Sarracenia, sürahi çiçeği

Kökleriyle topraktan alamadığı elementleri böceklerden alan bitkilere etçil veya etobur bitkiler deniyor. Yakaladığı böcekleri tuzaklarında biraz eriterek azot, fosfor vesaire elementleri emerler. Daha önce Venüs sinekkapan ve ibrikli Nepenthes türlerinden bahsetmiştim. Şimdiki konu ise Sarracenia cinsinden, sürahi çiçeği türleri.

Sarraceniaceae familyası üç cinsin türlerini kapsar. Bunlar Sarracenia, Darlingtonia ve Heliamphora cinslerinden türlerdir. Birbirlerine az çok benzerler. Süs bitkisi olarak en çok ticareti yapılanı Sarracenia türleridir. Bu cinsin 11 kadar türü var ve tümü Kuzey Amerika kıtasına aittir.

Sürahi çiçeği özellikleri

Doğada suyu değişken bataklık benzeri arazilerde su birikintilerinden yaşarlar. Su sürekli duran su değildir. Akarsuların, derelerin etkisiyle akışı olan, devamlı temiz kalan sulardır.

Sürahi çiçeği türleri tropikal bitkiler değildir. Mevsimlere göre hareket ederler. Kış mevsimi dinlenme zamanıdır. Kışın fazla soğukta yapraklar kurur. Az soğuk kışta ise yapraklar sadece yıpranır. Toprak altında rizom kısmı sapasağlam halde baharı bekler. İlkbaharda rizomlardan yeni sürahiler gelişir. İlkbahar gelince ilkin çiçek açarlar. Bazı türlerde hiçbir yaprak gelişimi olmadan önce çiçek gelişir. Bazı türlerde ise yeni yapraklarla birlikte aynı zamanda çiçek sapı da yükselmeye başlar ama yapraklar tam gelişmeden önce çiçek açarlar.

Yapraklar

Hem dar yapılı normal yaprak, hem böcek kapanı sürahi biçimli yapraklar gelişir. Sürahiler ilkbahardan sonbahara kadar gelişip yaz sonundan itibaren veya sonbaharda bozulmaya başlarlar. Bu süre içinde sürahilerin yanısıra normal yapraklar az sayıda gelişir. Ama sonbaharda artık sürahi gelişimi olmayıp sırf düz yapraklar gelişir. Kış ortalarına kadar sürahilerin tamamı kurur gider.

Sürahiler genelde bir veya iki dönem ortaya çıkarlar. Mesela sadece ilkbahar serisi. Bazılarında yaz sonunda tekrar yeni sürahiler gelişir. Bazılarında ise ilkbahardan yaz sonuna kadar sürekli yeni sürahi gelişimleri süreklidir.

Eğer toprakta azot elementi oluşursa yapraklar sürahi şeklini almaz. Yani böcek kapanı gibi gelişmezler. Düz yaprak olurlar. Bundan dolayı toprağını doğru hazırlamanız gerekir.

Sürahi yaprakların dik veya biraz yatık pozisyonları ve renkleri Sarracenia türlerine göre değişir. Türlerinden ayrıca gösterişli renklerde hibritleri ve kültivarları da türetilmiştir.

En üstte sürahi yaprağın uç kısmı kapak gibi külah kısmın üzerini kapatmaya çalışır gibi vaziyettedir. Bu sayede yağmur yağarken içeriye su dolmaz. Veya çok az su girer. Kapak benzeri kısmıyla birlikte külahımsı yapraklar sürahiye benzer şekil alır. Bazı türlerde üst kapak gibi olan uzantı sürahi ağzının üzerine yönelik değil, dik durur.

Böcek avlamaları

Sarracenia türlerinin külah halini almış olan yapraklarının iç dip kısmında böcekleri eritecek sıvı birikir. En üst kenar kısmında ise nektar salgılanır. Böcekler nektarın kokusuna gelir. Kayıp içeri düşerler. Dipteki sıvıda boğulurlar. Kapak benzeri kısımda da biraz nektar ve koku salgısı olur. Ayrıca renkler de böcekleri çeken etkenlerdendir.

