Sümbülteber çiçeği, Agave amica

Sümbülteber bildiğimiz sümbül ile aynı familyadandır (Asparagaceae – Kuşkonmazgiller). Cinsi ise Polianthes idi. Fakat moleküler filojeni çalışmaları sonucu söz konusu cins geçersiz sayılmış ve sümbülteber dahil tüm türleri Agave cinsine dahil edilmiştir. Böylece eski yaygın bilimsel adı Polianthes tuberosa iken şimdi Agave amica olmuştur.

Ana vatanı Meksika’ın orta ve güney kesimleridir. Filipinler ve Malezya civarlarının bitkilerindendir diye epeyce iddia edenler olsa da son araştırmalara göre Meksika olduğu kesinlik kazanmıştır. Doğada hiçbir yerde bulunmaz. Sebebi en az bin yıl boyunca Aztekler tarafından yoğun olarak doğal ortamlarından toplanması ve özel yetiştirilmesidir.

 

Özellikleri

Hem çiçeklerinin güzelliği hem hoş kokusu için yetiştirilen sümbülteber kesme çiçekçilikte de parfümcülükte de kullanılan bitkilerdendir. Kokusu çok beğenilir. Çiçek açtığında kokusunu akşama doğru çevreye salmaya başlar.

Kış soğuklarına pek dayanıklı değildir (en fazla -7C dereceye kadar). Karasal iklimli bölgelerde kışın mutlaka kapalı mekanlarda korumanız gerekir.

Çiçekleri çok güzel koktuğu için yetiştirilir. Kokusuna fazla maruz kalmak sersemletici etki yapar.

Sümbülteber çiçeğinin yapısı ve gelişim tarzı

Sümbülteber soğan benzeri toprak altı rizomları olan ve ve sıcak zamanlarda aktif bitkilerindendir. ilkbahardan sonbahar sonuna kadar yeşil yapraklıdır. Yapraklar ince-uzun şeritler halinde uzar. Kışın yapraksız kalır.

İlkbaharda yapraklanmaya başlandıktan itibaren 4 ayı doldurunca veya daha sonra çiçek açar (yaz ortasından sonbahar ortalarına kadar).

Toprak altı ince soğanları her yıl kardeşlenip çoğalır. Çiçek açan bir sümbülteber soğanı bir daha çiçek açmaz. Ama sürekli yenileri ürer ve böylece yıldan yılan olgunlaşmasını tamamlayan soğanlar sayesinde çiçeksiz kalmaz.

Kış aylarında soğanların çok fazla soğuğa maruz kalması ve ayrıca ilkbahar ve yaz aylarında güneşten mahrum kalması yüzünden o yıl çiçek açmaz.

Sümbülteber yetiştirme

Sadece dışarıda açık havada yetişir. Saatlerce güneş alan yerleri sever. Fakat yaz mevsiminde sürekli 35C derece ve daha fazla ağır sıcakların yaşandığı bölgelerde sümbülteber için sabah güneşi alan doğu cephe ya da akşamüstü güneşi alan kuzey-batı cephe daha uygun olur.

Toprak isteği

Lifli ve çürüntülü torf toprak kullanın. Bahçe zemininde ise sümbülteber dikeceğiniz yerde 20cmx20cm ebatlarında çukur açıp yine torf topraktan doldurun. Torf kullanmayacaksanız toprağı leonardit ve yaprak çürüntüsü gibi maddelerle harmanlayın.

Sümbülteber gübrelere ve bitki besinlerine karşı çok hassastır. Dikkatli olun. Toprağı gübrelemek istiyorsanız soğanları ekmeden önce açacağınız çukurun en dibine gübre yayın. Üzerini 8cm gübresiz toprakla örtün. Soğanları yerleştirip yine gübresiz toprakla kapayın.

Diğer gübreleme usulü: Soğanın her yönünden 40cm uzağından toprağı çepeçevre gübrelemektir. Çukur açmadan, toprağı hafifçe çapalayarak gübreyi azar azar dökün.

Sümbülteber nasıl sulanır?

İlkbaharda soğanları yeni diktiğinizde güzelce sulayın. Sonra sadece toprak kupkuru oldukça sulayın. Yapraklanmaya başladıktan sonra sulama sıklığını arttırın. Toprak üst yüzeyinde kuruma gördükçe sulayın. Gereksiz yere bol bol sulama sümbülteber soğanlarının çürümelerine sebep olur. Çiçeklenme sonrasında veya çiçeklenmese bile yaz sonunda veya sonbaharda yapraklar sararmaya başlarsa artık sulamamalısınız.

Soğanlarının ekilmesi

İlkbaharda fazla serin günler geçtiğinde (mesela istanbul’da nisan sonu-mayıs başı gibi) soğanların tepe kısımları 5cm toprak altında kalacak şekilde toprağa yerleştirmelisiniz.

Sümbülteber soğanları lale soğanları gibi tek tek değil çoklu yapılıdır. Bu çoklu soğanları bölmeden, birbirlerine ortalama 20cm mesafe olacak şekilde ekin.

Sonbaharda yapraklar kuruyunca

Karasal iklim yerlerde: Sonbahar sonuna doğru soğanları topraktan söküp 15 gün boyunca kuru ve havadar bir yerde kurumalarını bekleyin. Sonra kurumuş yaprakları ve kökleri temizleyip aynı yerde 5-10 gün daha bekletin. Sonra kağıt havlu ile sararak serin bir yerde ilkbahara kadar saklayın.

Deniz etkisindeki kıyı kesimlerimizde soğanları söküp korumaya almak gerekmez. Kışın bulundukları yerde toprak yüzeyini kuru yapraklarla örtün. Akdeniz ve güney Ege kıyılarında buna bile gerek yok.

Eğer sümbülteberlerinizi saksıda yetiştiriyorsanız kışa doğru kapalı ama soğuk bir yere, toprağından hiç sökmeden, saksılarıyla beraber almalısınız. Bu şekilde beklettiğiniz yer ısı sıfırın altına fazlaca düşecek kadar şiddetli soğuk olmamalı. Kış boyu hiç sulamayın. İlkbaharda sökerek yeni hazırladığınız toprakla tekrar ekin.

Sümbülteber üretimi, çoğaltılması

Sümbülteber çiçeği soğanlarının ayrılmasıyla çoğaltılır. Soğan diyoruz ama aslında soğan şeklinde rizomlardır. Birçoğu bir arada olur. Bunları ayırmamalısınız. Rizomlu bitkilerde rizomlar birbirleriyle bağlantılı olduğu sürece gelişim çok güzel olur. Sümbülteberde de aynen böyledir. Ancak birkaçı çok fazla büyüdüğünde, ama tek tek değil birbirlerine bağlı gruplar halinde ayırın. 3-4 yılda bir ayırmak iyi olur. Gruplar halinde ayırırsanız gücü düşmez. Ayırma işini kış sonunda yapın ve ayırdıktan sonra on gün boyunca havadar bir yerde açıkta bekletin. Çünkü ayırmada olası yaralanmalar ve kesik yerler mutlaka toprağa dikmeden önce iyice kurumalıdır.

Kaynaklar

1- Agave amica – Wikipedia