Nepenthaceae (Suibriğigiller) familyasından olan Nepenthes cinsinin 170 kadar türünden çoğunluğu yüksek rakım bölgelere aittir. Az sayıda türleri ise deniz seviyesi gibi düşük rakım bölgelere aittir (1). Birçok türü ve türler arası hibritleri, kültivarları vardır.
Nepenthes alata türü (2)
Hindistan’ın güneyi ve Çin’in güneyi ile Avustralya’nın kuzeyi ve civarları olmak üzere en çok güneydoğu Asya’da bulunurlar. Daha batıda Madagaskar’ın tüm doğu kıyı kesimlerine kadar Hint Okyanusu’nun adalarında tropikal ve subtripikal iklim kuşağında Nepenthes türleri vardır.
Özellikleri
Bazıları sarmaşık gibi uzar. Ya diğer bitkilere tırmanır ya da yerde sürünücü yaşarlar. Bazı türler ise küçük yapılıdır. Kış soğuklarına hiçbir dayanıklılıkları yoktur. Kışın +5C dereceden daha düşük soğukta bırakmamalısınız. Dışarıda tutmak isterseniz 10C dereceden fazla soğuk günler dışında sürekli dışarıda tutabilirsiniz. Açık havada daha iyi yetişir. Ama yazın şiddetli sıcak olan yerlerde bazı türlerini (yüksek rakım bölgelere ait türlerini) asla dışarıda tutmamalısınız.
İbrikler nedir?
Çiçek değil, yapraktır. Ama her yaprak ibrik şekli almaz. Bazı yaprakların orta damarı yaprak ucundan dışarı uzayarak ve genişleyerek ibrik şeklini alır. Dalları uzayıp giden türler henüz küçük iken toprak yüzeyine yakın, yuvarlakça ibrik oluşturur. Boyu uzar ve güçlenirse üst dallarında yuvarlak değil uzunca ibrikler oluşacaktır.
İbrik içine bitki hazmedici sıvı salgılar. Sümüksü, salya gibi bir salgıdır. İbriğe dolan yağmur suları ile salgı su içinde seyrelir ama yine de işe yarar. İçine düşen böcekler ve mini yavru kertenkele gibi hayvanlar kendini kurtaramaz. Çünkü sümüksü sıvıya yapışırlar. Ölüp çürüyünce sıvıya geçen azot, fosfor vesaire elementleri bitki alır ve böylece topraktan alamadığı element ihtiyacını karşılar.
Nepenthes yetiştirme şartları ve bakım incelikleri
İç mekan süs bitkisi olarak birkaç ibrik çeşitleri var. Aralarında farklı bakım şartları isteyen çeşitler olabilir. Buradaki bilgiler herhangi bir türe veya kültivara yönelik değil, hepsi için geneldir.
Bakımı zor bitkilerdir. Her iklimde her mekanda yaşayamazlar. Yetiştirmek için sahip olduğunuz tür hakkında iyi bilgi sahibi olmanız gerekir. Zira yüksek rakım Nepenthes’ler mutlaka bir hayli serin geceler ister (15C derece). Aksi takdirde hayatta kalması pek mümkün değildir. Bunlar ayrıca gündüz 30C dereceye varmayan az sıcak hava severler. Düşük rakım bölgelere ait türleri ise hava sıcaklığı açısından sorunsuzdur. Yüksek sıcaklığı tolere eder. Ama hava akımlarının kesintisiz olması şartıyla.
Nepenthes türleri toprak ve sulama açısından Venüs böcekkapan bitkisi kadar aşırı hassas değildir ama ona biraz yakın hassaslıktadır.
Güneş ışınları ihtiyacı
Yapraklar güneş ışınlarıyla günde 3-4 saat buyunca ama hafifçe ısınmalıdır. Bu ısınma aşırı olmamalıdır. Mesela elinizle dokunduğunuzda yaprakları serin hissetmiyorsanız tamamdır. Daha fazla ısınmaması için güneş ışınlarını tül ardından filtrelenmiş olarak alsın. Isınma özellikle serin ve soğuk aylarda gereklidir. Yazın hava fazla sıcak ise güneş ışınlarını direkt almasın ama ortam çok güçlü aydınlık olmak zorunda. Yani güneşten koruyacağım diye perde arkası loş ışıklı köşelerde tutmanız zarar verir.
Toprak isteği
Kökler arasına rahatça hava ulaşacak yapıda toprak gerekiyor. Leblebi kadar doğranmış orkide çam kabukları, mangal kömürü parçacıkları, ponza taşı, perlit, palmiye lifleri ve köklendirme toprağı..
Toprak karışımının %50 kadarı köklendirme toprağı, %50 kadarı ise diğer maddelerden bulabildiklerinizden olacak.
Sulama
Toprak asla kupkuru kalmayacak şekilde ara sıra sulamalısınız. Suyun niteliği önemlidir – arı su olması iyi olur. Ama saf su (ütü suyu, akü suyu) illa gerekmez. Suyunuz artezyen kuyusu ise felaket zarar verir. Suyunuz barajdan geliyorsa derin bir kapta 3 gün bekletin. Çünkü direkt musluk suyunun zararı olur. Sonra kabı hiç sarsmadan usulca en üst kısım suyu alın. Bununla sulayın. Özel içme sularından kullanın diyemiyorum çünkü artık insan sağlığına faydalı yani biraz sert içme suları makbul. Ama eğer bulursanız mineralsiz ve pH 7.4 altında olan su uygundur.
Gelişimde durgunluk varsa: Sulama suyunu önce büyükçe bir kavanoza doldurun. Yarı yarıya dolu olsun. Kapağını kapayıp bütün gücünüzle çalkalayın. Sebep suya hava karışmasıdır. Nepenthes köklerinin oksijene fazlaca ihtiyacı var. Bu sayede daha iyi gelişim gösterir.
