Susuz bahçeden esas amaç aslında su tüketimini en az düzeyde tutmaktır. Yani lüksten ve zevkten ziyade bir ihtiyaç meselesidir. Mesela Rize gibi bol bol yağışlı bir yere düşünmek saçma olur. Bu tür bitki yetiştiriciliği hem yağışların yetersiz olduğu hem de su kaynakları sıkıntısı olan yerler içindir.
Xeriscaping esasen nedir?
Bu terimin Türkçe karşılığı yok. Yaklaşık olarak “susuz bahçecilik” gibi anlamı var ki terimin anlamına en yakın karşılık budur. İngilizce xeriscaping kelimesinin telaffuzu “zeriskeyping” şeklindedir.
Kısaca tanımı şudur: Peyzajcılık, bahçecilik, tarım, erozyon önleme ve çevre yeşillendirme gibi bitki yetiştiriciliği dallarında su tüketimini en az tutma amacıyla gereken her tedbiri alarak bitki yetiştirmektir. Bazı amaçlara göre sadece kuraklığa dayanıklı bitki türlerinin seçimi yeterlidir.
Xeriscaping hangi çalışmaları kapsar?
Bitkilerin kullanımına göre amaçlar farklıdır. Erozyon önleme, arazi yeşillendirme, bitkilerden ses duvarı, rüzgar perdesi, gölge sağlama, tarım (sebze-meyve, tahıllar-baklagiller üretimi), ormancılık ve sadece dekorasyon (peyzaj).. Xeriscaping usulünde tüm bu yetiştiricilik dallarına yönelik olarak uygun bitki türleri ve kültivarları belirleme çalışmaları önemlidir. Hatta özellikle endüstri bitkilerinin xeriscaping usulüne uyumlu olacak kültivarlarını türetme üzerine çalışmalar devam ediyor.
Ayrıca suyu değerlendirme, koruma, idareli kullanım ve atık suların iyileştirilip kullanımı açısından da karmaşık uygulamalar var.
Toprağın yapısı açısından xeriscaping çalışmaları
Toprağı su tutucu özellikli kılma çalışmaları, çok idareli sulama sistemi kurma ve su kaybını en az tutmaya yönelik malçlama çalışmaları gibi.
Ayrıca topraktaki faydalı mikroorganizmaları bu uğurda kullanmak için çeşitli araştırmalar yapılır. Örneğin bitki kökleriyle ortak yaşama geçip toprakta hem geniş bir çevreyi, hem de derinlere kadar şebeke gibi adeta ağ ören mantar çeşitleri vardır. Toprağın derinlerinden su alarak tüm şebekeye suyu aktarırlar. Böylece bitki köklerini hem su ile hem bitkinin ihtiyacı olan elementlerle beslerler. İşte bu mantarlar xeriscaping çalışmalarında çok büyük bir önem ve değer taşıyor.
Burada susuz bahçe konusu sınırlı
Yani ben burada konuyu kısa ve dar kapsamlı tuttum. Daha çok da zevk için ve süs bitkileri ile ilgili olarak.
Susuz bahçede dekor
Genellikle çöl konsepti düşünülür. En uygunu da budur. Ama ille çöl gibi bir dekorasyon gerekmez. Mesela kurak dönemlerde canlı gelişim gösteren bitkilerle adet yağmur ormanı görünümlü tasarımlar yapmak mümkündür.
Çol konseptinde bol bol iri kaya parçaları ve kum ve çakıllar aralarında büyüklü küçüklü pekçok sukulent türlerle susuz bahçenizi tamamlarsınız. Yeşil orman tasarımı için ise susuz kalmaya uygun bitkileri çok sayıda tutmakla aralara kütükler ve birkaç iri kaya parçası olabilir. Duruma göre geniş bahçelerde küçük bir süs köprüsü, bir köşeye kameriye vesaire olabilir.
Yaz dönemi 5 ay tek damla yağmur düşmeyen Akdeniz iklimine uygun ağaçlardan Kıbrıs Mimozası her zaman canlı görünümünü korur.
Akdeniz ikliminde bol yeşillikli susuz bahçe
Biraz gölge iyi olur. Yer yer gölge sağlamada araziye 7-8 metre aralıklarla birkaç Kıbrıs mimozası (Kıbrıs akasyası) ağaçları güzel yakışır. Didim’de çevremde aylarca yağmur yağmadığı halde ve tam da “artık toprak derinlere kadar iyice kurumuştur” diye düşündüğüm ağustos sonunda bile son canlı yeşil filizlerle gelişime devam ettiklerini görüyorum.
Elbette mesela zeytin ve incir gibi susuzluğa dayanıklı türler çoktur. Ama bu konseptte canlı yeşil renk üzerinde durmak gerekir. Hem sıkı dallı çok yapraklı bitkiler lazım. İşte bu yüzden Kıbrıs mimozasını örnek verdim.
Bölgenin yerel türlerinden sakız ağacı küçük fidan iken (gerçi buralarda hep o şekilde kalırlar: 1,5 metre altında) şimşir tarzında gelişirler. Zakkum, Euphorbia pseudograntii, Senecio angulatus, yucca, süsen, katır tırnağı, defne ve makas çiçeği ile bir hayli güzel yeşillik sağlarsınız. Her yer yeşilin çeşitli tonlarında bitkilerle yemyeşil olur. Toprağa iyice alıştıktan sonra bunları yaz boyunca hiç sulamasanız da olur.
Bitki seçiminde çok ince tehlikeli durumlar
Susuzluğa ne kadar dayanıklı olursa olsun her bitki Akdeniz iklimine uymaz. Örneğin Goji berry yaz boyunca hiç sulama istemez ama biraz serin iklim istiyor. Özellikle gece boyunca serinlik önemli. Bu gibi durumlar açısından Akdeniz iklimi için bitkilerin özelliklerine çok dikkat edin. Diğer iklimlerde kış soğuklarına dayanıklılıklarına göre bitki seçimi gayet kolaydır. Fakat Akdeniz ikliminin deniz seviyesi düşük rakım kesimlerine uygun sandığımız bazı susuzluğa müthiş dayanıklı türler hem kışın yetersiz soğuk, hem yazın şiddetli sıcak ve yine sıcak olan gece ısısı yüzünden hiç de uygun olmayabiliyor. Bir-iki yıl içinde ölür giderler.
Çöl konsepti susuz bahçe
Çok zengin çeşitlilikte pekçok sukulent bitki ile susuz bahçe tasarımları zor olmaz. Yani bitki seçiminde ve bulmada hiç zorlanmazsınız. Sadece Akdeniz ikliminde değil İç Anadolu karasal ikliminde de olur. Ama burada kış soğuklarına uygun türleri titizlikle seçmek gerekiyor ve işte işin zor kısmı bu.
Sonuç olarak..
Konuyu dar kapsamlı tuttum. Sayfanın şimdiki hali size fikir vermede yeterlidir. Ama uygun türler, tasarım örnekleri ve susuz bahçe uygulamalarındaki çeşitli amaçlar konusunda bir hayli eksiktir.
Sadece fikir olarak yeterli. Mesela su faturalarını ödemede zorlananlara, fiziksel veya psikolojik sağlık sorunları nedeniyle bahçe sulama yapamayanlara susuz bahçe tasarımı gayet iyi, sevindirici bir fikirdir. Bütün mesele amacınıza ve ikliminize uygun susuzluğa dayanıklı türleri bulmak.