Washingtonia yelpaze palmiyeler

Genel özellikleri açısından tümü yelpaze yapraklıdır ve birbirlerine çok fazla benzerler. Çiçekleri bile tamamen aynıdır. Bilgi kaynaklarında yanlışlıkla birbirlerinin resimlerini kullanırlar. Diğer ortak özelliklerinin başında yapraklarda sert lifler olması gelir. Lifler iplik gibidir ve yapraklar olgunlaştıkça iplikler kıvrım kıvrım hale gelerek ayrılır. Gövde kalınlığı türe göre ve hibrit/kültivar özelliklerine göre değişiyor. Her türünün ve çeşitlerinin yaprak saplarının kenarları keskin dikenlidir.

Uzun süre direkt güneş alan açıklık yerlere uygundurlar. Küçük bahçelere, bina diplerine tavsiye etmem. Az güneşte pek sıkıntı yok ama fazla yer kaplarlar. Susuz bahçe tasarımlarına uygunlukları tamdır. Tuzlu toprak toleransları da iyidir.

Üretimleri sadece tohum ile olur. Çünkü dip sürgünü verme, kardeşlenme vesaire özellikleri yoktur.

Washingtonia robusta

Yaygın adı Meksika yelpaze palmiyesidir. Yaprak sapı 1m, yelpaze yapraktaki ince uzun yaprakçıklar da ayrıca 1m kadar uzun olur. Toplam yaprak uzunluğu 2m kadardır. Gövde 25-40 metre civarlarında uzar. Ana gövde kalınlığı 30cm ile 60cm arasındadır. Şiddetli fırtınalarda upuzun ana gövde kırılmaz. Çok sağlamdır. Belki bundan dolayı robusta demişlerdir diye düşünüyorum. Ayrıca kökleri toprağa o kadar sıkı bağlıdır ki hiçbir fırtına bunları deviremez. Muhtemelen ana vatanındaki kasırgalarda bu kadar dayanıklı değildirler.

Kış soğuklarına dayanıklılığı uzun sürmemesi şartıyla en fazla -8C derecedir. Akdeniz iklimine uyumu tamdır ve ağır kış yağmurlarından zarar görmez. Ege ve Akdeniz kıyı il ve ilçelerinde gördüğünüz bir hayli uzun boylu yelpaze yapraklı palmiyeler bu türdendir.

Washingtonia filifera

Bunun yaygın adı çöl palmiyesidir. Diğer adı Kaliforniya yelpaze palmiyesidir. Adındaki filifera iplikli anlamına gelir. Yapraklarında diğer türe göre daha fazla lif olur. Yapraklar ilkin liflerle beraber gelişir. Zamanla iplik benzeri sert lifler yapraklardan sıyrılır. Yaprak sapı 2m kadar olup yelpaze kısmı oluşturan ince uzun yaprakçıklar 1,5m – 2m arasında uzundur. Böylece bir yaprağın sapıyla beraber toplam uzunluğu 4 metreyi bulur. Gövdesi diğer türe göre çok daha fazla kalındır. 60cm ile 120cm arasında değişir. Fakat genelde kısa kalırlar. Boyları 15 metreyi pek geçmez. Yüksek alkalinli topraklara uyum sağlar.

Kış soğuklarına soğuğun fazla uzun sürmemesi şartıyla -12C dereceye kadar dayanır. Fakat ne yazık ki dondurucu soğuğun yanısıra fazla yağış oluyorsa oralarda kışın hayatta kalamaz. Özellikle öğle saatlerinde ve öğleden sonra saatlerinde dondurucu soğuk varsa.

Washingtonia × filibusta

Her iki türün arasında özel bir melezdir. Kış soğuklarına dayanıklılığını Washingtonia filifera türünden, kış aylarının yoğun yağışlı olmasına uyumlululuğu özelliğini Washingtonia robusta türünden almıştır. Diğer tüm özellikleri ikisinin ortasıdır. Dev yelpaze yapraklı bir palmiye olarak İstanbul’da sıkıntısız yetişir.

Didim’de gelişimleri

Didim’de bahçeme rüzgarın veya kuşların getirdiği tohumları kendiliğinden çimleniyor. Fidanlar hızlıca gelişiyor. En geç 3 yılda henüz ana gövde pek oluşmaz ama gayet güçlü yelpaze yapraklarıyla tek fidan enine boyuna 1 m² alan kaplar. Pazar yerinin çevresindekiler Washingtonia robusta türü, biraz ince gövdeli ve fazla uzun boylular. Evimin yakınlarındakiler fazla kalın gövdeli. Bunlar Washingtonia filifera olabilir mi, sanmıyorum. Çünkü yapraklar o kadar uzun değil. Ama onun hibriti (Washingtonia × filibusta) olabilir.