Böceklerin içerideki sıvıya düşmelerinin sebepleri sürahi türlerinin özelliklerine göre değişir. Bazılarında kayganlık rol oynarken bazılarında nektarın sersemletici veya felç edici ya da yürüme organlarını hareket edemez hale getirmeleri söz konusudur.

İklim uyumu

Genel olarak -20C civarında soğuklara tam dayanıklıdırlar. Birçoğu -28C dereceye kadar dayanır. En dayanıklı sürahi çiçeği Sarracenia purpurea türüdür (-34C dereceye kadar sorun yok). Fakat saksıda olunca ne kadar soğuğa dayanacakları şüpheli. Bundan dolayı kışın -10C dereceden daha fazla soğuk olan yerlerde kışın korumanız gerekir.

Her türü yaz mevsimi çok sıcak geçen memleketlerde bile sorunsuz gelişir.

Kış dinlendirmesi

Sürahi çiçeği Sarracenia türlerini kışın sıcak yerlerde korumaya çalışmayın. Dışarıda açık havada durmaları gerekiyor. Don olayları -10C derece soğuk olmadıkça tehlike yok. Kar altında kalmaları daha iyi olur. Kışın -10C ve daha fazla soğuk olan yerlerde ise sera muşambasından yapacağınız mini bir sera içinde tutun. Ya da kış boyunca kapalı ama soğuk ve güneşsiz bir yerde koruyun.

İlkbaharda erkenden canlanırlar. Yukarıda dediğim gibi tropikal değiller ve kış sonundan itibaren havaların biraz ısınmasıyla hızlıca canlanırlar. Eğer kapalı yerde koruduysanız tekrar dışarıya açık havaya çıkarmada geç kalmayın. En geç nisan ilk günlerinde dışarıdaki güneşli yerine çıkarmış olmalısınız.

Sarracenia türlerini yetiştirme, bakım

Esasen dış mekan bitkileridir. Salonlarda yaşamaları çok zor. Çünkü sürekli hava hareketleri ve direkt güneş ışınlarına çok fazla ihtiyaçları var. Zaten gür gelişim için, sağlıklı sürahi gelişmesi için ilkbahardan sonbahara kadar sürekli böcek yakalaması gerekiyor. Kışın soğukta dinlenmeleri de gereklidir.

Direkt güneş ihtiyacı günde en az 5 saattir. Yaz mevsimi çok fazla sıcak olan memleketlerde tam öğle saatlerinin güneşinden biraz korumalısınız. Sadece saat 12’den saat 3’e kadar korunması yeterli.

Toprak

Sürahi çiçeği türleri bildiğimiz topraklarda yaşayamazlar. Saf gerçek torf veya sphagnum yosunu torfu gibi tuz oranı yok denecek kadar az, mineralsiz, humussuz, alkalinsiz, ama hem çok havadar hem de su tutucu özellikli toprak karışımında yetiştirilirler. Karışımda adını saydığım organik maddelerin herhangi birinin yanısıra ponza taşı ve 3-4mm iri taneli kuvars kumu gibi çözünmeyen, erimeyen, bozulmayan inorganik maddeler de gerekiyor. Karışımdaki oranları ise %50 organik + %50 inorganik olmalıdır. Bu türlere en iyisi gerçek saf torf ve iri taneli kuvars kumu eşit oranlarda karışımıdır.

Toprak değiştirme gerekir mi?

Hayır. Ama her üç yılda bir saksıdan çıkarıp fazlalaşan bitkiyi bölmek gerekiyor. Aşağıdaki üretim kısımını okuyun. Bu arada bölme işlemi sırasında eski toprağı tekrar kullanmanızda sakınca yok.

