Meyve veren cüce ağaç yetiştirmek

Meyve ağaçlarının hemen hepsine 50cm ile 1,5m gibi boylarda küçük yapılı halde meyve verdirmek mümkün. Bunun farklı yolları var. Bu sayfanın konusu yarı bonsai yöntemi ile cüceleştirilmiş meyve ağaçları üretimi.

Bazı meyve ağacı türlerinin bodur kültivarları geliştirilmiştir. Aslında işin en kolay yolu budur. Ama her meyve ağacı türünün boduru çeşidi yok. Ve olsa bile bulmak zor veya meyveleri sizin istediğiniz lezzette olmayabilir. Burada normal meyve ağaçlarının küçük kalmalarını sağlamanın yolunu adım adım anlatmaya çalıştım. Yani bu sayfa meyve veren cüce ağaç oluşturma rehberi hükmündedir. Bonsai çalışmaları ile ilgisi yoktur. Gerçi biraz var ama amacımız hem sanatsal değil hem de o kadar mini ağaç hiç değil.

Dikkat: Aşağıda aşama aşama meyve ağacı cüceleştirme ve meyve verecek olgunluğa getirme konuları vs. her şeyi açıkladım. Bu sayfada açıklanmamış çok önemli bir meseleye kısaca değiniyorum. Yani meyve ağaçlarının kış boyunca belirli derecelerde soğukta kalmaları şarttır. Yoksa meyve vermezler. Ayrıntılı bilgi isterseniz ⇒ bitkilerin soğuklama ihtiyacı sayfasına bakın. Bu sayede yaşadığınız yerin ikliminde meyve vermede kusur etmeyecek ağaç türleri arasında seçim yaparsınız.

1) Fidan üretimi

Meyve veren cüce ağaç oluşturma çalışmalarımızın bu birinci aşamasında fidanı saksıda değil bahçede, bahçeye dikerek yetiştirmenizi daha hızlı gelişim için tavsiye ederim.

Hazır fidan satın almanız en iyisi olacaktır. Ama kesinlikle aşılı olsun. Böylece süreç bir hayli kısalır. Bu mümkün değilse fidanı kendiniz üretmeniz için aşağıda birkaç bilgi verdim.

a) Fidanları tohumdan yetiştirebilirsiniz. Fakat meyve ağaçlarının hemen hepsi belli bir genetik yaşa gelince çiçek açıp meyve verirler. Türe göre 3 yıl ile 12 yıl arasında değişir. Hatta 25 yıla kadar geciken türler bile var. Bu yüzden tohumdan yetişen fidanları 1-2 yaşına geldiklerinde meyve veren olgun ağaçlardan parçalarla aşılamalısınız ki meyve versinler.

b) ⇒ Olgun dal çeliği yöntemi ile birçok ağaç türlerinden kendisi gibi aynı özellikte ve aynı genetik yaşta fidanlar üretmek mümkün. Bunlara aşı gerekmiyor. Fidan kendisini yeterli donanıma kavuşmuş hissettiğinde meyve verir.

c) Kışın yaprağını döken ağaç ve çalı bitki türlerinde ⇒ kök çeliği yöntemi en hızlı fidan üretim yoludur. Fakat köklerinden aldığınız meyve ağacı başka bir tür üzerine aşılı olabilir. Ve bu durumda, ağaç güzelce meyve veriyor olsa bile kökler bambaşka bir ağaçtır. Dolayısıyla o köklerden çeliklerle ürettiğiniz fidanları aşılamanız gerekir.

d) Meyve veren, yetişkin limon, portakal vb. olgun narenciye ağaçlarının dallarından suda köklendirmeyle üretim yapabilirsiniz. Başarırsanız bunlar aşı istemez. Ayrıntıları şu sayfada: ⇒ Narenciye çelikle üretim

Fidanlar tamam.. Ve..

Yukarıdaki metotlarla yetiştirip büyüttüğünüz ve aşı gerekiyorsa aşıladığınız fidanınızda sonraki aşamaya geçmeniz için şu şartlar tamamlanmış olmak zorunda:

Fidanda güçlü kök sistemi ve dallanma gerçekleşmiş, ana gövde parmak kalınlığına gelmiş olmalı. Aşılı fidanlarda ise aşıdan gelişen ana dal en az 1 yıl olgunlaşmış olmalı. Bütün bunlar fidanların ana gövdesinin kök sistemiyle birlikte ağaç olma görevini iyice benimsemiş olması içindir. Her şey tamamsa sonraki aşamaya geçin.

