levhalar yerleştirin. Böylece sınırları aşamaz. Aslında sınırlamaya çok da gerek yok. Yukarıda da anlattığım gibi at kuyruğunun istilacılığı genelde diğer bitkiler için tamamıyla zararsızdır. Sınırlama işi özellikle düzene çok fazla takıntılı ve düzen-ahenk konusunda aşırı titiz olan insanlara tavsiye edilir.
Verimli, besleyici topraklarda gelişimi yavaş olur. Kumlu, taşlı, birçok bitkiler için verimsiz olan topraklarda çok hızlı ve arsızca gelişir. Toprağın pH derecesinin düşüklüğü veya yüksekliğinin at kuyruğuna genelde olumlu veya olumsuz bir etkisi yoktur.
Saksıda at kuyruğu yetiştirme
Saksıda at kuyruğu yetiştirecekseniz çok geniş saksı gerekiyor. Toprak karışımı fazlaca kumlu ve taşlı olmalıdır. Şöyle: Torf toprak, arazi toprağı, dere kumu, ponza taşı, taş parçaları hepsini karıştırın. Bu çeşitlilikteki karışımda bitki besinine hiç ihtiyacı olmaz. Birkaç ayda saksıyı doldurur ve sürgünleri saksı dışına yönlenirler. Saksının alt deliklerine yönelmiş sürgünleri de olacaktır. Böylece saksının alt deliklerinden bile, saksının dışında alttan yukarı dallar uzatması mümkündür.
Budama
Bozulan, çirkinleşen dallarını dipten kesmekten başka budama istemiyor.
Üretim
Toprak altında rizomlar sürgünler halinde sürekli ilerleyerek yukarıya dallar uzatır. Yani bu sürgünleri ilkbaharda ayırarak Equisetum hyemale at kuyruğu bitkinizi çoğaltmış, üretmiş olursunuz. Çok basit bir iştir. Tohum vermez. Spor tozları yayar. Bu şekilde eşeyli üreme yolu ise at kuyruğunun doğal yaşam alanlarında olur. Biz yapamayız. Ayrıntılı bilgi Bitkilerde eşeyli üreme sayfasında.
Problemleri
Equisetum hyemale hastalıklanmaz, bitlenmez. Hiçbir hassaslığı yoktur. Sadece toprağı kupkuru kalmamalıdır, o kadar. Esas problem kendisidir. Çünkü gelişimine elverişli olan bahçelerde kesinlikle önlenemez bir istilacıdır.
Equisetum hyemale mayıs başından beri geliştirmeye çalışıyorum ama sanki hiç ilerleme yok gibi. Bir terslik var anlayamadım. Fidan ilk geldiğinde ince uzun dalları dışında zaten dibinde yükselmeyi bekleyen minik iki üç kalın dal daha vardı. Sadece onları 80-90cm boyutlarına kadar büyüttü. Sonra topraktan yeni pek bir dal çıkarmadı. Bir iki dalda da ince ince ufak yan dallar çıkarıyor şimdilerde. Saksı 50cm uzunlukta 15cm derinlikte, her yerine yayılsın istiyorum ama olmadı. Aslında iki saksı iç içe yaptım altındaki daha büyük saksının içine sadece su dolduruyorum. Üstteki saksı toprağını bir hafta kadar ıslak tutuyor bu şekilde. Toprak olarak da %80 normal bitki toprağı, %20 mıcır kırıkları ve kum gibi birşeyler yapmıştım. Yeri de duvar dibi. Saat 2-3den sonra direkt güneş görmeye başlıyor. Sağlıksız görünmüyor ama yayılması için ne yapılabilir?
***
Bolca taşlı arazi toprağı kullanın. Özel bitki toprakları hem gerekmez hem bu bitkiye bir şey ifade etmez. Mıcır katmayın. Her yerin mıcırı aynı değil. Bazıları toprağı aşırı yüksek derecede alkalileştirir ve bu da gelişimi engeller. Sürekli su içinde tutmak ise, doğadaki gibi olmaz. Saksılarda oksijen cabucak tükenir ve kökler oksijensizlik yüzünden rahatsız olur. Bitkide gelişim durur. Çürümeye başlayabilir. Onun yerine sık sık sulayın ya da her gün suyunu değiştirin. Bu bitki zaten sürekli suda kalması gereken bir tür değil. Son olarak: Equisetum hyemale kuzey ülkelerine aittir. Muhtemelen şiddetli yaz sıcakları olan memleketlerde yaz boyunca gelişimi yavaş olabilir.
Thypa cattail adlı bitkim var. Bu bitkiyede mi boyle bakmalıyım? Suyun içinde çok güzel gelişmiyor. Saksıda sürekli sulasam olur mu?
***
Hayır olmaz çünkü tam bir su bitkisidir. Saksı benzeri sulu kaplarda yaşayamaz. Hatta bahçelerin küçük havuzlarında bile işiniz şansa kalmıştır. Büyük havuzlarda, su altına ekili ya da suyun hemen yanında ekili olması şart. Havuz küçük olup suyu az ise öyle suları hiç sevmez.