İçine toprak doldurup bitki yetiştirmek amacıyla kullandığımız kaplara saksı deriz. Eskiden (1980’li yıllara kadar) toprak saksılar kullanırdık. Bunlar dayanıksız, suyu emici özellikli ve çabuk yıpranıcı yani kalitesiz çömlek saksılar idi. Aslında bitkiler için en sağlıklısı bunlardır. Günümüzde bulmak imkansız gibi zor. Şimdi ancak ticari zeka ürünü nostaljik görünümlü ama yüksek kaliteli çömlek saksılar var. Bildiğimiz içinde yemek (güveç) pişirilen çömleklerle aynı kalitede. Bu saksılar pek iyi değil. Bitkiler için en iyisi en kalitesiz çömlek saksılardır (toprak saksı). Çömlek kalitesi ne kadar iyiyse o kadar gereksiz. Plastik saksı kullanın daha iyi.
Terakota saksı mı çömlek saksı mı demeliyiz?
Terakota aslında aşağı yukarı çömlek ile aynı şeydir. Aslında arada ciddi farklar var. Terakota saksılar biraz çürük yapılıdır. Suyu kolay emer. Çömlek saksılar çok sağlamdır ve suyu emmesi çok zordur. Hatta pek mümkün değildir. Çömlekten saksı imalatını doğru bulmuyorum. Gerçi iç mekan kullanımlarında mekan sağlığı ve insan sağlığı için terakotadan daha iyidir. Ama bitki sağlığı için aynı şeyi söyleyemem.
Toprak saksı
Günümüzün plastik saksıları
Gerçek toprak saksılar ise ne yazık ki mazide kaldı. 1990’yıl yıllardan itibaren süs bitkileri sektörümüz batı dünyasındaki yeniliklerden her konuda etkilenmeye başlayınca, uzak şehirlere nakliyenin kolaylığı vs. ihtiyaçlara göre neredeyse hiç ağırlığı olmayan basit plastik saksılara geçtik. Çok basit ince plastikten olan saksılar ise aslında geçici saksılardır. Fide ve fidanlar bu tip saksılarda satılıyor.
Salon bitkileri için saksı satışlarına yönelik yani boş saksı satışları başka. Bu amaçla eski tip toprak saksıların şekli ve rengi taklit edilerek şekilli, biraz daha sert ve sağlamca, salon içi kullanıma uygun plastik saksılar imal ediliyor. Her yerde kolayca buluyoruz.
İdeal saksının özellikleri
Saksıların dibi mutlaka delik olmalı. Bitkileri sulayınca içeride su birikimi olmaması gerekir. Eğer su akıp gidecek delik bulamazsa zamanla saksıda oksijensiz ortam bakterileri türer ve bunlar kökleri çürütür. Daha da kötüsü toprakta tuzlaşma yükselir durur. Ve bu yüzden bitki zehirlenerek ölür.
Saksının iç yüzeyi cam gibi pürüzsüz ve kaygan olursa bu da hiç iyi değil. Onun için çömlek saksıların iç yüzeyleri sırlı olmamalıdır. Plastik saksılar ise gözümüzle ve elimizle hissetmesek bile iç yüzeyleri yeterince pütürlüdür. İçleri parlak ve pürüzsüz seramik ve porselen saksıları kullanmayın. Zaten bunlar ancak daha aşağıda açıkladığım gibi saksılık olarak kullanım içindir.
Plastik saksı mı terakota saksı mı daha iyi?
Her halükarda hem çevre dostu hem bitki dostu en iyi saksı kalitesiz çömlek yani terakota saksılardır. Toprakla bütünleşir, nefes alır, çevreye nem salar, kökleri şiddetli sıcaktan da şiddetli soğuktan da korur. Özellikle açık havada, balkonlarda bahçelerde yetiştirdiğiniz bitkileriniz için daima toprak saksıları tercih etmenizi tavsiye ederim. Tabii eğer bulursanız. Yoksa mecburen plastik saksı kullanacaksınız. Açık havada güneş altında plastik saksı büyük olmak zorunda ki ona göre içinde daha fazla toprak olsun ve bitkinin kökleri sıcakta pişmesin.
Fazla saksı yerine..
Bitkilerin tek tek ayrı ayrı saksılarda olması aslında geçici olarak üretim ve satışlar içindir. Bitkilerinizi elinizden geldiği kadar birkaçı bir arada aynı saksıda yetiştirin. Kocaman saksılarda olan büyük bitkilerinizin diplerine ise mini türlerden iki üç tanesini yerleştirmeniz hem tasarruf hem güzellik olur.