2) Fidanlara hızını aldırmak

Bu aşamada fidanın artık koca ağaç olmaya yönelik yapılanmalardan vazgeçmesi (hızını alması) ve yaşlı bir ağaç gibi hareket etmesi için bonsaicilikte uygulanan tarzda kök budaması gereklidir. Aralık ayının son günlerinde veya ocak ayının ilk günlerinde fidanı toprağından sökün. Kök azaltması yapın. Aşağıdaki resim kök budamasının ve ona paralel olarak dallarda yapacağınız budamaların nasıl olması gerektiğini temsil ediyor. Ana kazık kök varsa özellikle onu giderin. Diğer çok güçlü köklerin sayısını ve boylarını azaltın. Dallar köklere göre fazla ise dallarda da kesinlikle azaltmalara gitmeniz şart. Yoksa bir hayli azalmış olan kökler koca dal-budak sistemini besleyemez ve dalların çoğu kurur. Hatta tüm fidanın ölme riski yüksektir.

Resimde solda fidanın budanmadan önceki hali. Kırmızı işaretler kesmeniz gereken yerleri gösteriyor. Sağda ise köklerde ve dallarda budama yaptıktan sonra fidanın aldığı form.

Bahar gelince fidan filizlenip gelişmeye başlar. Fidanın hayatının dönüm noktası olan kök budamasından sonraki bu ilk yılda meyve verip vermemesi önemli değildir. Fidana güzel bir dallanma, güzel bir şekil kazandırmalısınız. Filiz azaltmalar, dalları yönlendirmeler vesaire çalışmaları bu ilk yıl titizlikle yapmanız gerekiyor. Sonraki yıl güzelce meyve vermeleri için son derece iyi bakmanız gerekiyor. Yeni dallar 30cm’yi geçince uçlarından kesin ki yan dallar oluştursun. Veya zaten yan dallar vermişse onlar daha iyi gelişir ve ayrıca onlar da yan dallar verebilir. Bu sayede gelecek baharda çiçek açmaları garanti olur. Yani ertesi baharda fidan çiçek açıp meyve verir. Fakat eğer kök sistemi iyi gelişmemişse meyveler büyümeden dökülecektir. Toprağın yapısına ve gübrelemelere çok ciddi dikkat ve özen göstermelisiniz.

3) Bakım işleri

Dikkat: Burada anlattığım bakım işleri hızı alınması amacıyla kök budaması yapılmış ve artık meyve vermeye hazır hale getirilmiş fidanlara yöneliktir. Yani yukarıdaki 1. maddedeki konularla ilgili değildir. 2. aşama ile başlıyor.

Bonsai sanatında ilk kök budamasından bir yıl sonra tekrar kök budaması yapılır (daha sonra kök budamaları ortalama 3 yılda bire indirilir). Ve daima çok küçük saksılarda tutularak bonsailere uygun özel topraklar kullanılır. Bu usul bizim amacımıza uymaz. Çünkü eğer öyle devam edersek ağacımızdan çok az sayıda meyve alabiliriz.

İlk yıl

Çömlek saksı kullanın (toprağın güneşte ısınmaması gerektiği için). İlk kök budamasını takip eden bahar ve yaz aylarında neler yapılacak yukarıda okudunuz. İlk kök budamasında fidanı dikeceğimiz saksı pek büyük değil ama köklerin çok rahat sığacağı kadar yeterli büyüklükte olmalıdır. 25cmx25cm genişlik-yükseklik hatta biraz daha küçüğü başlangıç için gayet iyidir. Ta ki yeni uzayacak kökler yeterli miktardaki toprakta ağacın ihtiyacı olan elementleri bol bol toplayabilsinler. Eğer kökler daha fazla gelişirse saksının pek büyük olmaması sayesinde bir çeşit strese girerler ve ağaç istendiği gibi “kendisini yaşlanmış hissederek” gelişim gösterir. Yani hızını almış yetişkin bir ağaç gibi kendisini frenleyecek, arsızca fazladan fazladan dallanmalarda bulunmayacaktır.

Toprak ve gübreleme

2 ölçü temiz doğal arazilerden humuslu gerçek toprak + 1 ölçü sade yapılı, besleyici katkısız torf toprak + 1 ölçü  ponza taşı + 1 ölçü iri taneli temiz dere kumu. Hepsini harmanlayarak iyice karıştırın. Saksının dibindeki deliğin üzerine toprak akmasın diye bir taş parçası koyun. Sonra saksının dibini bir parmak yüksekliğinde karışım toprakla doldurun. Toprağın üzerine solucan gübresi ya da koyun, keçi vb iyi kalitede yanmış gübre bir parmak yüksekliğinde yayarak doldurun. Gübrenin üzerine iki parmak yüksekliğinde karışım toprak yayın ve fidanı üzerine oturtun. Sonra boş kalan yerleri yine gübresiz karışım toprakla doldurun ve can suyunu verin. İlk yıl bu toprak fazlasıyla besleyicidir. Haricen gübre-besin takviyesi istemez.

