Sebze artıkları. Fotoğraf: Pinterest
Sebzelerin en alt kısım kökleri gitmiş olsa bile yaprakların başladığı dip kısmın olması yeterli. Kuru soğanlarda ise uç kısım değil, tam dip kısım yani köklenme yeri olması gerekiyor. Yukarıdaki örnek fotoğrafa dikkat edin. Resimde gördüğünüz gibi sebze artıkları parçaları hayata döndürülebilir. Bu arada havuç ve turp gibi yumrulardan yeni yumru oluşmasını hiç bekletmeyin. Bunların sadece yapraklarından faydalanır ve ayrıca belki çiçek açtırarak tohum bile elde edersiniz.
Sebze artıkları suda mı yoksa toprakta mı gelişecek?
Suda bekletme yöntemi bu tarz bilgilerde tavsiye ediliyor ama hem güvenli değil hem yeterli değil. En iyisi direkt toprağa dikmek ve açık havada, güneşli yerde tutmaktır. Fakat toprakta genellikle çürüme olur. Gerçi toprağın niteliğine göre değişir. Çürüme riskinin önüne geçmek için toprakla toprak altında kalması gereken parça arasında 2cm kadar dere kumu kullanın. Bu sayede çürümezler. Yani parçaları dere kumuna gömeceksiniz. Kökler uzarsa aşağıdaki toprağa ulaşırlar.
Isının sıfıra ve sıfırın altına düştüğü çok soğuk yerlerde ve zamanlarda dışarıda tutmak iyi olmaz.
Sulamaları kum iyice kurudukça yapın.
Nasıl gelişirler?
Bunlar genelde çiçeklenmek ve tohum vermek üzere gelişim gösterir. Kuru soğan dipleri hariç. Soğan dipleri ince yapraklar geliştirir. Genelde bir soğan dibi bir değil iki veya üç yeni soğan olarak gelişecektir. En uygun zaman ilkbahar başında başlamaktır. Yaz başına kadar ortalama bir ceviz iriliğinde yeni kuru baş soğanlar oluşur. Sarımsaklar ise ciddi anlamda serin/soğuk zamanlarda gelişirler. Sıcakta çürüyorlar. Yani yaz aylarında sarımsakları çimlendirmeye çalışmayın.
Marul vesaire sebzelerin dipleri gerekenleri yaptığınız takdirde yani yapraklar geliştirir. Koparır koparır yersiniz. Bir sap gibi yukarıya yükselirse çiçek açacak demektir. Çiçek açmasını da başarırsanız tohumlarını elde edersiniz.
Soğan diplerinden küçük baş soğanlar elde edin
En sık kullandığımız sebze yemeklik kuru soğandır. Kim bilir herkes sadece bir ay içinde kaç kilo soğan dibini çöpe atıyor. Bizzat denememin sonucu aşağıdaki fotoğraf. Gördüğünüz gibi ufacık bir soğan dibini hafifçe toprağa gömmekle üç ayda ceviz kadar kuru soğanlar oluştu. Bir soğan dibi birkaç soğan veriyor. Toprak tamamen gübresiz, bahçedeki yerleri ise az güneşliydi. Demek ki uzun süreli güneş alan bir yer ve birazcık gübreli bir toprak gibi daha iyi şartlarda yeni soğanlar daha da büyük olacaklardır.
Fotoğraf: kendi bahçemden
Neyi nasıl yapacağız?
Yemeklik, büyük kuru soğanı olduğu gibi toprağa ekerseniz hızlıca gelişir ve çiçek sapı uzatır. Bundan yeni baş soğanlar elde etmek mümkün değil. Sadece çiçek açar ve tohum verir. Yani uzatacağı yeşil yapraklarını alıp yersiniz. Böylece yok olup gider. Ama yemeklerde kullanmak amacıyla kuru baş soğan doğrarken çöpe attığınız en dip köklenme kısmı var ya işte onlar yeni kuru soğan elde etmek için işe yarar.
Büyük kuru soğanın içerisinde çiçeklenme cücüğü hazır durumdadır. Eğer dip kısmını keserseniz cücük gitmiş oluyor. Aslında daha doğrusu son gelişim merkezi, meristem kısmı tamamen yok oluyor. Böyle bir soğan dibi parçasını toprağa ekerseniz önce köklenmek için aktifleşir. Sonra da köklenme dip kaidesi hızla yeni meristem dokuları üretmeye başlar. Böylece sadece bir soğanın dip kısmı birkaç tane yeni soğan oluşturmaya koyulur.
En iyi zaman sonbahar ile ilkbahar başı arası dönemdir. Serin hava şartlarında güneşin de etkisiyle yapraklanma, yeni yaprakların peş peşe üremesi ilkbahar sonuna kadar devam eder. Havalar iyice ısınınca durur. Dip soğanlar bürürken havaların da ısınmasıyla yapraklar kurumaya başlar. Şimdi olduğu gibi sökün ve kuru bir yerde tamamıyla kurumalarını sağlayın.
Yazın şiddetli sıcak olan yerlerde sonbahar – ilkbahar başı arasında başlatın. Yazın pek fazla sıcak olmayan yerlerde ise ilkbahar başında başlatın. Buralarda muhtemelen yaza kadar başlatmada sorun çıkmaz. Yaz başında diktiğiniz soğan uçları sonbahara kadar yeni soğanlarını büyütmüş olurlar.
Sebze artıkları ile tohum üretimi
Zaten hayata döndürdüğünüz sebze artıklarının soğan hariç hemen hepsi tohum vermek üzere gelişim gösterirler. Yukarı uzattıkları dallar aslında çiçek saplarıdır. Yeterince gelişecek ve çiçek açacaklar. Daha sonra çiçekler tohuma dönüşecek.
Semizotu dalları ise her ne kadar köklü olsalar da siz toprağa diktikten sonra yeni işe yarar filizlenmeler pek fazla olmaz. Ama tek tük de olsa yeni gelişen cılız dallarında çiçeklenme ve tohum oluşumu kesin mümkün. Henüz sonbahara girmediyseniz olgunlaşan tohumları hemen ekin. Hızla gelişim başlar ve taze taze yersiniz. Ya da tohumları ekmeyi gelecek yıla erteleyin.
Sebze artıklarını başta anlattığım şekilde çürümemeleri için tedbirlerle toprağa ekin. Amaç tohum olunca günde birkaç saat güneş şart oluyor. Güneşli yerde ve açık havada sebze artıkları çiçek açacak kadar gelişim gösterince artık her şey yolunda gider. Tohumlar bitki üzerinde olgunlaşıp kurumalıdır.