Süsen, İris

Her iki gruptan bitkiler Iridaceae (Süsengiller) familyasının İris cinsine mensuptur. Aşağıda Rizomlu süsenler ve soğanlı süsenler olarak iki başlık altında anlatmaya çalıştım.

Rizomlulara süsen, soğanlılara iris demekle karışıklığı gidermiş oluruz diye düşünüyorum.

Süsen (rizomlu İris türleri)

Rizomlu pekçok İris türleri var. Fakat ben burada sadece yakından çok iyi tanıdığımız ve süsen dediğimiz türü ele aldım. Mezarlıklara yolu düşen herkes bu bitkileri kabirlerin üzerlerinde mutlaka görmüşlerdir. Bu tür aslında gerçek bir tür değil, hibrittir. Yani melezdir. Iris pallida ve Iris variegata türlerinden doğmuştur. Yılın her zamanı yapraklıdırlar. Bütün yaz hiç sulamasanız bile zarar görmezler. Kış soğuklarına -40C dereceye kadar dayanırlar. Bunlar hibrit olduğundan bilimsel adı Iris × germanica şeklindedir. Süs bitkisi olarak pekçok kültivarlarını türetmişler. En çok iri mor çiçeklisi ve iri beyaz çiçeklisi yaygındır. İlkbahar ortası – yaz başı arasında yılda bir defa çiçek açarlar.

Süsenin çiçekleri

Süsen güneşli yerleri sever. Toprak seçmezler. Gübre istemezler. Fakat daha iyi çiçek açmaları ve daha iyi gelişip çoğalmaları için toprağı iyileştirmeli ve hafife gübrelemelisiniz. Yaz boyunca sulamak pek gerekmese de sonraki yıl daha fazla çiçek açmaları için toprak kurudukça sulamak iyi olur.

Yaprak güzeli süsen tipleri

Bazı rizomlu süsenlerin çiçeklerinin hiçbir güzelliği olmasa bile yaprak güzelliklerinden dolayı yetiştirilirler. Bunların yapraklarının diğer süsenlerden farkı azdır. Dimdik duruşlu olmaları, sık yapraklanmaları ve rizomlarıyla hızlı çoğalıp çok fazla yaprak geliştirmeleriyle diğerlerinden ayrılırlar. Bazen (tesadüfi olarak) öyle bir gelişim gösterirler ki birçok yelpaze çeşitli yönlere bakar şekilde karışık halde bir araya konmuş gibidir.

Rizomlu süsen üretimi

Yılın her zamanında rizomları bölerek çoğaltabilirsiniz. Fakat en iyi zaman çiçeklerinin solduğu günlerdir. Bu zamanda ayırırsanız, bölüp yeni yerlerine diktiğiniz rizomlar gelecek yıl çiçek açmak için yeterince güç toplarlar.

Rizomları yapraklı olarak bölün. 10cm kadar derine dikip sulayın. Rizomları toprağa ekerken yapraklı kısmın son ucu (rizomun ucu) hafifçe toprak dışında kalmalı. Yoksa tutmayıp çürüyebilir.

Ayrıca (tohum verirlerse) tohumları kolayca çimlenir ve fideler müthiş bir hızla büyürler.

İris (soğanlı İris türleri)

İris çiçekleri

Süs bitkisi olarak kullanılanları çeşitli renklerde çiçek açarlar. Bunların tümü Iris × hollandica hibrit bir türün çeşitleridir. Iris tingitana ile Iris xiphium türlerinden oluşturulmuştur. İris çiçekleri rizomlu süsenlerin çiçeklerinden daha küçüktür ama güzel ve gösterişlidirler. Kış soğuklarına en fazla -30C dereceye kadar dayanırlar. Çiçekleri kesme çiçekçilikte kullanılabilir.

Soğanlarının ilkbaharda satıldıklarını görürüz. Ama aslında sonbaharda ekmek gerekir. İlkbaharda satın alırsanız hemen o gün acilen ekmeniz şarttır. Asla bir gün bile gecikmeyin. Yoksa soğanlar aktif olamaz ve ölüp giderler. İlkbaharda hızlıca gelişip erkenden çiçek açarlar. Yaz sıcaklarıyla beraber yapraklar sararıp kurur. Eğer yemyeşil duruyorlarsa temmuzdan itibaren hiç sulamayın. Yapraklar tamamen kuruduğunda soğanları söküp sonbahara kadar saklayın.

İris soğanlarını ilkbaharda satmalarının aslında mantıklı bir sebebi var. Çünkü sonbaharda ekince hemen yapraklanırlar. Ve eğer bölgenizde kışın -8C derece ve daha soğuk oluyorsa o yapraklar donup gider. Yerine yenileri gelmez. Yine de ilkbaharda çiçek açarlar. Yapraksız kaldıkları için soğanlar güç kazanamaz ve sonraki yıl çiçek açmazlar.

İrislerin üretimi

Soğanlardan oluşan yavru soğanlar ayrılarak çoğaltılırlar. Fakat iris soğanları birbirlerinden ayırmada acele etmeyin. En az 4 yıl beklemeniz lazım. Bu arada her yıl söküp toprak tazeleyebilirsiniz ama kendiliğinden ayrılmayan soğanları ayırmaya çalışmayın. Ancak 2-3 yıllık olup iyice güçlenmişleri ayırın.