Sulama

İlkbahar ve yaz aylarında toprak üst yüzeyi elinize yapışmadan ufalanabilecek şekilde ıslaklığını yitirdikçe bolca su ile sulayın. Diğer zamanlarda toprak üst yüzeyi iyice kurudukça sulayın. Yaz – kış her sulamada mutlaka saksı alt deliklerinden bolca su dışarı çıkacak miktarda su kullanın. Aksi takdirde yani az su ile sulamalar devam ederseniz topraktaki kaçınılmaz tuzlaşma hem köklerin bir kısmını çürütecek hem de dalların bir kısmını kurutacaktır.

Güneş: Meyve ağaçları (birkaç istisna tür hariç) uzun süre direkt güneş isterler. Günde en az 3 saat direkt güneş kesinlikle şart. Direkt güneş almadığı gündüzün diğer saatlerinde ise yeri mutlaka şiddetli aydınlık olmalı. Ayırca meyve ağaçlarının (tropikal kökenli olmayan çoğunluk türlerin) köklerinin serinde olmaları da bir ihtiyaçtır. Gölgede tutamayacağımıza göre çözüm şudur: Toprak yüzeyini iri ponza taşlarıyla veya ağaç kabuklarıyla örtün. Böylece güneşin ışınları ve ısısı toprağa erişemez.

İkinci yıl

İlk kök budamasından sonra saksıya diktiğimiz ve sonrasında bahar ve yaz gelişimlerini sağladığımız gibi hala aynı saksıda aynı toprakta olan fidan çiçek açıp meyve vermesini umduğumuz ikinci baharına geldiğinde:

Saksıda toprak yüzeyini sadece en kenarlardan çepeçevre 5cm kadar derinlikte eşeleyin. Ortalama 5cm ara ile tepeleme olmayan birer çay kaşığı solucan gübresi koyup eşelediğiniz çepeçevre yeri tekrar toprakla kapatın.

Çiçeklerin çoğunun meyve bağlamadan dökülmeleri normaldir. Oluşan mini meyvelerin sayısı çok ise mutlaka azaltın. Azaltmayı meyveler henüz çok küçük iken yapmalısınız. Eğer azaltmazsanız zaten pek çoğu dökülür. Dökülmeyenler gerektiği gibi gelişemeyebilir. Azaltma bu yüzden önemli. Fidanın büyüklüğüne ve dal sayısına / dal gücüne göre kaç tane meyveye izin vereceğinizi yukarıdaki limon ağacı ve elma ağacı fotoğraflarından az çok anlayabilirsiniz.

Meyvelerin iriliği küçük bir fındık kadar olduğunda bitki besini vermeye başlayın. Hassas salon süs bitkileri için olan özel sıvı bitki besinleri en iyisidir. Genel kullanım (npk eşit ağırlıklı) olanlar uygundur. Zaten gübreleme yapmıştınız. Bu takviye meyvelerin güzelce gelişmesine çok iyi katkıda bulunur. Bitki besini sıklığına gelince: Meyvelerin yeterli iriliğe gelmelerine kadar veya eylül ortasına kadar, ortalama 20 günde bir defa, ama yarım doz verin. Bahçe ve tarlalar için olan suni gübreleri tavsiye etmiyorum. Çünkü topraktaki tuz oranını fena halde yükseltirler. Sonuçta gelişim sağlayıcı değil gelişimi bozucu, hatta dalların yarısını öldürücü etkisi olacaktır.

Bu ikinci yıl hiç meyve vermemiş olsa bile, ama sağlıklı bir şekilde dallı budaklı gelişmiş hale gelmişse “meyve veren cüce ağaç” çalışmalarında başarılı olduğunuzdan emin olun. Gelecek bahardan itibaren işler yolunda gidecektir.

Üçüncü yıl

İkinci yılın sonunda veya üçüncü yılın başında diyebiliriz, aralık sonu – ocak başı gibi, saksı ve toprak değişimi yapmalısınız. Kışın bu zamanını seçmemizin sebebi ağacın ve köklerinin tam uykuda olmasından dolayıdır. Narenciyeler tam uykuya girmez (kış boyu genellikle hep yarı uykudadırlar). Onlarda bu işi kış sonunda da yapabilirsiniz.

Yeni saksı biraz büyük olmalıdır. Her yönden ve alttan 5cm kadar genişlik farkı olması yeterli. Fidanı kökleri topraktan pek ayırmadan toprağıyla kalıp gibi saksıdan çıkarın. Köklerin en dış katmanından biraz azaltmalar yapın. Fazlaya kaçmamalısınız. En fazla beşte birini eksiltin. Dallarda ufak tefek budamalar gerekiyorsa yapın. Eğer boyu güçlüce uzama eğilimine girmişse buna izin vermemek için tepeden en az 15cm kısmı kesin ve hatta bu durumda köklerde biraz daha azaltma yapın. Yukarıda tavsiye ettiğimin aynısı toprak karışımı ve gübreleme yapıp yeni saksısına köklerindeki eski toprağıyla beraber, yeni karışım toprak ilavesiyle aktarın.