Saksı
Uzunca, yüksek, derin saksı kullanın. Toprak saksı veya çömlek saksı kullanmayın. Çünkü kökleri hiçbir şekilde tuz etkisi yapacak maddelere değmemelidir. Saksı altında bol bol delikle olması ayrı bir gereklilik. Zira sulamaları bolca su ile yapmanız lazım. Öyle ki her sulamada toprak adam akıllı yıkansın. Saksı alt delikleri suyu bekletmeden dışarı salsın.
Bitki besini
Sulama suyuna asla katmayın. Nepenthes türleri topraktan alması gereken elementleri ibriklerinde boğulan böceklerden alır. Dolayısıyla ibriklere böcek düşmesi veya sizin özellikle böcek yakalayıp vermenize gerek yok. Salon bitkilerine özel hazırlanmış NPK eşit ağırlıklı (genel kullanım) bitki besininden, 1 su bardağı dolusu suya sadece 1 damla bitki besini iyice karıştırın. Bu suyu ibrik içine, ibriğin dörtte üçü dolacak şekilde doldurun. Bunun yanısıra içine böcek düşerse zararı yok. Zaten doğada esas beslenmesi böceklerledir.
Hava akımları ve hava nemliliği
Bu bitkiler durağan havayı sevmez. Özellikle de hava sıcak ise zarar görürler. Dolayısıyla, hava ne kadar sıcak ise o kadar hava akımlarına, esintilere ihtiyacı var. Hava nemliliği ise yeni ibrik oluşumu için önem taşıyor. Hava yeterince nemli değilse yeni ibrik oluşması da mümkün değildir. Genelde iç mekan ortamlarının havası yeterince nemlidir ama eğer sizin evinizde gelişen yeni yapraklar ibrik oluşturmuyorsa bu konuda aşağıdaki kısmı okuyun ve gerekenleri yapın.
Yapraklara su fısfıslamak
Yeni ibrik oluşumu için fazlaca nemli hava gerekiyor. Fakat bu tür bitkilere su fısfıslamak her halükarda feci zarar verir (3). Asla yapmayın. Onun yerine sıcak zamanlarda akşamları veya yapraklar tozlanmışsa ıslak bezle silin. Sıcak yaz günlerinde bezi soğuk suyla ıslatırsanız daha iyi olur. Fazla sıcak günlerde her akşam ve gece saatlerinde, birkaç defa yapın.
Hava nemliliği sağlamak için geniş bir tepsiye çakıl taşları ve su doldurun. Saksıyı ortaya oturdun. Saksı dibi suya değmesin. Çakıl taşlarının yarısı kadarı su dışında kalırsa suyun buharlaşması hızlı olur ve bitkinin çevresinde yeterince hava nemliliği olur. Ayrıca Nepenthes bitkinizi büyük yapraklı bitkilerin yanında tutmanız da hava nemliliği için faydalıdır.
Unutmayın ki fazla sıcak zamanlarda ortamda hava akımlarının sürekli olması hava nemliliğinden daha fazla önem taşır. Buna dikkat edin. Yaz boyunca önceliğiniz hava akımları olsun (yazın şiddetli sıcak olan memleketlerde).
Saksıda dalların pozisyonu
Dalları uzayan türlere sahipseniz: Ortamın şartları dört dörtlük mükemmel ise bir değneğe bağlayabilirsiniz. Aslında en iyisi yüksek bir sehpada, değneksiz, dalların sarkıcı gelişeceği şekilde yetiştirmektir. Bu sayede dipten yeni sürgün dallar çıkarır ve daha iyi gelişir.
Dal uzatmayan türleri yine yüksekten sarkıcı şekilde yetiştirmeniz lazım. Çünkü yapraklar büyük ve uzundur ve yaprak uçlarındaki uzantılarda ibrikler oluşur. Bunlar aşağı sarkar.
Budama
Fazla uzayan dalları hiç çekinmeden istediğiniz boyda olacak şekilde budayın. Bu sayede yeni birkaç yan dal verir. Daha fazla budamak istiyorsanız bunun ölçüsü şudur: Yaprak sayısını dikkate alacaksınız. Budamalar sonucu yaprak kaybı %30’u geçmemelidir.
Yeni aldığınız zaman
İbrik içini kontrol edin. Sıvı yoksa veya çok az ise ibriğin yarısına kadar su doldurun.
Nepenthes üretimi
Nepenthes türleri tohumla, çelikle ve doku kültürü yöntemleriyle üretilir (1). Tohumdan üretim tavsiye edilmez. Çünkü tohumların çok taze olması gerekir. Ayrıca mini fidelerin hayatta kalmasını, gelişip büyümelerini sağlamak gayet zordur.
Doku kültürü sadece laboratuvar ortamlarında yapılabilir. Bu sayede kısa sürede bir hayli çok sayıda fide üretimi yapılır. Doku kültürü ile üretim sayesinde orkide gibi fiyatı çok yüksek olan pekçok bitki türünün fiyatları düşmüştür.
Çelikle Nepenthes üretimi ise herkesin yapacağı kadar basittir. Uç-taze dallarını seçin. Köklendirme toprağı + ponza taşı karışımında, aynen ⇒ tepe çeliği yöntemiyle iki ayda köklenirler. Ve ortalama 6 ayda ibrik oluştururlar.
Kaynaklar
1- Nepenthes – Wikipedia
2- Fotoğraf: Pinterest
3- Caring for Nepenthes, Tropical Pitcher Plants or Monkey Cups – pitcherplant.com