Dikkat: Aynı saksıyı paylaşacak bitkilerin ev içindeki ışık vb konum ihtiyacı ve toprak-besin tipi ihtiyaçları aynı olmalıdır (bknz).
Saksı tipleri
bunlar kullanım amacına göre veya zevke göre değişir.
Yaratıcı fikirlerle bazı eşyaları değerlendirmek
Eski bir çanak, genişçe bir vazo, içi boş bir heykel.. Saksı olarak kullanılabilir hale getirmek mümkün ise onları saksılara dönüştürebilirsiniz. Ama alt deliği sakın unutmayın. Hindistan cevizini bile uygun şekilde üst kısımdan kesip içini boşaltarak saksı olarak değerlendirenler var.
Çok gözlü küp saksılar
Bunlar bahçeler ve genişçe teraslar-balkonlar içindir. Sukulent türler, küçük mevsimlik bitkiler ve çilek fideleri için kullanılırlar. Çömlekten yapılmış olup tasarıma göre dekoratif olabilirler.
Lif veya örme saksılar
Hindistan cevizi liflerini keçeleştirmekle ve saksı biçimi vermekle oluşturulanlar ve jüt iplerinden (çuval bezi gibi) dokumayla ya da tığ işi örmeyle yapılmış saksılar ancak çok havadar kök ortamı isteyen bitkiler için uygundur. Örneğin antoryumlar ve orkideler için uygundur. Hatta lifler toprak altında çürüme özelliğine sahiptir ve bunlardan viyol gibi mini fide saksıları yaparlar. Fideler büyüyünce saksısıyla beraber toprağa dikilirler.
Saksılıklar
Üç gruba ayırabiliriz:
Seramik ve sepet dekoratif saksılık
Bunların içine toprak doldurulmaz. Bitkileri plastik çirkin saksısıyla beraber içine yerleştirmek içindirler. Sepet gibi örme, seramik ve porselen saksılıklar süs bitkilerinin güzelliğine güzellik katar. Ev / ofis dekorasyonunun kalitesini yükselteceği gibi, ofis bitkisi satıcılarının bitkilerinin albenisini arttırır. Bunların içinde tuttuğunuz bitkileri sulayacağınız zaman çıkarmalı, ayrı yerde sulamalı, alt deliklerinden çıkan su sızıntısı durunca yine güzel saksılıklarının içine yerleştirmelisiniz.
Dekoratif saksılıklar
Saksı altlıkları
Tabak gibi, tepsi gibi saksıların altına koyulan kaplardır. Neden imal edilmiş olmaları önemli değil ama bitkilerin saksılarıyla uyumlu ve sade görünümlü olmaları gerekir.
Saksı taşıyıcıları
Sağlam-sert demirden yapılmış çeşitli tiplerde saksı taşıyıcıları var. Çok eskiden bunlar üç katlı olarak (piramit gibi) her yöne saksıların koyulacağı çemberler sistemi gibi bir halde imal edilirdi. En altta büyük saksılar, bir üstte orta boy saksılar, en üstte küçük saksılar için çemberler vardı.
Saksı taşıyıcılarının ahşaptan, basamaklı (merdiven gibi) yapılıp kullanılması daha yaygındır. Arkası bir duvara gelecek şekilde yerleştirilir. Fazla sayıda bitki olan balkonlarda çok iyi yer tasarrufu sağlar.
Çeşitli modellerde sehpalar salonlarda saksılık için kullanılabilir. Mesela dar yapılı ve 1m. ile 0.5m arası yükseklikteki sehpaların üzerinde parlak mustafa çiçeği gibi, episkiya gibi sarkıcı türler çok şık durur.
Bir demirciye veya bir marangoza kendi tasarladığınız bir model çizimi vererek istediğiniz tipte metal veya ahşap saksı taşıyıcıları yaptırabilirsiniz.
Drenaj için dereden-dere kenarından toplayacağımız çakıl taşları-bulgur boy taşlar falan olur mu? Herhangi bir olumsuzluk olur mu? olursa da buna karşın neler yapabiliriz?
***
Her farklı tür için ayrı ayrı sakıncaları olabilir. Tavsiye etmem. Dere kumları felaket zararlı toprak parazitleri barındırır. Diğer bir zararı içeriğinde doğal kireç taşı kırpıntıları çoktur ve toprağın alkalinliliğini fazlaca arttırabilir. Dediğim gibi etkisi, zararı bitkiden bitkiye değişir. En sağlıklısı ponza taşıdır. Sizin amacınız toprakla karıştırmak değilse, eğer saksının en dip kısmında kullanmayı kastettiyseniz yol yapımında kullanılan mıcır daha iyidir. Her yerde bulunur.