Saksı ve saksılık

Etçil bitkilere terrakota toprak saksı ve çömlek saksı zarar verir. Sadece plastik saksı kullanın. Saksının hem dibinde hem yanlarının en aşağısında delikler olmalı. Yani biraz uğraşıp yan kenarlarının aşağı kısmından çepeçevre birkaç delik açacaksınız. Dipten ortalama 5cm yüksekten.

Saksı en az 15cm çapında olmalıdır. Daha küçük saklılar uygun değil. Zira bitki saatlerce güneş altında kalacak. Küçük saksıda pişer.

Ayrıca kendi saksısından başka, dibi delikli olmayan bir saksılık gerekiyor (suda bekletmek gerektiği için). Saksılıklar aynı saksı şeklinde yapılır ama içlerine plastik saksısında olarak bitki konması içindir ve diplerinde delik olmaz. Saksılık bitkinizin saksısından daha büyük olsun. Öyle ki her yönden 5cm daha geniş olmalıdır. Dolayısıyla saksı 15cm çapında ise, saksılığın 25cm çapında olması gerekiyor. Saksılık plastik, seramik, porselen ya da galvanize çelik olabilir.

Saksılık yerine 8cm kadar derinliği olan herhangi bir tas kullanabilirsiniz. Önemli olan şey saksı yan taraflarının aşağı kısımlarındaki deliklerin su altında kalmasıdır.

Sulama

Sarracenia bitkilerini sulamak çok zahmetlidir. Çünkü sabah akşam sulamak şart. Bu yüzden kolaylık olsun diye saksıyı suda bekletmek tavsiye edilir. Bu sebeple yukarıda saksılık konusunu yazdım. Su ise kireçsiz ve tuz bileşiklerinden arı olmalıdır. Ayrıca suyu her gün yenilemek lazım. En iyisi akü suyudur ama pahalıya patlar. Şehir şebeke suyunuz barajdan geliyorsa fazla kireçli değildir. Büyük bir varilde bekletirseniz çok az olan kireci dip kısma yönelir. En üst kısımdan alacağınız suyu sürahi çiçeğinizde güvenle kullanabilirsiniz.

Artezyen kuyusu suları sadece kireç değil birçok iyonlar ve tuz bileşikleri içerir. Arıtmak bile çözüm olmaz. Hiçbir şekilde kullanmayın. Suyunuz hem baraj suyu ise hem de fazla kireçli olduğunu düşünüyorsanız şöyle yapın: 5 litre su başına nohut kadar bir parça limon tuzu suda eritin. Suyu kabın ağzı açık olarak bekletin. Sonra sarsmadan üst kısımdan alacağınız suyu kullanın.

Sağlıklı sulamalar yapmak için..

Sürahi çiçeğinizi saksısıyla beraber saksılığın içine oturtun. Yavaş yavaş su dökerek sulayın. Dipten ve yan deliklerden sızan su saksılığın yarısını doldurana kadar su dökmeye devam edin. Bu şekilde suda bekleyecek.

Her sabah saksıyı çıkarın. Saksılığı yıkayın. Sonra taze temiz su ile yeniden aynı şekilde sulayın.

Hava çok sıcak değilse su değiştirme/yeniden sulama işini her gün değil 2-3 günde bir yapabilirsiniz. Fazla serin ise haftada iki defa, soğuk günlerde ise haftada veya on günde bir defa yeterlidir. Ama yine de ne kadar sık yapsanız o kadar iyi olur. Günlerce aynı suda bekletmek tehlikelidir. Suda oksijen tükenir ve oksijensiz türeyen zararlı bakteriler hızla çoğalır. Suya oksijen sağlamak gibi bir çözüm düşünmeyin. Çünkü bekleyen suda mutlaka rizomları çürütücü hastalıklar oluşur.