Bu yıl yeni toprak ve yeni gübreleme yaptığımız halde yine de besin takviyesi iyi olacaktır. Mayıs sonundan ağustos sonuna kadar, ayda bir defa yarım doz, hassas salon bitkileri için olan bitki besininden vermeye devam edin. Sulamalara ise titizlikle doğru şekilde devam edin.

Dördüncü ve beşinci yıl

3. yılın sonu, aralık ayının sonunda toprağın biraz kurumasını bekleyin. Sonra topraktan sökün. Kökleri topraktan tamamıyla değil en dış taraflardan arındırın. Hem kalın hem ince köklerde biraz azaltma yapın. Eğer kökler üçüncü yılda saksıyı iyice doldurmuşsa ince-kalın tüm köklerde beşte iki oranında azaltma yapın. Yine aynı saksıya dikin. Dallarda ise ferahlatma budamasını titizlikle yapmalısınız. Yani iç içe gelişmiş olanları, birbirine fazla bitişik olanları düzelteceksiniz. Budayacağınız dallar öncelikle en güçsüz-sağlıksız görünenler olmalı. Sonuçta vereceğiniz form itibarıyla dallar birbirine mesafeli, birbirinin ışığını havasını kesmeyecek şekilde ve kalabalık görünümden iyice arınmış olmalıdır.

Dördüncü yıla girerken önemli bir kök budaması ve dallarda ferahlatma-temizlik budaması yaptınız. Ve yeni, taze toprak karışımına diktiniz ama üçüncü yılın saksısını kullandınız. Bu yıl bakıma aynen 3. yıldaki gibi devam edin.

Beşinci yıl saksı-toprak değişimi yapmayın. Bahar başında toprak üst yüzeyini, saksının en kenarlarından çepe çevre eşeleyip içine 5cm ara ile birer çay kaşığı solucan gübresi serpiştirin. Yine 3. ve 4. yıldaki gibi bakıma devam edin (bitki besini, doğru sulamalar vesaire). Bu yıl meyve verimi vesaire her şeyin dört dörtlük mükemmel olması kesindir diyebilirim. Artık gerçek anlamda meyve veren cüce ağaç sahibisiniz.

Altıncı yıl ve sonrası

5. yılın sonunda (aralık ayının son günlerinde) önce gerekli gördüğünüz budamaları yapın. Sonra ağacı saksısından toprağı hiç dağıtmadan kalıp halde çıkarın. Köklerde sadece en dış katmanda hafifçe budama yapın. Beşte birini azaltabilirsiniz. Daha fazla budamayın. Yaklaşık 35x35cm ebatlarında bir boy büyük saksıya yeni toprak ve yine alttan gübreleme ile aktarın.

Altıncı yıl bakımı: Bundan sonra 5 yıllık tecrübelerinize göre neyi nasıl yapacağınıza siz karar verin.

Meyve veren cüce ağaç çalışmalarınızda tehlikeli durumlar

Çiçekçilere, hele internet üzerinden ıvır zıvır şeyler satıp kendilerini profesyonel bitki yetiştiricisi gibi, toprak uzmanı gibi tanıtanlara asla danışmayın ve onların hiçbir tavsiyesine asla inanmayın. Sizin emek verip yetiştirmeye çalıştığınız ağacınıza en küçük bir faydası olmayacak, hatta köklere zarar verecek maddeleri sürekli satmak için ellerinden geleni yaparlar. Sonuçta onlara devamlı para akıtırsınız ve bitkiniz en fazla iki yıl yaşar ve sonunda ölüp gider. Tarlalar için olan toprak düzenleyiciler, köklendiriciler ve gübreler saksı bitkilerimizin hiçbirine fayda sağlamaz. Bilakis zehirleyip ölümcül zarar verirler. Ama size bunları her fırsatta satmak isteyenler olacaktır. İnanmayın.

Yukarıda anlattığım tavsiyelere dört dörtlük uymanız durumunda her şey umduğunuzdan çok daha iyi gidecektir. Bundan şüpheniz olmasın.

Bitki bitlerine karşı her zaman dikkatli olun. İlk farkettiğinizde hemen ilaçlayın. Meyve ağaçlarında yaprak sağlığı süs bitkilerinde olduğundan bile çok daha fazla önemlidir. Her bir yaprağın hayati önemi vardır.

Yetiştirdiğiniz fidan hakkında etraflıca araştırma yaparak kış soğuklarına dayanıklılığını, kışın soğuklama ihtiyacının ne süre gerektiğini ve yaprak mantar hastalıklarına karşı ve toprak parazitlerine karşı hassaslığı olup olmadığını iyice öğrenin.