Selamlar, diktiğim bir bitkinin saksının dibine drenaj amaçlı lavtaşı döşedim. Uygun mudur? Okuduğum bir yazıda yeni nesil kumaş saksı çok övülüp tavsiye ediliyordu. Siz hiç kullandınız mı?
***
Saksı dibinin delik olması şart. Delik değilse o tip drenaj sağlamalar hiçbir işe yaramaz. Kumaş saksı vesaire hepsi para tuzağı. Belki fazla sıcak olmayan yerlerde iç mekanlar için uygun olabilir. Mesela İsveç’te bir şeyi çok övüyorlar diye Muğla’da da aynı şey işe yarar diye düşünmeyin.
1. Saksıların pahalı olduğunu hesaba katarsak, sık sık yeni saksı satın almak yerine büyük bir saksı alıp bitkimizin kökünün ulaştığı yere göre altını ponza taşı ile doldurarak her toprak değişiminde 4-5cm daha derinleştirerek (ponza taş miktarını azaltarak) tek bir saksıda bitkimizin gelişimini ilerletebilir miyiz? Hem bu sayede drenaj deliklerinin de üstünde hava tutan bir tabaka olur. Böylece toprağımızın havadarlığı artarak bitkimize faydası bile olabilir. Ne dersiniz? 2. En iyi saksının kalitesiz toprak saksılar olduğunu belirttiniz. Almayı düşündüğümüz saksının toprak kalitesini, nefes alabilirliğini nasıl ayırt edebiliriz? 3. Toprak saksılardaki bitkileri daha sık sulamamız gerekiyor. Bir açıdan bakınca bu durum Yuka, kaktüs, sansevieria gibi çok su sevmeyen bitkiler için bir avantaj gibi görünse de öteki açıdan bakınca bu bitkileri sulama sıklığımızı arttırmış olacağız. Çöl bitkilerinin artan sulama sıklığına kötü tepki vermesinden endişe ettiğimden soruyorum. Bu tür bitkiler için de toprak saksıyı mı önerirsiniz? 4. Genelde toprak saksılardaki drenaj deliği sayısı plastiğe göre daha az. Bunun sebebi muhtemelen saksının kendisinin de hava alması. Yine de, toprak saksımızda ekstra drenaj delikleri açmalı mıyız? Ne kadar drenaj deliği, o kadar sağlıklı bitki gibi bir durum var mıdır? 5. Toprak saksılar artık çok yüksek fiyatlara satılıyor. Bunları uygun fiyata satın alabileceğimiz, önerebileceğiniz bir site veya dükkan var mıdır? 6. Saksımızın görüntüsünü güzelleştirmek açısından, diyelim ki toprak bir saksı aldık. Bunu beyaza boyadığımızda nefes alırlığını kaybeder miyiz? Belli boya tiplerinde kaybetmiyorsak, bu boya tipi hangi marka ve hangi tip olmalıdır? Ya da direkt beyaz renk satılan toprak saksıları satın almalı mıyız? 7- Saksımızın görüntüsünü güzelleştirmek açısından büyük saksılarımızın etrafına koyabileceğimiz hasır veya jüt kumaştan uygun fiyatlı sepetler satın alabileceğimiz bir yer biliyor musunuz?
***
1. Sizin saksı tasarrufu fikriniz kullanışlı bir şey değil. Daha iyisi kocaman saksının alt yarısını veya gerektiği kadarını strafor ile doldurup üstüne toprak doldurarak birkaç saksıda olması gereken bitkileri tek saksıda aranjman yapmaktır. Nereden bakarsanız bakın çok daha akıllıca ve hem de çok daha güzel ve dekoratif olur. Mesela beş küçük bitkinize beş tane kocaman saksı alacağınıza böyle düşünün. Yani beşini bir tane kocaman saksıya yerleştirin. Ayrıntılar şu sayfada: Farklı salon bitkileriyle tek saksıda aranjman yapma incelikleri Ayrıca tüy gibi hafif strafor sayesinde kocaman saksının taşınması da oldukça kolay olur.
2. Toprak saksı (eski tip kalitesiz basit çömlek saksı) hiçbir şekilde şart değil. Sadece bazı durumlarda daha iyidir o kadar. Aslında toprak karışımını doğru hallederseniz toprak saksıya gerek yok. Zaten günümüzde eski tip kalitesiz çömlek saksı yani toprak saksı bulmak imkansız gibi bir şey. Artık kaliteli çömlek saksı satıyorlar. Bunlar yemek pişirmelik güveç çömleklerinden farksız yapıda. Suyu emmez. Aynı şey değil. Bunlara fazla para vermektense plastik saksı kullanmanız daha akıllıca olur.