Bitki besini verme ve sürahilere su doldurma

Hiçbir şekilde vermeyin. İbrikli etçil bitkilerin ibriklerine hem su doldurmak hem bir iki damla bitki besini o suya katmak tavsiye edilir. Fakat Sarracenia türlerine (çoğunluğuna) uymaz. Sürahilere su koymayın. Bitki besini de vermeyin. Eğer verirseniz toprağa aktarır. Bitki besini yüzünden toprakta tuz oranı biraz yükselse rizomlar çürür ve bitki ölür. Bırakın doğal yoldan, tuzağa düşürdüğü böceklerden gereken besinini alsın.

Aslında türlerin özelliklerine göre içine su koyma gerekliliğini anlayabilirsiniz. Mesela Sarracenia purpurea türünün çeşitlerine dikkat ederseniz tepedeki yaprak uzantısı sürahi kısmı yağmurdan ve güneşten korumuyor. İşte bu tip özellikte olanların içine sıcak yaz günlerinde çok az su koymak iyi olur. Su ile birlikte eser miktar, yarım damla bitki besini de verilebilir.

Böcek yoksa?

Kapalı yerlerde yetiştiriyorsanız ya da çevrede sürahilerin avlayacağı böcekler yoksa akvaryum balığı yemlerinden ama kurutulmuş solucan veya kurutulmuş kurtçuklar, böcekler verin. Kuru olduklarından dolayı önce ezin, ıslatın, suyu çekince içeriye atın. Bunların dışında diğer akvaryum balığı yemlerinden vermeyin.

Sürahilerde biriken böcek ölülerini temizlemek gerekir mi?

Hayır. Hiç dokunmayın. Zaten sürahiler çok uzun ömürlü değil. Bozulmaya başladıklarında biraz daha kötüleşmelerini bekleyin. Sonra bozulmuş sürahiyi en dipten kesin ve atın. Yerinde çürüyüp gitmesine izin vermeyin. Yoksa hastalık yapar.

Sarracenia fide üretimi

Tohumla ve kökten ayırmayla üretilirler. Tohumlarının kış üşümesi sürecinden geçmeleri lazım. Bu kolay ama mini fideleri geliştirmek çok zor. Bir hayli titiz çalışmalar ve sabır ister. Ayrıca fideler gelişiyorken ilk iki yıl kış dinlenmesine bırakmamak gerekiyor. Bunun için kış boyunca özel ısıtma, özel güneş etkili lambalar ve havalandırma tertibatı lazım.

Rizomdan bölerek çoğaltmak

Bu usulle Sarrcenia üretimi kolaydır. Zaten her 3 yılda bir bölmek gerekiyor. Bölüp ayırmazsanız rizomlar sıkışır ve birbirlerinin gelişimine zarar verirler. Sonuçta sürahiler az ve güdük gelişir.

Bölme işini kış sonunda veya ilkbaharın ilk günlerinde, ne zaman bitkide uyanma alametleri görürseniz tam o zaman yapın. Önce saksıdan toprağıyla birlikte çıkarın. Kökleri topraktan ayırmayın.

Rizomları filizlenme yerlerini dikkate alarak gruplar halinde ayırın. En az üçlü, birbirleriyle bağlantılı rizomlar olacak şekilde ayırın. Yani ayırdığınız her parçada en az 3 filizlenme yeri olacak.

Ayırdığınız parçaların köklerindeki eski toprağı ayırmayın, temizlemeyin. Ama en eski yapraklarını dipten soyarcasına çıkarmaya çalışın. Çok sağlam duruyorlarsa bırakın kalsınlar. Kurumuş yapraklar varsa onları mutlaka çıkarın. Sonra tüm sağlam yaprakları yarılarından kesin. Yani yaprakların boylarını yarı yarıya kısaltın.

Yeni saksılarına yeni toprak karışımı ile yerleştirin ve sulayın. Bakımına yukarıda anlattığım gibi devam edin.

Kaynaklar

1- Wikipedia: wiki-Sarracenia
2- International Carnivorous Plant Society: Growing Sarracenia