Uzman bilgilerine göre, Washingtonia filifera türünü melezlerden ayırmanın kesin yolu yaprak saplarındaki renklerdir. Sapların kenarları boydan boya testere gibi sert dikenlidir. Bu dikenli kenarlar eğer kırmızımsı veya kahverengimsi ise o palmiye hibrittir. Saf tür değildir.

Budamalar

Eski yaprakları, hatta çok sağlıklı olsalar bile yapraklarının çoğunu ilkbahar sonuna doğru budamak adet olmuştur. Tepede en uçta birkaç körpe, yeni gelişmekte olan yaprakların dışında tümünü keserler. Bu sırada palmiyelerin yeni çıkarmakta oldukları çiçeklenme uzantılarını da genellikle budarlar. Bazen budamada ilkbaharda biraz erken davranırlar. Böylece yaza doğru çıkan çiçeklenme uzantıları budamalardan etkilenmiyor.

Budama esasen kuruyan yapraklar için kesin gereklidir. Washingtonia türleri yangınlardan etkilenmez diye bilinir ama kuru yapraklar kolayca yanar. Ana gövde üzerinde yığın yığın kuru yaprak birikimleri yanarsa ağacı öldürme riski yüksektir.

Yeşil yaprakları budamaya gelince, belediyelerin usulü genç fidanlar için tehlikelidir. Çünkü gelişim hızını büyük ölçüde düşürür. Hatta bir iki yıl geriye götürür. Öyle ki gövde bile kısalır. Palmiyeniz küçükse sadece kuruyan yaprakları kesin.

Washingtonia fidanlarınızın çok hızlı gelişmelerini istiyorsanız bozulan yaprakları bile budamayın. Çünkü fidan bozulan yapraklarındaki potasyum birikimlerini yavaş yavaş geri çekmekte ve kullanmaktadır. Ancak yaprak yarıdan fazla kuru hale gelince budayın. Ya da, daya iyisi, her bir yapraktaki sadece kupkuru olan kısımları kesin. Kuruma ilerledikçe siz de ona göre ilerleyin.

Tohumdan Washingtonia palmiye üretimi

Çimlenmek için hafifçe kış üşümesi isteyen tohumlarını şubat ortasında saksılara 1cm gibi derine gömerek ekin ve sık sık sulayın. Dışarıda açık havada tutun. Direkt güneşten ısınma olmamasına gayret edin. Nisan ayında direkt güneşin ısıtacağı bir yere alın. Tohumlar çimlenmeye başlar başlamaz tek tek en az 12cm derinliği olan saksılara dikmelisiniz. Hızlıca gelişirler. Toprak ne kadar süzek olursa o kadar iyi. Alkalin veya asitlilik hiç önemli değil. Ben hiçbir şey yapmadığım halde fidanlar gübresiz, killi ve bolca kireç taşlı toprakta azgınca büyüyor. Ama en hızlı gelişimin sırf kireç taşları olan, neredeyse topraksız olan yerde olduğunu gördüm.

Kısaca tavsiyem mini fidanların hızlı gelişimi için bol bol ponza taşı karıştırdığınız torf toprak + arazi toprağı karışımında, güneşli yerde, sık sık sulayarak yetiştirmenizdir.

Washingtonia fidanlarının gelişimi Akdeniz ikliminde kış boyunca kesintisiz devam eder. Yazın 40C derece şiddetli sıcaklarda gelişim sekteye uğramadan devam ediyor. Ama yine de yaz boyunca yarı gölge yarı güneş bir yerde tutmanız iyi olur. Gelişim yaz kış sürekli olunca hızlı büyüyorlar. Tohumdan gelişen fidanlar 1 yaşına gelince daha derin saksılara aktarın ve ayda bir defa genel amaçlı bitki besinli su ile sulamaya devam edin. 2 veya en geç 3 yaşına geldiklerinde satışa çıkaracak kadar albenileri tam yerine gelmiş olur. Yani her bir fidan yelpaze yapraklarıyla enine boyuna yaklaşık 1m² alan kaplar.

Kaynaklar

Palmpedia, Washingtonia filifera
Wikipedia, Washingtonia robusta