3. Çöl bitkilerine çabuk kuruyan toprak lazım zaten. Sizin mantığınıza göre çöl bitkilerini sık sık sulamamak için toprağın bir hayli uzun süre ıslaklığını koruması gerekiyor. Yanlış düşünmüşsünüz. Bitkileri çürüteceksiniz. Sık sulamanın da bir zararı yok. Ne kadar sık sularsanız köklere o kadar sık taze oksijen gider. Bu da gelişimi hızlandırır. Bitkilerinizin özelliklerini tek tek iyi tanıyın. Mesela bazı bitkiler 10C dereceden daha soğuk ortamda olunca ıslak toprak hatta hafiften nemli toprak bile kökleri çürütür. Paşa kılıcı bunlara bir örnek.
4. Saksı altındaki delik sayısı önemli değil. Saksıyı terk etmesi gereken suyun rahatça çıkması önemli. Alt deliklerin çok sayıda olması orkide gibi bitkiler için gereklidir. Yani çok nadir durumlarda geçerli bir şey.
5. Yukarıda dediğim gibi gerekmez. Araştırmanıza gerek yok. Bulsanız da hem sizin dediğiniz gibi çok pahalı hem de benim dediğim gibi artık güveçlik özellikte iyi kalitede çömlek saksılar satıyorlar. Tavsiye etmem.
6. Toprak saksılar boyanmaz. Sadece çok sıcak memleketlerde yazın fazla ısınmasın diye dış yüzeyleri kireç ile badana yapılabilir o kadar. Gerçi hiç gerekmez. Beyaz toprak saksı hayatımda hiç görmedim. Seramik saksılar var. Bunları da tavsiye etmem.
7. Sepet, seramik, porselen vesaire maddelerden saksılıklar satan yerler var. Özel bir adres veremiyorum. Tesadüfen bazı yerlerde gözüme çarpmıştı. İlla saksılık amaçlı yapılmış olmaları gerekmez. Bitkinizin saksısıyla sığabileceği herhangi bir sepet vesaire şeyleri kullanabilirsiniz.
Drenaj amaçlı toprağa odun kömürü kullanmak sakıncalı mıdır? Bazı çiçekçiler kömür kaliteli değilse toprağı zehirler diyorlar. Bu konu hakkında düşünceniz nedir?
***
Linyit kömürü yani odun kömürü. Zehirli olacağını hiç sanmıyorum. Çok eski usta çiçekçiler bu kömürü saksıların en altına yerleştirmeyi tavsiye ederdi. Kömürün kalitesini neyle ölçüyorlar merak ettim. Benim bildiğim yakacak olarak kullanımında yanma süresi ve verdiği ısı derecesi açısından kaliteden bahsedilebilir. Bu arada çok övülen leonardit de zaten linyit kömürü çeşididir. Özel imal edilen bir madde değil.
İnce üretim saksılarında olan bitki özellikle de güneşe maruz kalan bir yerdeyse zarar görür mü? İlla ki saksı değişimi yapmak gerekir mi veya kendimiz o saksıları kullansak?
***
Sorunuz çok belirsiz bir soru. Hangi bitki türü saksı, toprak ve güneş açılarından hangi şartlarda yetişmesi gerekiyorsa bu durumlara göre her şey farklı farklı olabilir. Sizin bitkiniz ne tür ise onun kendi sayfasındaki bilgileri okumanız lazım.
Toprak saksılar aldım. Suyu dökünce alt deliklerden çıkıyor. Fakat saksılar üç beş dakika içinde tabakta biriken suyu emiyor. Bu durumda bitkileri ne aralıklarla sulayabilirim?
***
Toprakta kuruma oldukça sulayacaksınız.
Beton saksı yapıp çiçeklerimi dikiyorum çok şık duruyor. Bolca drenaj deliği açıyorum. Bitkiler için bir sakıncası olur mu?
***
Yakarıda bu mesele zaten yazılı. Ayrıca, altta deliklerin olması yetmez, sulamalarda o deliklerden dışarı su çıkacak kadar çoklukta su kullanmamız gerekiyor. Ayrıntılı bilgi sayfası: https://azbitki.com/yaygin-ve-oldurucu-sulama-hatasi
Hocam saksı derinliğini azaltmak için strafor köpük kullanabilir miyiz?
***
Elbette olur. Ben de gerektiğinde öyle yapıyorum. Ama eğer rüzgarın saksıyı devirme riski varsa yeterince ağır taşlardan da koymanız lazım.